فایل ورد کامل مقاله علمی درباره نقد و بررسی پیش‌فرض‌های نظریه عرفی شدن و ارزیابی کارکردهای آن در جوامع معاصر

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 فایل ورد کامل مقاله علمی درباره نقد و بررسی پیش‌فرض‌های نظریه عرفی شدن و ارزیابی کارکردهای آن در جوامع معاصر دارای ۳۰ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد فایل ورد کامل مقاله علمی درباره نقد و بررسی پیش‌فرض‌های نظریه عرفی شدن و ارزیابی کارکردهای آن در جوامع معاصر  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی فایل ورد کامل مقاله علمی درباره نقد و بررسی پیش‌فرض‌های نظریه عرفی شدن و ارزیابی کارکردهای آن در جوامع معاصر،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن فایل ورد کامل مقاله علمی درباره نقد و بررسی پیش‌فرض‌های نظریه عرفی شدن و ارزیابی کارکردهای آن در جوامع معاصر :

دین حداقلی یا حداکثری

»قلمرو دین«، از مباحث مهم در حوزه کلام جدید است . این پرسش که »آیا دین افـزون بـر تنظیم مناسبات شخصی انسان با خـدا، وظیفـه دیگـری نیـز دارد؟« مناقشـات فراوانـی بـین متفکران برانگیخته است . دو نگاه کلی در این باب وجود دارد: برخـی بـه حضـور حـداقلی دین و در مقابل شماری به وظیفه حداکثری دین معتقدند.

دیدگاه حداقلی: مطابق دیدگاه حداقلی، وظیفه دین به امور شخصی فروکاسته و کـارکرد دین تنها در امور اخروی و قدسی و معنوی، از قبیل نماز و روزه و دعا و مناجات و مسائلی از این دست خلاصه می شود. بنابراین، انتظار فراتر از ایـن مقـولات از دیـن، و ورود آن در عرصه اجتماع و دخالت در تمشیت زندگی مردم و بهویژه پیوند با دولت، مغـایر بـا وظیفـه ذاتی و فراتر از توانمندی آن است. این دیدگاه بدون ملاحظه تفاوتهای موجود بـین ادیـان مختلف توحیدی و بهویژه نادیده گرفتن تفاوت جوهری بین ادیـان تحریـف شـده و ادیـان ناب آسمانی، مدعیات خود را به همه ادیان تعمیم میدهد.

دیدگاه حداکثری : نفی رویکرد تجزیگرایانه به رابطه دیـن و دنیـا شاخصـه اصـلی ایـن دیدگاه است. مطابق این نگاه، تقابلی بین قلمرو امور قدسی و عرفی وجود نـدارد و وظیفـه دین به تنظیم مناسبات فردی و آنجهانی یا قدسی محـدود نیسـت، بلکـه تمشـیت و تـدبیر زندگی این جهانی و دنیایی را نیز دربرمیگیرد . بنـابراین، جـداانگاری دیـن و دنیـا نظریـهای غیردینی و مغایر جوهر و هدف دین و عکس جهتگیری انبیا شمرده میشود.

این رویکرد در همه ادیان، بهویژه اسلام و بهطور اخص قرائت شیعی آن، مصداق دارد.

رویکرد حداقلی و عرفی شدن

بر مبنای رویکرد حداقلی، نظریهای به نام سکولاریزم در ادبیات سیاسی اجتماعی وارد شـده است . این نظریه به شدت از جدایی دین از عرصه اجتماعی و حذف دین از سـپهر عمـومی دفاع میکند.

اما برخی از نویسندگان به جای دفاع عریـان از ایـدئولوژی سـکولاریزم و نفـی حضـور حداکثری دین، از موضع جامعهشناس به دفاع از قلمرو حداقلی از دین ـ دستکم در دنیای جدید ـ پرداختند. آنان در پاسخ به این پرسش که »حضور دین در اجتماع، بـهویـژه عرصـه روابط قدرت و مدیریت سیاسی ـ اجتماعی چگونـه ارزیـابی مـیشـود؟« کـاری بـه قلمـرو

نقد و بررسی پیشفرضهای نظریه عرفی شدن ۷۲۱

وظیفه اصلی دین و حداقلی یا حداکثری بودنش ندارنـد، لکـن بـر ایـن باورنـد کـه نتیجـه مطالعات اجتماعی در مناسبات دنیـای جدیـد فراینـد افـول حضـور حـداکثری و موقعیـت فرانهادی دین را اجتنابناپذیر نشان میدهد و به عبارت دیگر عرفی شدن، سرنوشـت همـه ادیان در مناسبات زندگی جدید معرفی میشود.

تبیین مفهومی سکولاریزاسیون

مفهوم عرفی شدن یکی از ترجمه های واژه سکولاریزاسیون اسـت . معـادلهـای دیگـری در لغت فارسی دارد که عبارت اند از: جداسازی دین از دنیا (دیانتزدایـی)؛۱ جـداانگاری دیـن ودنیا؛۲ دنیوی شدن؛۳ غیردینی کردن؛۴ عرفی شدن.۵

معنای جامعهشناختی عرفی شدن

جامعهشناسان از این اصطلاح برای نشان دادن مجموعه ای از جریانات استفاده میکردند کـه در آن، عنان مهار محیط اجتماعی، زمان، امکانات، منابع و افراد از کف مقامات دینی خـارج شده و روشهای تجربی مشربانه و غایات و اهـداف ایـنجهـانی بـه جـای شـعایر و نحـوه عملهای نمادینی نشسته است که معطوف به غایات آنجهانی یا مافوق طبیعیاند.۶

آلـن بیـرو در تعریـف آن مـیگویـد: (Secularization) از ریشـه (secularis) بـه معنـای »غیرمقدس« و »غیرروحانی« گرفته شده و فرایندی است کـه بـر طبـق آن، واقعیـاتی کـه در قلمرو دینی، جادویی و مقدس جای داشتند، به محدوده امـور غیرمقـدس و طبیعـی منتقـل میشوند. در زمینه حیات اجتماعی، غیردینی ساختنبا، زدایش بعـد تقـدس آمیـز برخـی از مظاهر جهان و مقام انسان در جهان همراه است و بـا آن مظـاهری عقلانـی، علمـی و فنـی جانشین مظاهر دینی و تبیین جهان با استعانت از امور مقدس و الهی میشود.۷

عرفی شدن در نظر ویلسون، فرایندی است که در آن، وجدان دینی، فعالیتهای دینـی و نهادهای دینی اعتبار و اهمیت اجتماعی خود را از دست میدهند و این بدان معنا اسـت کـه دین در عملکرد نظام اجتماعی به حاشیه رانده میشـود و کارکردهـای اساسـی در عملکـرد جامعه با خارج شدن از زیر نفوذ و نظارت عواملی کـه اختصاصـاً بـه امـر مـاورایی عنایـت دارند، عقلانی می شوند.۸ کاکس نیز در تعبیری شبیه به همین میگوید: عرفی شدن فراینـدی

تاریخی است که در آن، جامعه و فرهنگ از قیمومت کنترل مذهبی و جهانبینـیهـای بسـته متافیزیکی فارغ میشوند.۹

۸۲۱ ، سال دوم، شماره دوم، بهار ۰۹۳۱

برایند تعریفهای پیشگفته

با توجه به تعریفهای پیشگفته، و نیز ملاحظه نظریه عرفی شدن، مـیتـوان گفـت: عرفـی شدن عبارت است از فرایند کاهش نقش فرانهادی دین بهویژه در دنیای مـدرن؛ بـه عبـارت دیگر، جایگاه اجتماعی دین در جهان جدید رو به افول گذاشته میشود. این موضوع بـه دو صورت تصور می شود: .۱ انزوای اجتماعی دین و رها کردن سـپهر عمـومی و پـرداختن بـه نقش های فردی یا همان تنظیم مناسبات فرد با خدا؛ .۲ انقلاب درونی و عصری شدن دین و دریافتهای دنیایی از آن.

تبیین نظری فرایند عرفی شدن

همانگونه که گفته شد، نظریه عرفی شدن گرچه یک موضوع کلامی را در کانون توجه قرار می دهد، یک نظریه جامعهشناختی است و با این رویکرد به تبیین ایـن فراینـد مـیپـردازد و علل اجتماعی آن را میکاود.

جامعهشناسان دین برای اثبات این نظریه و تعمیم آن به همه ادیان، به عناصـر و عوامـل مختلف اثرگذار در این فرایند اشاره کردهاند که مهـمتـرین آنهـا عقلانیـت جدیـد و افتـراق ساختاری است. به تعبیر شجاعی زند: فرایند عرفی شدن را دو تئـوری اصـلی بـهعنـوان دو رهیافت کلان ـ که دیگر نظریات و شاخهها منظمات آناند ـ به پیش برده است: یکی نظریه تمایزیابی ساختی جامعه و دیگری عقلانیت. جامعه شناسـان پـس از دورکـیم، وبـر کـه بـه بررسی جایگاه و نقش دین در جامعه پرداختند، در مسیر این دو رهیافت گام زدند.۱۰

۱. عقلانیت جدید

عقلانیت معانی مختلفی دارد، ولی معنای مورد نظر در این باب، عقلانیت ابزاری یا صـوری است که در جامعهشناسی، بهویژه ادبیات مـاکس وبـر جایگـاه خاصـی دارد. وی در تحلیـل سرمایهداری غرب و بررسی عناصر اثرگذار در آن و پاسخ به این پرسش که چرا این فراینـد در غیر جوامع غربی اتفاق نیفتاده، این نظریه را طرح کـرده اسـت. او بـرای ایـن منظـور بـه تقسیمبندی انواع کنشهای انسان پرداخته و از میان آن تنها یک نوع کـنش را معـرف رفتـار اجتماعی دنیای متجدد و انسان مدرن تلقی کرده است.

انواع کنشهای وبر عبارتاند از: عقلانی، عاطفی، سنتی، ارزشی.

نقد و بررسی پیشفرضهای نظریه عرفی شدن ۹۲۱

کنشهای چهارگانه

.۱ کنش سنتی: این نوع کنش، حاصل گرایش به سنت است که از طریق عادات طولانی مدت ایجاد می شود.۱۱ فاعل کنش، برای عمل سنتی خویش، به تصـور یـک هـدف یـا درک یـک ارزش یا احساس یک عاطفه نیازی ندارد؛ بلکـه فقـط بـه انگیـزه بازتـابهـایی کـه بـر اثـر ممارستهای طولانی در او ریشه دوانیده عمل میکند.۱۲

۲ کنش عاطفی یا انفعالی: این نوع کنش ناشی از تمایلات خاص و وضـعیت احساسـی شخص است.۱۳ در این نوع کنش منشأ عقلانی یا سنتی یا تصـور یـک نـوع ارزش نـدارد و تنها یک نوع انفعالات درونی و عاطفی باعث بروز آن میشود. به تعبیر ریمون آرون، نمونـه این نوع کنش، سیلیای است که مادر به دلیل غیرقابل تحمل بودن رفتار فرزند به گوش وی مینوازد. یا مشتی است که شخصی به سبب از دست دادن تسلط خویش به شخصی دیگـر میزند. در این گونه کنشها هدف یا سیستمی از ارزشها مبنای تعریف کنش نیست؛ بلکـه ناشی از واکنشی عاطفی است که فاعل کنش در اوضاع و احوالی معین نشان میدهد.۱۴
۳ کنش عقلانی معطوف به ارزش: این کنش شـامل بـاور آگاهانـه بـه ارزش یـک رفتـار اخلاقی، زیباییشناختی، مذهبی و مانند اینها است که فارغ از هرگونـه چشـمانـدازی بـرای توفیق بیرونی است و فقط به خاطر خودش وجود دارد.۱۵ تلاش در ایـن نـوع کـنش، بـرای وصول به هدف خارجی نیست، بلکه برای وصول به یک امر ارزشی یا وهمی است. تعیـین ارزش از نظر وبر هرگز امری عقلانی نیست و عقل آدمی توان داوری درباره صحت و سـقم ارزش ها را ندارد. عقلانی خواندن این نوع کنشها تنها بدان جهت است که فاعل کـنش نـه

براساس عادت و نه صرفاًعاطفی بلکه به نحـوی آگاهانـه لـوازم و الزامـات ارزش را عقـلاً می پذیرد و به آن عمل می کند؛ مانند ناخدایی که غـرق شـدن بـه همـراه کشـتی را ارزش و افتخار میداند و با پذیرش آگاهانه خطر به سوی افتخار وهمی خود گام برمیدارد.۱۶

.۴ کنش عقلانی معطوف به هدف: این کـنش شـامل گـرایش بـه مجموعـهای از اهـداف مشخص فردی است. در این گرایش، رفتار عوامل بیرونی و افراد دیگر پیشبینـی مـیشـود. این گونه پیشبینیها، بهمثابه شرایط و وسایل کسب توفیقآمیز اهداف عقلایی شخصانـد.۱۷ هدف این نوع کنش ها دستیابی به هدف دنیایی اسـت و درسـتی و نادرسـتی هـدف یـا راه دستیابی به آن مورد توجه قرار نمی گیرد. آنچه مهم است، پیشبینیپذیری، قابل وصول بودن هدف و کارآمدی ابزار و روشهای رسیدن به آن هدف است.

۰۳۱ ، سال دوم، شماره دوم، بهار ۰۹۳۱

از منظر حامیان عرفی شدن، عقلانیت ابزاری پایه رفتار اجتماعی انسان مدرن است. ایـن همان چیزی است که با آموزه های سنت و عناصری که به اقتضای مناسـبات زنـدگی سـنتی امکان تظاهر اجتماعی داشت، نمی سازد و دیـن از جملـه آن اسـت؛ زیـرا عقلانیـت دینـی، عقلانیت ارزشی است و در دنیای جدید نمی توانـد بـا مناسـبات و مقتضـیات آن همنـوایی نماید. در دنیای عقلانی، امور رمزوار وجود نـدارد تـا تبیـین آن را بـه امـور مـاوراءالطبیعی ارجاع دهیم. به گفته کنت بشر جدید در سیر تطورات اندیشهایاش به اوج شکوفایی رسیده که به دوران علمی معروف است . در ایـن دوره بـرای فهـم پدیـده هـای زنـدگی، بـرخلاف دوره های ربانی و فلسفی، در پی مؤیدات تجربی است؛ دیگر مسـائل رمزگونـه و اسـرارآمیز برای او وجود ندارد تا به دانش غیرطبیعی نیازمنـد باشـد؛ دانشـی کـه از ثمـرات عقلانیـت ابزاری است.

مبنای فرضیه کسانی که فعالگرایی دینی در جوامع اسلامی را برنمیتابند و نهتنها پیونـد دین و دولت را در جهان جدید در راستای حضور قدرتمندانه دین در عرصه زندگی تحلیل نمی کنند، و حتی حکومت دینی را بسترساز عرفی شدن دین میپندارند، همین تحلیل وبری از کنش اجتماعی است.۱۸

از جمله ثمرات نظریه عقلانیت وبر، اندیشه تفکیک بین مدیریت دینـی و علمـی اسـت؛ زیراکه وقتی عقلانیت دینی در عقلانیت ارزشی محدود گردد، همه دستاورد عقل نیز بیـرون از عقلانیت دین قرار می گیرد و غیردینـی یـا عرفـی تلقـی مـیشـود؛ چنـانکـه برخـی معتقدنـد: برنامه ریزی، کار علم است نه کار فقه یا دین، و به روش علمی نیازمند اسـت نـه دینـی. مسـائل و مشکلات مبتلیبه جامعه عمدتاً علمی اند، نه فقهی (دینی)؛ یعنی گشودن گره آنها بـه عهـده علـم
است نه فقه (دین). مثلاً اینکه چگونه باید آلودگی هوا را مرتفع کرد یا چگونه باید تـورم را مهار نمود و همین طور صنعت، سدسازی، جادهکشی، شهرسازی، شـهرداری و ; همـه اینهـا مسائل علمی اند و نه دینی و گشودن گره آن بر عهده علم است و نه دین. هیچیـک از اینهـا مسائل فقهی(دینی) نیستند و در هیچ کتاب فقهی هم درباره این امور بحث نشده است.۱۹

۲. افتراق ساختاری

با شروع فرایند تجدد که با پیشرفت های بشر در عرصه علم و تکنولوژی همراه بود، هـرروز شاهد پیچیدهتر شدن حیات اجتماعی و متعاقب آن، پیدایش نهادهای تخصصـی بـه منظـور

نقد و بررسی پیشفرضهای نظریه عرفی شدن ۱۳۱

پاسخ گویی به مطالبات جدید بودیم. این فرایند تحولات فراوانی در پی داشـت کـه یکـی از آنها، افول نقش فرانهادی دین است. درواقع دین که در دنیای سنت و دوره بساطت جوامـع و نیاز نداشتن به نهادهای تخصصی، نقـش هـای فراوانـی ایفـا مـی کـرد، بـا شـروع افتـراق ساختاری و تقسیم کار اجتماعی و پیدایش نهادهای تخصصی، به تدریج نقشهای اجتمـاعی را به آن نهادها واگذار کرده و نقش فرانهادی اش را از دست داده و به ایفای نقش فردیاش، یعنی همان تنظیم مناسبات فرد با خدا، روی آورده است.

آشناترین نظریات درباره فرایندهای انتقالی جوامع، متعلق به اسپنسر، دورکـیم و تـونیس است. جوهره نظریه آنها این است که پس از »چند پاره شدن« نهادهای غالـب، مثـل دیـن و خانواده، به مرحلهای از یک تقسیم کار پیشرفته و ساختار تمایزیافته نهادی دست مییابنـد و نتیجه حاصل از آن در عرصه دین آن است که دینی که تـا پـیش از ایـن واجـد نقـشهـای فراوان و کارکردهای متعدد در جامعه بود و به عنوان یگانه مرجع هنجارفرسـت، تنهـا عامـل پیونددهنـده اجتمــاعی، تنهـا منبــع مشــروعیتبخـش اقتــدار حــاکم و یگانـه معیــار تعیــین سلسله مراتب و منزلت اجتماعی و بستر منحصـربهفـرد تمـام فعالیـتهـای جمعـی در اداره جامعه محسوب میشد، از این پس استیلای انحصاری و نقش همـهکـارکردی خـویش را از دست میدهد و نقش و مسئولیت اجتماعی محدودی را برعهده میگیرد.۲۰

پیشفرضهای نظریه عرفی شدن

این نظریه بر پیش فرضهایی استوار است که درواقع مبانی و اصول موضوعه آن به حسـاب میآید. در اینجا مهمترین آن را بررسی میکنیم.

۱. تعارض عقل و دین

نظریه عرفی شدن که بر عقلانی شدن جهان جدید تأکید دارد، از آن حیـث نقـش اجتمـاعی دین را در کانون تردید و انکار قرار می دهد که نمی تواند برای دستاوردهای بشـری، توجیـه دینی از درون آموزه های دین بیابد؛ لذا آموزههای موجود در متـون دینـی، اعـم از ظـواهر و نصوص را متعلق به دنیای سنت میداند که بساطت و فقدان پیچیدگی و مطالبـات متنـوع و نیازمند به مهارت و تخصص شاخصه آن است. در همین راستا تفسیر عرفی و دنیایی از این دستاوردها ارائه میدهد و آن را غیردینی میداند . مطابق این تحلیل ازآنجا که دیـن ـ کـه در نظریه عرفی شدن مرادف نصوص دینی است ـ کارکردی مناسـب مقتضـیات جهـان مـدرن

۲۳۱ ، سال دوم، شماره دوم، بهار ۰۹۳۱

ندارد، ناگزیر است از دخالت ساحت عمومی و ادعای نقش فرانهـادی دسـت بکشـد؛ زیـرا اصرار دین در ایفای نقش اجتماعی و دخالت آن در اداره حیات اجتماعی، فراتر از ظرفیـت آن و باعث به عقب راندن جامعه به قهقرا میباشد.

این تحلیل بر پیش فرضی استوار است که به دوگانگی بین عقل و دین باور دارد. بر ایـن اساس، عقل هیچ سنخیتی بـا دیـن نـدارد و ایـن دو، پدیـده هـایی متمایزنـد و قلمروهـایی غیرمرتبط با یگدیگر دارند. بنابراین هرآنچه عقل دارد، بیرون از حوزه دین قرار مـیگیـرد و مدعیات دینی نیز غیرعلمی محسوب میشود، و دستاوردهای عقلی و آنچه محصول تـلاش و کاوش های عقلای بشر است و نیـز روش هـای عقلایـی کـه در جامعـه در جهـت تـدبیر معیشت و مدیریت زندگی به کار گرفته می شود، عرفی و غیردینـی بـه شـمار مـیآیـد و در جهت توجیه نظریه عرفی شدن تفسیر میشود.

از همینرو، حامیان نظریه عرفی شدن، بین مدیریت دینی و علمی یا عقلی تقابل مـیافکننـد و معتقدند: مدیریت جامعه به واسطه برنامهریزیهای اجتمـاعی و اقتصـادی و بـهکـارگیری علـوم و مدیریت جامعه به واسطه برنامه ریزی های اجتماعی و اقتصادی و بهکارگیری علـوم و فنـون تجربی و فناوری جدید، صورت میگیرد؛ در حالی که آیات و روایاتی که مبین جزئیات این امور باشد وارد نشده است. اینها دستاورد عقل بشری است، پس نمیتواند دینی باشد.۲۱