یزد دانلود |
دانلود فایل علمی فایل ورد کامل مقاله اخلاق نمونه در سیره امام علی (ع)؛ بررسی علمی آموزههای دینی، فلسفی و اجتماعی
در حال بارگذاری
توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد
فایل ورد کامل مقاله اخلاق نمونه در سیره امام علی (ع)؛ بررسی علمی آموزههای دینی، فلسفی و اجتماعی دارای ۱۶۹ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد فایل ورد کامل مقاله اخلاق نمونه در سیره امام علی (ع)؛ بررسی علمی آموزههای دینی، فلسفی و اجتماعی کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی فایل ورد کامل مقاله اخلاق نمونه در سیره امام علی (ع)؛ بررسی علمی آموزههای دینی، فلسفی و اجتماعی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن فایل ورد کامل مقاله اخلاق نمونه در سیره امام علی (ع)؛ بررسی علمی آموزههای دینی، فلسفی و اجتماعی :
اخلاق نمونه امام علی(ع)
چکیده:
شکى نیست که سبقت در کارهاى خیر نوعى امتیاز و فضیلت است، و پروردگار عالم درآیات زیادى بندگانش را به انجام آنها،و سبقت گرفتن به یکدیگر دعوت مىفرماید
مؤمنین پیشتاز از مهاجرین و انصار،و کسانى که از آنان به نیکى پیروى کردند،خداوند از آنان خشنود،و آنان نیز از او خشنودند،و باغهایى از بهشتبراآنان فراهم گردیده،که نهرها از زیر درختانش جریان دارد،و این گروه براى همیشه در آن خواهند ماند،و این پیروزى بزرگى اسدر این آیات چنانچه ملاحظه مىفرمائید،پروردگار عالم از اشخاص پیشتاز در کارهاى خیر،و مخصوصا از مهاجرین و انصارى که جزو نخستین مؤمنین هستند به نیکى یاد نموده،و پاداش بهشت و«فوز عظیم»وعده مىدهد.
نظر دانشمندان و مورخین اسلام که على نخستین مؤمن اس تمام دانشمندان و مورخان و سیره نویسان اتفاق نظر دارند که«على بن ابیطالب علیه السلام»اولین فردى است که رسالت پیامبر خدا را تایید کرده،و در حساسترین و خطرناکترین ایام جان خود را با رضاى الهى معامله نموده است،البته در این میان برخى مغرضین که تحمل فضایل آن حضرت را نداشتهاند،گاهى برخلاف«اجماع حاصله»سنگ اندازى کردهاند،که کسى از شخصیتهاى اسلامى و تاریخى به آن توجه نکرده است.
آیا على (ع) قبل از رسالت پیامبر خدا مؤمن نبود؟
مطالبى که در مورد پیشتازى امیر المؤمنین على علیه السلام در تایید رسالت پیامبر خدا و ایمان آوردنش بحث کردیم،و شواهد زندهاى از کتابهاى اهل سنت نقل نمودیم،هرگز ایمان وى را منحصر به ایام بعد از رسالت رسول خدا نمىنماید،بلکه على علیه السلام از اول تولدش مؤمن بوده،و نور و فطرت و خمیرهاش با رسول اکرم صلى الله علیه و آله یکسان مىباشد،و هیچ زمانى را نمىتوان تصور کرد که على علیه السلام در آن دوران مؤمن نبوده است.
مقدمه;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;
شکى نیست که سبقت در کارهاى خیر نوعى امتیازوفضیلت است، و مؤمنین پیشتاز از مهاجرین و انصار،و کسانى که از آنان به نیکى پیروى کردند،خداوند از آنان خشنود،و آنان نیز از او خشنودند،و باغهایى از بهشتبراى آنان فراهم گردیده،که نهرها از زیر درختانش جریان دارد،و این گروه براى همیشه در آن خواهند ماند،و این پیروزى بزرگى است در این آیات چنانچه ملاحظه مىفرمائید،پروردگار عالم از اشخاص پیشتاز دکارهاى خیر،و مخصوصا از مهاجرین و انصارى که جزو نخستین مؤمنین هستند به نیکى یاد نموده،و پاداش بهشت و«فوز عظیم»وعده مىدهد.
پروردگارعالم درآیات زیادى بندگانش را به انجام آنها،و سبقت گرفتن به یکدیگر دعوت مىفرماید. در میان تاریخ نویسان،در مورد این که حضرت على علیه السلام اولین مومن به خدا و پیا از مجموع آیات و تفسیرها و احادیث نبوى و علوى و نظرات دانشمندان بزرگ اهل سنت،چنین به دست مىآید که«امیر المؤمنین على علیه السلام»نخستین مؤمن به خدا و پیامبر در میان تمام مسلمانان است،و این یک موضوع مسلم تاریخى است که کوچکترین شبههاى ندارد.
این حدیث،آن هم در یک منبع معتبر اهل سنتیک دنیا معنى دارد،و مىرساند که على علیه السلام«عدل»پیامبر است،و درک و ایمان و معرفت وى مخصوص دوران رسالت نبوى نیست،بلکه قبل از این دوران هم با«عالم غیب»مربوط بوده است هر چند از نظر ظاهرى یک کودک چند سالهاى بیش نبود!!! على علیه السلام اساس عترت در هر صورت در این بخش ویژگى مهم عترت تبیین شد.اهتمام راه عترت آشکار گشت و على علیه السلام به عنوان محور و اساس عترت والاترین ویژگىاش همتاى قرآن بودن است.فضیلتى برتر از وحى بودن و ظرفیت تعلیم حقایق الهى را داشتن و مسجود برترین موجودات جهان«فرشتگان»قرار گرفتن تصور نمىشود.از همین نکته خطر انحراف از راه عترت و خطر دست رد زدن به سینه عترت آشکار مىشود که نابسامانىهاى امت اسلامى از این سمتسو سویه مىگیرد.عترت سیل خروشان معارف است:ینحدر عنى السیل«از من معارف الهى چون سیل خروشان سرازیر است.
روش تحقیق:
استفاده ازقرآن کریم _بااستفاده ازرایانه_مدت اجرای طرح حدود۴ماه_مسایل و مشکل مسیرراه تحقیق محدودیت وقت بوده است
ادبیات وسوابق موضوع:
این موضوع از جایی که منبع آن قرآن است سابقه ای طولانی دارد
على نخستین مؤمن به خدا و پیامبرش
شکى نیست که سبقت در کارهاى خیر نوعى امتیاز و فضیلت است، و پروردگار عالم در آیات زیادى بندگانش را به انجام آنها،و سبقت گرفتن به یکدیگر دعوت مىفرماید.
(۱)
تقدم در ایمان و تصدیق و یارى رسول خدا صلى الله علیه و آله نیز یکى از امتیازات بزرگ براى مؤمنین شمرده شده،و پروردگار عالم و در کلام الله مجید از گروه پیشگامان به نیکى یاد کرده،و وعده بزرگ و پاداش مضاعف به آنان مىدهد!
«و السابقون السابقون.اولئک المقربون» (۲)
پیشگامان پیشگامان،در پیشگاه خدا مقربند.
این آیه افراد پیشتاز در کارهاى نیک،به ویژه ایمان و فداکارى را تمجید مىنماید. (۳) و در آیه دیگرى در مورد«مهاجرین و انصار»که زودتر از دیگران آئین یکتا پرستى را پذیرفته،و به وظیفه خود عمل نمودهاند;وعده رضاى خدا،و بهشت جاودانى مرحمت گردیده است:
«و السابقون الاولون من المهاجرین و الانصار و الذین اتبعوهم باحسان رضى الله
عنهم و رضوا عنه،و اعد لهم جنات تجرى تحتها الانهار،خالدین فیها ابدا ذلک الفوز العظیم» (۴)
مؤمنین پیشتاز از مهاجرین و انصار،و کسانى که از آنان به نیکى پیروى کردند،خداوند از آنان خشنود،و آنان نیز از او خشنودند،و باغهایى از بهشتبراى آنان فراهم گردیده،که نهرها از زیر
درختانش جریان دارد،و این گروه براى همیشه در آن خواهند ماند،و این پیروزى بزرگى است
در این آیات چنانچه ملاحظه مىفرمائید،پروردگار عالم از اشخاص پیشتاز در کارهاى خیر،و مخصوصا از مهاجرین و انصارى که جزو نخستین مؤمنین هستند به نیکى
یاد نموده،و پاداش بهشت و«فوز عظیم»وعده مىدهد.
در ذیل این آیات در تفسیرهاى«شیعه و سنى»احادیثى در ارتباط با سبقت ایمان حضرت على علیه السلام مطالب جالب توجهى آمده است،از آن جمله در حدیثى«ابن عباس»از رسول خدا صل
ى الله علیه و آله نقل مىکند،که«جبرئیل امین»از سوى خدا آمده و در رابطه با آیه نخست فرمود:
ذلک على و شیعتههم السابقون من الله بکرامتهم. (۵)
«آنان على و پیروان او هستند،که پیشتازان به سوى بهشت،و مقربان درگاه الهى مىباشند،به خاطر عظمتى که خداوند براى آنان قائل است.»
علاوه بر این حدیث،صدها حدیث دیگر،و نقلهاى تاریخى از منابع معتبر اهل سنتبه دست ما رسیده است که حاکى است امیر المؤمنین نخستین و پیشگامترین افراد است در ایمان به خدا و رسول وى.
مرحوم«علامه امینى»رضوان الله تعالى علیه در کتاب شریف«الغدیر»یکصد حدیث از کتابهاى اهل«سنت»در این باره آورده،و یکایک،و همه آنها را نقل مىکند!!! (۶)
و خود امیر المؤمنین على علیه السلام در تمام مناظرهها و محاجههایش با رقبا و غاصبان لایتبه این موضوع تمسک نموده،و آن را یکى از فضایل و امتیازات خویش به حساب مىآورد،و مرتب در سخنرانىهایش به مردم عادى نیز آن را گوشزد مىفرمود. (۷) پس ازاین جملات و شواهد زنده قرآنى و حدیثى نتیجه مىگیریم که پیشتازى در ایمان به خدا و پیامبر عزیز اسلام،خود یک امتیاز بزرگ،و موجب افتخار مىباشد،که على علیه السلام آن را از آن خود ساخته است.
على (ع) خود را نخستین مؤمن مىداند
در پیشگام بودن حضرت على علیه السلام در ایمان به خدا و رسولش،علاوه بر آیات
و تفاسیرى که نقل کردیم،خود آن حضرت نیز در موارد زیادى به آن تمسک مىفرمود،و ما در اینجا
نمونههاى اندى ذکر مىکنیم:
۱-قال على (ع) :«انا عبد الله و اخو رسوله،و انا الصدیق الاکبر،لا یقولها بعدى الا کذاب مفتر،و لقد صلیت قبل الناس سبع سنین.» (۸)
«على (ع) مىفرمایند:من بنده خدا و برادر پیامبرم،صدیق اکبر منم،این ادعا را کسى نمىکند مگر این که دروغگوى آشکار و بزرگ است،هان اى مردم!بدانید که من هفتسال قبل از دیگران نماز خواندم»
۲-قال على (ع) :«و لقد کان یجاور فى کل سنه بحراء فاراه و لا یراه غیرى و لم یجمع بیت واحد
یومئذ فى الاسلام غیر رسول الله (ص) و خدیجه و انا ثالثهما،ارى نور الوحى و الرساله،و اشم ریح النبویه;» (۹)
«رسول خدا در هر سالى (یکماه) در غار«حراء»به عبادت مىپرداخت،جز من کسى او
را نمىدید و فقط من در کنارش بودم،و در آن زمان اسلام به هیچ خانهاى نیامده بود مگر به خانه رسول خدا و خدیجه و من که در کنار آنان بودم،نور«وحى»و رسالت را مىدیدم،و بوى خوش نبوت را مىبوئیدم.»
۳-قال على (ع) :«;فانا اول من آمن به،ام على نبیه؟فانا اول من صدقه;» (۱۰)
در جنگ«صفین»چون سپاه آن حضرت بعد از حیله«معاویه و عمروعاص»دست از جنگ
برداشته و گروه منافقین به ساحت مقدس و با عظمت مولاى متقیان جسارت کردند،حضرت در جواب آنان فرمودند:«آیا به خدا دروغ مىگویم؟در حالى که مننخستین فردى هستم که به او ایمان آوردهام؟و یا به پیامبر دروغ مىگویم که باز نخستین شخصى هستم که رسالت وى را تصدیق کردم.»
از این فرازهاى نمونه که از دهها مورد دیگر برگزیدیم،به صراحتبه دست مىآید که آن حضرت (علاوه بر فضایل دیگرش که در جاى خود بحث مىگردد) در سبقت ایمان و تایید و تصدیق رسالت پیامبر خدا پیشتاز بوده،و بر تمام مؤمنین و اصحاب رسول
گرامى اسلام پیشى گرفته است.
رسول خدا پیشگامى على را تایید مىکند
پیامبر گرامى اسلام طبق دستور صریح قرآن مجید مبین حق و باطل،و رافع اختلاف
در میان مردم است،و خداوند متعال تاکید مىکند که مردم هنگام بروز اختلاف به آن حضرت مراجعه نموده و از طریق وى مشکل خویش را برطرف سازند. (۱۱) اگر چه پیشتازى امیر المؤمنین در ایم
ان به خدا و پیامبر مورد اتفاق و اجماع مسلمین است،و دانشمندان اهل سنتبه آن اعتراف کردهاند (۱۲) ،و لیکن گاهى شیاطین مغرض و دشمنان لایتبحق على علیه السلام حرفهایى مىزنند که ایجاب مىکند از سخنان در بار پیامبر اسلام،آن هم از کتابهاى معتبر برادران اهل سنت در این مورد به احادیثى تبرک جسته،و نمونههایى را ذکر کنیم:
۱-عن عمر بن خطاب،قال:قال رسول الله (ص) :«;انت اول الناس اسلاما و اول
الناس ایمانا و انت منى بمنزله هارون من موسى» (۱۳)
«عمر بن خطاب»مىگوید:با جمعى به محضر پیامبر خدا شرفیاب شدیم،ناگاه آن حضرت
ستخود را بر شانه على علیه السلام گذاشته و فرمود:«تو نخستین کسى هستى که با
اسلام خود رسالت مرا تایید نموده و ایمان آوردى،نسبت تو به من همانند نسبت
هارون پیامبر استبه موسى! »
۲-عن النبى (ص) :«اولکم واردا على الحوض اولکم اسلاما على بن ابیطالب» (۱۴)
رسول خدا فرمودند:نخستین کسى که در«حوض کوثر»بر من وارد مىگردد،آنشخص است
که پیش از همه ایمان آورده است،و او«على بن ابیطالب»مىباشد.»
۳-قال رسول الله (ص) :«لقد صلت الملائکه على و على على سبع سنین لم تصل على
ثالث لنا» (۱۵)
همانا ملائکه خداوند هفتسال براى من و على درود و صلوات فرستادهاند که هنوز
از شخص ثالثى خبرى نبود!!
۴-قال ایضا:«على اول من آمن بى،و اول من یصافحنى یوم القیامه،و هو الصدیق
الاکبر،و هو الفاروق یفرق بین الحق و الباطل.» (۱۶)
نبى اعظم در مورد عظمت على علیه السلام مىفرماید:على اولین کسى است که به من
ایمان آورده،و نخستین کسى است که در روز قیامتبا من مصافحه مىکند،و اوست که
صدیق اکبر است، و بین حق و باطل تمیز مىدهد!!
۵-و در حدیث دیگرى مىفرمایند:على نخستین کسى است که با من نماز خواند. (۱۷)
۶-عن ابن عباس قال:سمعت عمر بن الخطاب یقول:کفوا عن ذکر على بن ابى طالب فقد
رایت من رسول الله (ص) فیه خصالا لان تکون لى واحده منهن فى آل الخطاب احب
الى مما طلعت علیه الشمس;قال رسول الله:انک مخاصم تخاصم انت اول المؤمنین
ایمانا،و اعلمهم بایام الله،و اوفاهم بعهده و اقسمهم بالسویه،; (۱۸)
ابن عباس مىگوید«از خلیفه دوم»شنیدم که مىگفت:هر گز در مورد«على بن
ابیطالب»بد نگوئید،زیرا از پیامبر خدا درباره وى صفاتى را شنیدم که هرگاه
یکى از آنها در«آل خطاب»بود، براى من بهتر از همه آنها بود که آفتاب بر آنها
مىتابد!!
آنگاه قضیه مبسوطى را شرح مىدهد که با همفکران خود«ابو بکر و ابو عبیده»به
محضر رسول خدا رسیدند،در حالى که آن حضرت به على علیه السلام تکیه نموده و از
اوکمک مىگرفت، فرمودند:على!با تو مخاصمه و محاجه خواهند کرد،تو نخستین فردى
هستى که به من ایمان آوردى،و تو به«ایام الله»و روزهاى خاص از همه
داناترى!!و از جهت وفا و تعهد و عدالت نیز بر همه برترى دارى!!تو از همگان
براى مردم مهربانترى;
همه این احادیثششگانه که از طریق اهل سنت و از منابع معتبر آنان ذکر
گردید،حاکى است که امیر المؤمنین نه تنها نخستین فردى است که به خدا و
پیامبرش ایمان آورده،و در راه رضاى خدا و رسولش فداکارى کرده است،بلکه داراى
امتیازات خاص و منحصر به فردى است که«خلیفه دوم»براى دارا بودن به یکى از
آنها سینه چاک مىکند،و داشتن یک صفت علوى را بهتر از تمام دنیا و ما فیها
مىداند،آرى على در تمام صفات انسانى و اسلامى نظیر نداشته و ندارد;
نظر دانشمندان و مورخین اسلام که على نخستین مؤمن است
تمام دانشمندان و مورخان و سیره نویسان اتفاق نظر دارند که«على بن ابیطالب
علیه السلام»اولین فردى است که رسالت پیامبر خدا را تایید کرده،و در
حساسترین و خطرناکترین ایام جان خود را با رضاى الهى معامله نموده است،البته
در این میان برخى مغرضین که تحمل فضایل آن حضرت را نداشتهاند،گاهى بر
خلاف«اجماع حاصله»سنگ اندازى کردهاند،که کسى از شخصیتهاى اسلامى و تاریخى
به آن توجه نکرده است.
«ابن ابى الحدید»امام«معتزله»که یکى از مورخین و محققین و دانشمندان بزرگ
اهل سنت است، مىنویسد:
«و اعلم ان شیوخنا المتکلمین لا یکادون یختلفون فى ان اول الناس اسلاما على
بن ابیطالب علیه السلام» (۱۹)
بدان که در میان اکابر و بزرگان و متکلمین گروه«معتزله»اختلافى نیست که على
بن ابى طالب علیه السلام نخستین فردى استبه اسلام ایمان آورده و پیامبر خدا
را تایید کرده است.
و سپس دو بیت اشعارى را که منتسب به امیر المؤمنین علیه السلام در این زمینه
است نقل نموده و مىنویسد:
محمد النبى اخى و صهرى و حمزه سید لشهداء عمى سبقتکم الى الاسلام طرا غلاما
ما بلغت اوان حلمى
رسول خدا برادر و پدر خانم من است و حمزه سید الشهداء عموى من مىباشد من بر
تمام شما در ایمان به خدا و پیامبر پیشتازم در حالى که هنوز به سن بلوغ
نرسیده بودم
و بعد در یک تتبع و تحقیق تاریخى مىنویسد:
«سلمان فارسى (محمدى صلى الله علیه و آله) ،ابو ذر غفارى،مقداد،خباب ارت،ابو
سعید خدرى، زید بن اسلم»،و اکثر اهل حدیث و تحقیق و سیره معتقدند که نخستین
مؤمن به خدا و پیامبر، على علیه السلام است،و او بر تمام صحابه و یاران
پیامبر مقدم است!! (۲۰)
و یکى دیگر از بزرگان اهل سنت«حاکم نیشابورى»است،او در این زمینه مىنویسد:
«لا اعلم خلافا بین اصحاب التواریخ ان علیا رضى الله عنه اولهم اسلاما;»
(۲۱)
در میان تاریخ نویسان،در مورد این که حضرت على علیه السلام اولین مومن به خدا
و پیامبر است،هیچگونه اختلاف نظر وجود ندارد.
و بالاخره مرحوم«علامه امینى»رضوان اله علیه در این زمینه (الاجماع على ان
علیا اول من اسلم) باب مخصوص را ذکر نموده،و در آن از دهها دانشمند اهل سنت و
مورخان و محققان صاحب نظر مطالبى در اعتراف به این حقیقت مسلم تاریخى آورده
است،که علاقهمندان تفصیل مىتوانند به ان مراجعه فرمایند (۲۲) .
در پایان این قسمتبا یک داستان مناسب این موضوع را پى مىگیریم:
«عفیف کندى»یک بازرگان عطر و لباس بود،او براى خرید اجناس مربوطه وارد مکه
شد،و به منزل«عباس بن عبد المطلب»مراجعه کرد،زیرا عباس نیز مردى ثروتمند و
اهل تجارت بود،آنان زمانى در کنار کعبه نشسته بودند،و به سوى آن تماشا
مىکردند،ناگاه رسول خدا با چهرهاى زیبا و روشن وارد«مسجد الحرام»گردید،و
به سوى آسمان نگاهکرد (براى بررسى وقت) ،و یواش یواش به کنار کعبه آمد،دیرى
نپائید که امیر المؤمنین على علیه السلام در حالى که چهره مبارک او پر نور
بود وارد مسجد شد،و در طرف راست پیامبر خدا قرار گرفت،و سپس«خدیجه»همسر با
وفاى پیامبر عزیز اسلام وارد گشت،و در عقب آنان ایستاد;رسول اکرم با امیر
المؤمنین و خدیجه علیهم السلام مشغول نماز شدند،و مردم بت پرست این صحنه را
تماشا مىکردند،و رکوع و سجود و کیفیت نماز آنان را مورد توجه قرار
مىدادند;«عفیف بن قیس کندى»به«عباس بن عبد المطلب»گفت:چه امر بزرگى
است!عباس نیز جواب مشابه داد،و سپس خطاب به عفیف گفت: مىدانى که این جوان
کیست؟
عفیف:نه،بگو ببینم او کیست؟
عباس:او«محمد بن عبد الله»پسر برادرم است،آیا مىدانى آن جوان دیگر کیست؟
عفیف:نه،او کیست؟
عباس:او نیز پسر برادر دیگرم«على بن ابیطالب»است.آیا آن زن را مىشناسى؟
عفیف:نه،او را چه مىشناسم؟
عباس:او«خدیجه»دختر«خویلد»همسر«محمد»است،این پسر برادرم«محمد»فکر مىکند که
خدایش آفریدگار زمین و آسمان است،و وى را به این دین و برنامه دستور داده،او
خود را پیامبر خدا مىداند؟و کسى از ما او را تصدیق نکرده است،فقط همین
جوان«على»پسر عمویش،و این زن«خدیجه»همسرش او را تایید و تصدیق
کردهاند،سوگند به خدا در روى این زمین پهناور جز این سه نفر کسى پیرو این
دین نمىباشد. (۲۳)
از مجموع آیات و تفسیرها و احادیث نبوى و علوى و نظرات دانشمندان بزرگ اهل
سنت،چنین به دست مىآید که«امیر المؤمنین على علیه السلام»نخستین مؤمن به
خدا و پیامبر در میان تمام مسلمانان است،و این یک موضوع مسلم تاریخى است که
کوچکترین شبههاى ندارد.
آیا على (ع) قبل از رسالت پیامبر خدا مؤمن نبود؟
مطالبى که در مورد پیشتازى امیر المؤمنین على علیه السلام در تایید رسالت
پیامبر خدا و ایمان آوردنش بحث کردیم،و شواهد زندهاى از کتابهاى اهل سنت نقل
نمودیم،هرگز ایمان وى را منحصر به ایام بعد از رسالت رسول خدا نمىنماید،بلکه
على علیه السلام از اول تولدش مؤمن بوده،و نور و فطرت و خمیرهاش با رسول
اکرم صلى الله علیه و آله یکسان مىباشد،و هیچ زمانى را نمىتوان تصور کرد که
على علیه السلام در آن دوران مؤمن نبوده است،اینک توجه شما را به دلایل این
موضوع حساس جلب مىنمایم:
۱-کان على علیه السلام یرى مع رسول الله صلى الله علیه و آله قبل الرساله
الضوء و یسمع الصوت و قال له صلى الله علیه و آله:لولا انى خاتم الانبیاء
لکنتشریکا فى النبوه (۲۴)
«ابن ابى الحدید»که این حدیث پر معنى را از«امام صادق علیه السلام»نقل
مىکند مىگوید: حضرت على علیه السلام قبل از آن که پیامبر اسلام به رسالت
مبعوث شود،نور نبوت را در چهره او مىدید صداى«ملک»را مىشنید
و پیامبر اسلام به على علیه السلام فرمود:اگر نبود این که من خاتم پیامبران
هستم،تو هم در رسالت من شریک مىشدى!!!
این حدیث،آن هم در یک منبع معتبر اهل سنتیک دنیا معنى دارد،و مىرساند که
على علیه السلام«عدل»پیامبر است،و درک و ایمان و معرفت وى مخصوص دوران
رسالت نبوى نیست،بلکه قبل از این دوران هم با«عالم غیب»مربوط بوده است هر
چند از نظر ظاهرى یک کودک چند سالهاى بیش نبود!!!
۲-قال على (ع) :«ما کذبت و لا کذبت و لا ضللت و لا ضل بى» (۲۵)
«هرگز در عمرم دروغ نگفتم،و دروغ گفته نشدم،و هیچگاه گمراه نشدم و کس
ى به
وسیله من گمراه نشده»
على علیه السلام در این فراز بطور صریح مىفرمایند:هرگز در عمرم ساعتى را
نمىتوانید تصور کنید که من ایمان نداشتهام،بنابر این على علیه السلام
پیوسته ایمان داشته است هر چند صغیر و بچه بوده باشد.»در این زمینه«ابن ابى
الحدید»مىگوید:على در دوران کودکى در دست پیامبر بود،و به وسیله او تربیت
گردید و لذا عقیده و ایمان قلبى او هرگز به شرک آلوده نگردید; (۲۶) .
پىنوشتها:
۱) سوره بقره آیه ۱۴۸
۲) سوره واقعه ۱۰ و ۱۱
۳) در تفسیر این آیه مطالب مفیدى آمده است
۴) سوره توبه آیه ۱۰۰
۵) تفسیر مجمع البیان ج ۹ ص ۲۱۵،تفسیر المیزان ج ۱۹ ص ۱۳۴،تفسیر نمونه ج ۱۹ ص
۲۰۵، تفسیر نور الثقلین ج ۵ ص ۲۰۹
۶) الغدیر ج ۳ ص ۲۱۹ به بعد
۷) شرح ابن ابى الحدید ج ۴ ص ۱۲۲«ان امیر المؤمنین ع ما زال یدعى ذلک لنفسه و
یجعله فى افضلیته;»
۸) کنز العمال ج ۱۳ ص ۱۲۲ ش ۳۶۳۸۹،سنن ابن ماجه ج ۱ ص ۴۴ ش ۱۲۰،ابن ابى
الحدید ج ۱ ص ۳۰ الغدیر ج ۳ ص ۲۲۱ با نقل منابع معتبر دیگر از اهل سنت
۹) نهج البلاغه فیض خ ۲۳۴ ص ۸۱۱ و ۸۱۲
۱۰) نهج البلاغه ف خ ۷۰ ص ۱۶۶،شرح ابن ابى الحدید ج ۶ ص ۱۲۷
۱۱) سوره نساء آیه ۵۹
۱۲) پس از این بحث در آن زمینه نیز شواهد زندهاى آوردهایم.لطفا مراجعه
فرمائید
۱۳) کنز العمال ج ۱۳ ص ۱۲۴ ش ۳۶۳۹۵،بحار الانوار ج ۴۰ ص ۷۸
۱۴) شرح ابن ابى الحدید ج ۴ ص ۱۱۷،الغدیر ج ۳ ص ۲۲۰ و چند حدیث دیگر
۱۵) شرح ابى الحدید ج ۷ ص ۲۱۹
۱۶) فرائد السمطین ج ۱ ص ۳۹ ش ۳
۱۷) فرائد السمطین ج ۱ ص ۲۴۵ ش ۱۹۰ (ان اول من صلى معى على)
۱۸) کنز العمال ج ۱۳ ص ۱۱۷-۱۱۶ ش ۳۶۲۷۸
۲۰) ان علیا علیه السلام اول من اسلم،و فضل هؤلاء على غیره ج ۴ ص ۱۱۶
۲۱) مستدرک على الصحیحین کتاب معرفت ص ۲۲ به نقل الغدیر ج ۳ ص ۲۳۸
۲۲) الغدیر ج ۳ ص ۲۳۸ به بعد
۲۳) مسند ۱ حمد حنبل ج ۱ ص ۲۰۹ و ۲۱۰،کامل ابن اثیر ج ۲ ص ۵۷،تاریخ طبرى ۲ ص
۲۱۲ شرح ابن ابى الحدید ج ۱ ص ۲۹ ج ۴ ص ۱۱۹ و ج ۱۳ ص ۲۰۹ و ۲۲۶،کنز العمال ج
۱۳ ص ۱۱۱ ش ۳۶۳۶۲،بحار الانوار ج ۴۱ ص ۱۵۱
۲۴) شرح ابن ابى الحدید ج ۱۳ ص ۲۱۰
۲۵ ) نهج البلاغه ح ۱۷۶ ص ۱۱۷۲
۲۶) ج ۱ ص ۴:«اسلم على یدیه صبیا قبل ان یمس قلبه عقیده سابقه او یخالط عقله
شوب من شرک;»
آفتاب ولایت ص ۳۱
على اکبر بابازاده
فصاحت و بلاغت على علیه السلام
اما الفصاحه فهو (على علیه السلام) امام الفصحاء و سید البلغاء و عن کلامه
قیل دون کلام الخالق و فوق کلام المخلوقین.
(ابن ابى الحدید)
نطق آدمى از نظر علم منطق فصل ممیز انسان از حیوانات دیگر است که خداوند
بحکمتبالغه خویش آنرا وسیله امتیاز او قرار داده است چنانکه فرماید:خلق
الانسان علمه البیان (۱) .
گوهر نفس که حقیقت آدمى استبا سخنورى تجلى کند و بقول سعدى:
تا مرد سخن نگفته باشد عیب و هنرش نهفته باشد
و بهمین جهتخود امام فرماید:المرء مخبوء تحت لسانه.یعنى مرد در زیر زبانش
نهفته است،و هر قدر شیوائى و رسائى سخن بیشتر باشد تاثیرش در شنونده بطور
مطلوب خواهد بود.
در دوران جاهلیت مقارن ظهور اسلام در عربستان فصحائى مانند امرء القیس و غیره
که اشعار سحر انگیز میسرودند وجود داشتند ولى فصاحت کلام على علیه السلام همه
فصحاى عرب را بتحیر و تعجب وا داشت و بالاتفاق در برابر کلام او درمانده شده
و او را امیر سخن نامیدند.
ابن ابى الحدید گوید او پیشواى فصحاء و استاد بلغاء است و در شان کلامش
گفتهاند از سخن خدا فروتر و از سخن مردمان فراتر است و تمام فصحاء فن خطابه
و سخنورى را از سخنان و خطب او آموختهاند و اضافه میکند که براى اثبات
درجهاعلاى فصاحت و بلاغت او همین نهج البلاغه که من بشرحش اقدام مینمایم
کافى است که هیچ یک از فصحاى صحابه یک عشر آن حتى نصف عشر آنرا ن
مىتوانند
تدوین کنند (۲) .
باز در جاى دیگر درباره فصاحت و بلاغت کلام على علیه السلام گوید:
عجبا کسى در مکه متولد شود و در همان شهر بزرگ گردد و بدون تماس و ملاقات با
حکیم و دانشمند و ادیبى بقدرى در سخنورى مهارت داشته باشد که گوئى عالم الفاظ
تسخیر شده اوست و هر چه را اراده کند بفصیحترین وجهى بیان میکند.
علامه فقید سید هبه الدین شهرستانى در کتاب (ما هو نهج البلاغه؟) که تحت
عنوان نهج البلاغه چیست؟بفارسى ترجمه شده چنین مینویسد:
شخصى از یک دانشمند مسیحى بنام (امین نخله) خواست که چند کلمه از سخنان على
علیه السلام را برگزیند تا وى در کتابى گرد آورده و منتشر سازد دانشمند مزبور
در پاسخ وى چنین نوشت:
از من خواستهاى که صد کلمه از گفتار بلیغترین نژاد عرب (ابو الحسن) را
انتخاب کنم تا تو آنرا در کتابى منتشر سازى،من اکنون دسترس بکتابهائى که چنین
نظرى را تامین کند ندارم مگر کتابهائى چند که از جمله نهج البلاغه است.
با مسرت تمام این کتاب با عظمت را ورق زدم بخدا نمیدانم چگونه از میان صدها
کلمات على علیه السلام فقط صد کلمه را انتخاب کنم بلکه بالاتر بگویم نمیدانم
چگونه کلمهاى را از کلمه دیگر جدا سازم این کار درستباین میماند که دانه
یاقوتى را از کنار دانه دیگر بر دارم!سر انجام من این کار را کردم و در
حالیکه دستم یاقوتهاى درخشنده را پس و پیش میکرد دیدگانم از تابش نور آنها
خیره میگشت!
باور کردنى نیست که بگویم بواسطه تحیر و سرگردانى با چه سختى کلمهاى را از
این معدن لاغتبیرون آوردم بنا بر این نو این صد کلمه را از من بگیر و بیاد
داشته باش که این صد کلمه پرتوهائى از نور بلاغت و غنچههائى از شکوفهفصاحت
است!آرى نعمتهائى که خداوند متعال از راه سخنان على علیه السلام بر ادبیات
عرب و جامعه عرب ارزانى داشته خیلى بیش از این صد کلمه است (۳) .
همچنین شهرستانى در کتاب دیگر مینویسد:از سخنان مستر گرنیکوى انگلیسى اس
تاد
ادبیات عرب در دانشکده علیگره هندوستان که در محضر استادان سخن و ادبائى که
در مجلس او حاضر بود و از اعجاز قرآن از او پرسیدند اینست که در پاسخ آنان
گفت:قرآن را برادر کوچکى است که نهج البلاغه نام دارد آیا براى کسى امکان
دارد که مانند این برادر کوچک را بیاورد تا ما را مجال بحث از برادر بزرگ
(قرآن کریم) و امکان آوردن نظیر آن باشد (۴) ؟
على علیه السلام در گفتار خود پایبند قواعد فصاحت و بلاغت نبود بلکه سخن او
خود بخود شیرین و گیرا است و قواعد فصاحت را باید از سخنان وى استخراج نمود
نه اینکه سخن او را با قواعد صاحتسنجید.
سخنان على علیه السلام با شور و حرارت مخصوص،حقیقت و واقعیت را بیان میکند
اجزاء سخنان او همه متناسب و بهم پیوسته است و جمال صورت و کمال معنى بهم
مرتبطند،استدلالات آن محکم و منطقش با نفوذ و مؤثر است.
معاویه گفت راه فصاحت و بلاغت را در قریش کسى غیر از على نگشود و قانون سخن
را غیر از او کسى تعلیم نکرد.ادباى نامى عرب اقرار کردهاند که آیین دادرسى و
فرمان نویسى از خطبههاى او بدست آمده است.
لازمه بلاغت قوت فکر وجودت ذهن است که مرد سخنور بتواند فورا دقایق معانى را
در مخزن حافظه خود حاضر کند،این قوت فکر و کثرت ذکاء در على علیه السلام بحد
اعلا وجود داشت و وقتى متوجه بغرنجترین مطلبى میشد تمام زوایاى تاریک آنرا
از فروغ اندیشه خود روشن میساخت.
کلام على علیه السلام بطورى است که ارتباط منطقى بین جملههاى آن برقرار است
هر مطلبى که بخاطر آنحضرت خطور میکرد فورا به بهترین وجهى در قالب کلماتشیوا
بر زبانش جارى میشد و روى کاغذ نقش مىبستبدون اینکه در گفتن و بوجود آوردن
آن بخود زحمتى بدهد.
على علیه السلام در تعبیه کلام و فن سخنورى کار را باعجاز رسانید و همه را
متعجب نمود،بنا بنقل ابن شهر آشوب عدهاى از اصحاب پیغمبر صلى الله علیه و
آله در مسجد نشسته و مشغول گفتگو در مورد مسائل علمى و ادبى بودند،در این ضمن
گفته شد که حرف الف در اغلب کلمات داخل شده و کمتر کلامى گفته میشود که در آن
حرف الف نباشد.على علیه السلام که در آنجا حاضر بود چون سخن آنها را شنید بپا
خاست و فى البدیهه خطبه غرائى خواند که در حدود هفتصد کلمه بود بدون اینکه در
کلمات آن حرف الفى وجود داشته باشد،همچنین خطبه دیگرى دارد که در کلمات آن
حرف نقطه دارى وجود ندارد و چنین شروع میشود-الحمد لله الملک المحمود المالک
الودود و مصور کل مولود;. که براى پرهیز از اطاله کلام از نوشتن خطبههاى
مزبور خود دارى گردید.
کسى از حضرتش پرسید امر واجب چیست و واجبتر از آن کدام است،و امر عجیب چیست
و عجیبتر کدام است،و چه چیزى سخت و مشکل و چه چیزى سختتر است،و چه نزدیک و
چه نزدیکتر است؟ على علیه السلام فورا پاسخ او را منظوما چنین فرمود:
وجب على الناس ان یتوبوا لکن ترک الذنوب اوجب و الدهر فى صرفه عجیب و غفله
الناس فیه اعجب و الصبر فى النائبات صعب لکن فوت الثواب اصعب و کل ما یرتجى
قریب
و الموت من کل ذاک اقرب (۵) البته واضح و روشن است کسى که بداهه چنین پاسخى
گوید و یا فورى و بیسابقه خطبه بى نقطه و یا خطبه هفتصد کلمهاى ایراد کند که
یک حرف الف در کلمات آن نباشد چه نفوذى در فصاحت و بلاغت و چه تسلطى بر
ادبیات عرب خواهد داشت.
پىنوشتها:
(۱) سوره الرحمن آیه ۳
(۲) شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید جلد ۱ ص ۱۲
(۳) نهج البلاغه چیست ص ۲۸
(۴) نهج البلاغه چیست ص ۶
(۵) بر مردم واجب است که(از گناهان) توبه کنند،ولى ترک گناه از آن واجبتر
است.روزگار در گردش خود عجیب است،و غفلت و بىخبرى مردم در روزگار عجیبتر
است.شکیبائى در برابر حوادث و ناملائمات مشکل است،ولى پاداش(صبر) را از دست
دادن از آن مشکلتر است.و هر چه را که بدان امید میرود نزدیک است که برسد،ولى
مرگ از همه آنها نزدیکتر است.(از دیوان منسوب بآنحضرت) .
على کیست؟ صفحه ۲۶۴
فضل الله کمپانى
دانستن قرآن و شان نزول آن
عترت رسول الله صلى الله علیه و آله همانند قرآن منبع و کوثر معارف زلال حق و
رهنمود انسان به مقصد نهایى مىباشد.این دو میراث نبوت مصون از هر کژ
راههاند.
قرآن همان گونه که به مصونیتخود از تحریف اصرار دارد،و خود را حبل الله و
عروه الوثقى مىنامد به تثبیت و بیان ویژگىهاى عترت نیز پافشارى دارد.
رسول الله صلى الله علیه و آله نیز به همان مقدار که به قرآن اهتمام
ورزید،اهمیت عترت را به امت اسلامى گوشزد نمود و در یک سخن این دو را همتراز
یک دیگر به عنوان میراث نبوت معرفى نمود: انى تارک فیکم الثقلین کتاب الله و
عترتىما ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدى ابدا (۱) .«من کتاب خدا و عترتم را دو
میراث در نزد شما مىنهم اگر به این دو چنگ آویز شدید هرگز گمراه نخواهید
شد».
در این حدیث مبارک که الفاظ و واژههاى آن هم به تواتر از رسول الله صلى الله
علیه و آله رسیده است،مقام و منزلت عترت همتاى قرآن عنوان شده است و حضرت
هشدار مىدهد که رهنمود به مقصد در پیروى از این دو است.این دو با هم رهنمون
به حق هستند.اگر عترت بدون قرآن رهنمود نیست،قرآن بدون عترت هم خطرها در پى
دارد.زیرا که عترت زبان مقصود قرآن مىباشد.اگر قرآن کتاب صامت است عترت قرآن
ناطق است.کژ اندیشى و کج راهگى از قرآن و صراط مستقیم را تبیین مىکنند و سوء
برداشت از مفاهیم قرآن را عترت مفسر است.البته عترت که سخنگوى قرآن
است،معناى محاورهاى و مفهوم واژگانى قرآن را تبیین نمىکند زیرا عترت همانند
کتاب فرهنگ و لغت نیست.عترت مفهوم و مقصود و مراد و باطن قرآن را مبین
است.عترت لسان الاسلام و سخنگوى قرآن است نه لسان العرب.در فهمیدن مفهوم
واژگانى قرآن به غیر قرآن نیازى نیست.در بدست آوردن مقصود قرآن به عترت نیاز
است،که شرح این مطلب در کتاب«پژوهشى در علوم قرآن»به طور تفصیل آمده است.
(۲) عترت مبین مراد و مقصود قرآن است که پیمودن راه عترت در تبیین و بهرهورى
از قرآن مصونیت از خطر تفسیر به راى و تحمیل پیش داورىها به قرآن است. (۳)
قرآن و عترت،دو تعبیر از یک عنوان مىباشند،در واقع یک حقیقتند که به دو شکل
تجلى یافتهاند.قرآن و عترت هر دو وحیند که روز و شب با مردم سخن
مىگویند.گرچه یکى صامت و ناطق و دیگرى ناطق معرفى شدهاند!در واقع قرآن و
عترت هر دو سخن الهى و هر دو وحى خدا مىباشند.به همین جهت همان گونه که سخن
قرآن حجت و معتبر استسخن عترت،سیره عترت، حتى سکوت و تقریر عترت حجت و معتبر
است که:(ما ینطق عن الهوى ان هو الا وحى یوحى) (۴) . تنها در مورد قرآن
نیست.عترت نیز وحى زلال و خالص است هر دو سخن و رهنمود حق،هر دو یک عروه
الوثقى،هر دو یک صراط مستقیم هستند،که مفهوم حدیث ثقلین همین است که قرآن و
عترت با هم صراط مستقیم هستند.بى هم صراط مستقیم نمىباشند.محورهاى وحدت قرآن
و عترت عبارتند از:صراط مستقیم بودن،وحى بودن،عروه الوثقى بودن،حق محور
بودن،کوثر معارف بودن که توضیح این محورها نیز در همان نوشتار مطرح
مىباشد.(۵)
بنابراین عترت که سخنگوى قرآن است.راه عترت اصلاح کژ راهههاى خطر است.عترت
خود در این باره مىگوید:ذلک القرآن فاستنطقوه و لن ینطق و لکن اخبرکم عنه.
(۶) «قرآن را به سخن در آورید،لیکن با شما سخن نمىگوید من آن را به سخن در
مىآورم من از آن سخن مىگویم».با این بیان اهتمام راه عترت بهتر روشن
مىشود که عترت صراط اقوم است همان گونه که قرآنصراط اقوم مىباشد و مقام
رفیع عترت آشکار مىگردد و انگیزه رسول الله صلى الله علیه و آله که در
فرصتهاى گوناگون و مناسب هماره سخن از عترت داشتشفاف مىشود.
اما این که منظور از عترت و اهل بیت رسول الله صلى الله علیه و آله چه کسانى
مىباشند.این مطلب چون آشکار و مستند است که منظور از عترت بر اساس شواهد
قطعى روایاتى و تاریخى على و فاطمه و یازده فرزند علیهم السلام این دو شجره
طیبه مىباشد.این بحثیک بحث کلامى است.تناسب با نوشتارهاى اعتقادى دارد.
قرآن ثقل اکبر
طرح این بحث این سوال را ممکن است مطرح کند که اگر قرآن و عترت همتاى
یکدیگرند و در واقع یک حقیقت هستند و هیچ کدام بر دیگرى برترى ندارد.چرا در
آثار عترت از قرآن با عنوان ثقل اکبر،و از عترت با عنوان ثقل اصغر یاد شده
است مانند؟همان گونه که امام على علیه السلام مىفرماید:الم اعمل فیکم بالثقل
الاکبر و اترک فیکم الثقل الاصغر. (۷) آیا همین تعبیر دلیل برترى قرآن بر
عترت نیست؟
در پاسخ این سؤال مىتوان گفت این تعبیر در صدد بیان برترى قرآن بر عترت
نیست.قرآن و عترت هر دو وحى و منبع معارف الهى هستند.و هر دو از ویژگىهاى
همتراز بهرهورند.این تعبیر که قرآن را ثقل اکبر مىنامد در مورد سند و
اعتبار عترت است.قرآن چون کلام خداست اعتبارش
بالذات است،نیاز به تایید دیگرى ندارد.اما اعتبار دیگران نیاز به تایید معتبر
بالذات مانند
۱نهج البلاغه ابن میثم،ج ۱،ص ۴۱۲،خطبه ۸۴
قرآن را دارد.عترت اعتبارش به اعتبار قرآن است.زیرا قرآن است که سخن رسول
الله صلى الله علیه و آله را اعتبار مىدهد و مىفرماید:(ما آتیکم الرسول
فخذوه و ما نهیکم عنه فانتهوا) (۸) «آنچه رسول بدان امر مىکند،برگیرید و از
آنچه شما را بر حذر مىدارد،دورى کنید.»قرآن با این بیان سخن رسول الله صلى
الله علیه و آله را اعتبار داد و رسول الله صلى الله علیه و آله هم فرمود:انى
تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتى.از این دو مقدمه این نتیجه حاصل مىشود
که عترت همانند و همتاى قرآن معتبر است.گرچه اعتبار سخن رسول الله صلى الله
علیه و آله به تایید قرآن است.به همین جهت قرآن ثقل اکبر و عترت ثقل اصغر
عنوان شده است،لیکن این تعبیر با همترازى قرآن و عترت در فضایل ناسازگارى
ندارد.
على علیه السلام اساس عترت
در هر صورت در این بخش ویژگى مهم عترت تبیین شد.اهتمام راه عترت آشکار گشت و
على علیه السلام به عنوان محور و اساس عترت والاترین ویژگىاش همتاى قرآن
بودن است.فضیلتى برتر از وحى بودن و ظرفیت تعلیم حقایق الهى را داشتن و مسجود
برترین موجودات جهان«فرشتگان»قرار گرفتن تصور نمىشود.از همین نکته خطر
انحراف از راه عترت و خطر دست رد زدن به سینه عترت آشکار مىشود که
نابسامانىهاى امت اسلامى از این سمتسو سویه مىگیرد.عترت سیل خروشان معارف
است:ینحدر عنى السیل«از من معارف الهى چون سیل خروشان سرازیر است.»عترت بلند
مرتبهاى است که کسى را توان اوج آن نیست:و لا یرقى الى الطیر (۹) «هیچ
پروازى به اوج من نمىرسد».عترت مفسر و مبین مطمئن قرآن است.عترت کوثر معارف
الهى است عترت قرآن متمثل است.همان گونه که قرآن حق محور است و باطل در آن
راه ندارد:(لا یاتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه) (۱۰) .عترت نیز حق
محور استباطل در گفتار و رفتار و موضعگیرى عترت راه ندارد:على مع الحق و
الحق مع على یدور حیث دار (۱۱) .که رسول الله صلى الله علیه و آله خصوص على
را حق محور معرفى نمىکنید على نماد و مثال سخن است همه عترت حق محور
هستند:فاطمه مع الحق و الحق مع فاطمه یدور حیثما دارت.و نیز سایر عترت. اگر
راه غیر از راه قرآن بىراهه است،راه جداى از راه عترت نیز بىراهه است:(ماذا
بعد الحق الا الضلال). (۱۲) عترت و قرآن یک صراط مستقیم و بزرگراه مىباشند.و
غیر از این بزرگراه،راه دیگرى وجود ندارد.صراطهاى مستقیم پندارى بیش
نیست.راه مردم هنگامى که راه قرآن و عترت باشد صراط مستقیم است و به همین سبب
فرض صحیح دارد که کسى از صراط بىراهه شود.اگر صراط مستقیم متعدد بود و همگان
سهمى از صراط مستقیم داشتند،کژراهگى از آن فرض نداشت،نکوب از صراط فرض
نداشت،قرآن گمراهان را ناکب از صراط معرفى مىکند که آنان از صراط مستقیم
سرنگون شدهاند:(عن الصراط لناکبون). (۱۳) با این بیان کثرت گرایى در صراط
مستقیم و پلورالیزم سخنى بى برهان خواهد بود.
پىنوشتها:
۱بحار،ج ۲۳،ص ۱۰۶
۲پژوهشى در علوم قرآن،ص ۲۹۵ و ۳۰۳
۳فالقرآن آمر زاجر و صامت و ناطق(نهج البلاغه،خطبه ۱۸۳،ص ۲۶۵)دو معنا
مىتوان از این تعبیر بیان کرد یکى منظور از صامت این باشد که قرآن در عین
حال که ناطق است و با همگان سخن مىگوید چون سخن مکتوب است صامت و ساکت
است.دوم این که منظور از صامت قرآن مکتوب نیستبلکه حقیقت قرآن است واژگان
قرآن که هر روز و شب با مردم سخن مىگوید و همواره تلاوت مىشود،مفهوم
واژگانى آن بر همگان روشن است و از این جهت ناطق است.اما مفاهیم عمیق
آن،مقصود اصل آن،و باطن آن بر همگان آشکار نیست.از این جهت صامت است.و براى
تبیین این جهت عترت سخن گوى قرآن است.
۴نجم،۴
۵پژوهشى در علوم قرآن،ص ۳۰۱
۶نهج البلاغه،خ ۱۵۸،ص ۲۲۲
۷نهج البلاغه ابن میثم،ج ۱،ص ۴۱۲،خطبه ۸۴
۸حشر،۷
۹نهج البلاغه،خ ۳،ص ۴۸
۱۰فصلت،۴۲
۱۱الغدیر،ج ۳،ص ۱۷۷
۱۲یونس،۳۲
۱۳مؤمنون،۷۴
امام على (ع) الگوى زندگى صفحه ۷۳
حبیب الله احمدى
علم و حکمت على علیه السلام
ان ههنا لعلما جما (على علیه السلام)
در مورد علم امام و پیغمبر عقاید مردم مختلف است گروهى معتقدند که علم آنان
محدود بوده و در اطراف مسائل شرعیه دور میزند و جز خدا کسى از امور غیبى آگاه
نمیباشد زیرا آیاتى در قرآن وجود دارد که مؤید این مطلب است من جمله خداوند
فرماید:
و عنده مفاتح الغیب لا یعلمها الا هو)
کلیدهاى خزائن غیب نزد خدا است و جز او کسى بدانها آگاه نیست) و همچنین
فرماید: (و ما کان (۱) الله لیطلعکم على الغیب) (۲) و خداوند شما را بر غیب
آگاه نسازد) در برابر این گروه جمعى نیز آنها را بر همه امور اعم از تکوینى و
تشریعى آگاه دانند و عدهاى هم که مانند اهل سنتبعصمت امام قائل نمىباشند
امام را مانند دیگر پیشوایان دانسته و گویند ممکن است او چیزى را نداند در
حالیکه اشخاص دیگر از آن آگاه باشند همچنانکه عمر در پاسخ زنى که او را مجاب
کرده بود گفت. (کلکم افقه من عمر حتى المخدرات فى الحجال) (۳) همه شما از عمر
دانشمندترید حتى زنهاى پشت پرده) .
بحث در این موضوع از نظر فلسفى مربوط استبشناسائى ذهن و دانستن ارزش معرفت
آدمى و اینکه علم از چه مقولهاى میباشد و خلاصه آنکه علم انکشافواقع است و
بدو قسم ذاتى و کسبى تقسیم میشود (۴) .علم ذاتى مختص خداوند تعالى است و ما
را بتصور حقیقت و کیفیت آن هیچگونه راهى نیست،و علم کسبى مربوط بافراد بشر
است که هر کسى میتواند در اثر تعلم و فرا گرفتن از دیگرى دانشى تحصیل نماید.و
شق سیم علم لدنى و الهامى است که مخصوص انبیاء و اوصیاء آنها میباشد و این
قسم علم مانند علم افراد بشر کسبى و تحصیلى نیست و باز مانند علم خدا ذاتى هم
نیستبلکه علمى است عرضى که از جانب خدا بدون کسب و تحصیل به پیغمبران و
اوصیاء آنها افاضه میشود و آنان با اذن و اراده خدا میتوانند از حوادث گذشته
و آینده خبر دهند و در برابر هر نوع پرسش دیگران پاسخ مقتضى گویند چنانکه
خداوند درباره حضرت خضر فرماید: (و علمناه من لدنا علما) (۵) و ما او را از
جانب خود علم لدنى و غیبى تعلیم دادیم) و همچنین حضرت عیسى علیه السلام که از
جانب خدا علم لدنى داشتبقوم خود گوید:
(شما را خبر میدهم بدانچه میخورید و آنچه در خانههایتان ذخیره میکنید.)
بنابر این آیاتى که در قرآن علم غیب را از غیر خدا نفى میکند منظور علم ذاتى
است که مختص ذات احدیت است و در جائیکه آنرا براى دیگران اثبات میکند علم
لدنى است که بوسیله وحى و الهام (۷) از جانب پروردگار بدانها افاضه میشود و
آنان نیز با اراده خدا از امور غیبى آگاه میگردند چنانکه فرماید:
(عالم الغیب فلا یظهر على غیبه احدا الا من ارتضى من رسول (۸) ; (خداوند
داناى غیب است و ظاهر نسازد بر غیب خود احدى را مگر کسى را که براى پیغمبر
ى
پسندیده باشد.)
با توجه بمفاد آیات گذشته،رسول اکرم صلى الله علیه و آله که سر حلقه سلسله
عالم امکان و بساحت قرب حق از همه نزدیکتر است مسلما علم بیشترى از جانب
خداوند باو افاضه شده و برابر نص صریح قرآن کریم که فرماید (علمه شدید القوى
(۹) آنحضرت برمز وجود و اسرار کائنات بیش از هر کسى آگاه بوده است و علم على
علیه السلام هم که مورد بحث ما است مقتبس از علوم و حکم آنجناب است زیرا على
علیه السلام دروازه شهرستان علم پیغمبر بود،و برابر نقل مورخین و اهل سیر از
عامه و خاصه نبى اکرم فرموده است:
انا مدینه العلم و على بابها فمن اراد العلم فلیات الباب (۱۰)
همچنین نقل کردهاند که فرمود:
انا دار الحکمه و على بابها (۱۱) .
خود حضرت امیر علیه السلام فرمود:
لقد علمنى رسول الله صلى الله علیه و آله الف باب کل باب یفتح الف باب (۱۲) .
یعنى رسول خدا مرا هزار باب از علم یاد داد که هر بابى هزار باب دیگر باز
میکند.
شیخ سلیمان بلخى در کتاب ینابیع الموده مینویسد که على علیه السلام فرمود.
سلونى عن اسرار الغیوب فانى وارث علوم الانبیاء و المرسلین (۱۳) .
(درباره اسرار غیبها از من بپرسید که من وارث علوم انبیاء و مرسلین هستم) و
باز نوشتهاند که پیغمبر صلى الله علیه و آله فرمود علم و حکمتبده جزء تقسیم
شده نه جزء آن بعلى اعطاء گردیده و یک جزء به بقیه مردم و على در آن یک جزء
هم اعلم مردم است (۱۴) .
و از ابن عباس روایتشده است که پیغمبر صلى الله علیه و آله فرمود:على بن ابى
طالب اعلم امتى،و اقضاهم فیما اختلفوا فیه من بعدى (۱۵) یعنى على بن ابیطالب
دانشمندترین امت من است و در مورد آنچه پس از من اختلاف کنند داناترین آنها
در داورى کردن است.
ابن ابى الحدید که از دانشمندان بزرگ اهل سنتبوده و نهج البلاغه را شرح کرده
است گوید که کلیه علوم اسلامى از على علیه السلام تراوش نموده است و آنحضرت
معارف اسلام را در سخنرانیهاى خود با بلیغترین وجهى ایراد نموده است.
على علیه السلام صریحا فرمود:سلونى قبل ان تفقدونى.بپرسید از من پیش از آنکه
از میان شما بروم!و از این جمله کوتاه میزان علم آنجناب روشن میشود زیرا
موضوع علم را قید نکرده و دائره سؤالات را محدود ننموده استبلکه مردم را در
سؤال از هر نوع مشکلات علمى آزاد گذشته است و این سخن دلیل احاطه آنحضرت
برموز آفرینش و اسرار خلقت است و چنین ادعائى بغیر از وى از کسى دیده و شنیده
نشده است چنانکه ابن ابى الحدید در شرح نهج البلاغه گوید همه مردم اجماع
کردند بر اینکه احدى از صحابه و علماء نگفته سلونى قبل ان تفقدونى مگر على بن
ابیطالب (۱۶) .
علماء و مورخین (از عامه و خاصه) نوشتهاند که على علیه السلام فرمود سلونى
قبل ان تفقدونى-از من بپرسید پیش از آنکه مرا نیابید بخدا سوگند اگر بر مسند
فتوى بنشینم در میان اهل تورات باحکام تورات فتوى دهم در میان اهل انجیل
بانجیل و در میان اهل زبور به زبور و در میان اهل قرآن بقرآن بطوریکه
اگرخداوند آن کتابها را بسخن در آورد گویند على راست گفت و شما را بآنچه در
ما نازل شده فتوى داد و باز فرمود بپرسید از من پیش از آنکه مرا نیابید سوگند
بآنکه دانه را (در زیر خاک) بشکافت و انسان را آفرید اگر از یک یک آیههاى
قرآن از من بپرسید شما را از زمان نزول آن و همچنین در مورد شان نزولش و از
ناسخ و منسوخ و از خاص و عام و محکم و متشابهش و اینکه در مکه یا در مدینه
نازل شده استخبر میدهم (۱۷) .
على علیه السلام با آنهمه علم و دانش در میان اشخاص جاهل و نادان افتاده بود
و مردم جز تنى چند از خواص اصحابش از علم او بهرهمند نمیشدند و مصداق سخن
سعدى را داشت که گوید:
عالم اندر میانه جهال مثلى گفتهاند صدیقان شاهدى در میان کوران است مصحفى در
سراى زندیقان
على علیه السلام همیشه آرزومند بود که صاحب کمالى پیدا کند تا از مشکلات علوم
و اسرار آفرینش با او بازگو کند و اشاره بسینه خود کرده و میفرمود:ان ههنا
لعلما جما-در سینه من دریاى خروشان علم در تموج است ولى افسوس که کسى استعداد
فهم آنرا ندارد.
قوانین کلى طبیعى و اصول مسلمهاى که مورد تحقیق دانشمندان اروپا قرار گرفته
است در سخنان و خطبههاى على علیه السلام کاملا هویدا است و خطبههاى آنحضرت
مشحون از حقائق فلسفى و معارف اسلامى است که دانشمندان و فلاسفه بزرگ مانند
صدر المتالهین و غیره استفادههاى شایانى از آنها نمودهاند.
خلفاى ثلاثه که مدت ۲۵ سال مسند خلافت را اشغال کرده بودند چنانکه سابقا
اشاره شد در رفع مشکلات علمى و قضائى از آنجناب استمداد میکردند.
در زمان خلافت آنحضرت دو فیلسوف یونانى و یهودى بخدمت وى مشرف شدند و پس از
اندکى گفتگو از خدمتش مرخص گردیدند،فیلسوف یونانى گفت:فلسفه را از سقراط و
ارسطو بهتر میداند، حکیم یهودى گفت:بتمام جهات فلسفهاحاطه دارد (۱۸) .
شریفترین علوم علم مبدا و معاد است که در کلام على علیه السلام به بهترین
وجهى بیان شده ستبطوریکه اسرار و رموز آنرا کسى جز آنحضرت نتوانسته استشرح
و توضیح دهد.
حدیث نفس و حدیثحقیقت که در برابر سؤال کمیل بن زیاد بیان فرموده مورد تفسیر
علماى حکمت و عرفان قرار گرفته و در شرح آنها کتابها نوشتهاند.هنوز براى
عالم بشریت زود است که بتوانند سخنان آن بزرگوار را چنانکه باید و شاید ادراک
کنند.على علیه السلام در حدود یازده هزار کلمات قصار (غرر و درر آمدى و
متفرقات جوامع حدیث) در فنون مختلفه عقلى و دینى و اجتماعى و اخلاقى بیان
فرموده و اول کسى است که در اسلام درباره فلسفه الهى غور کرده و بسبک استد
لال
آزاد و برهان منطقى سخن گفته است و مسائلى را که تا آنروز در میان فلاسفه
جهان مورد توجه قرار نگرفته بود طرح کرده است و گروهى از رجال دینى و
دانشمندان اسلامى را تربیت نموده که در میان آنان جمعى از زهاد و اهل معرفت
مانند اویس قرنى و کمیل بن زیاد و میثم تمار و رشید هجرى وجود داشتند که در
میان عرفاء اسلامى مصادر عرفان شناخته شدهاند (۱۹) .
على علیه السلام در ادبیات عرب کمال تبحر و مهارت را داشت و قواعد علوم عربیه
را او دستور تنظیم داد و علم نحو را بوجود آورد،در مسائل غامضه و مشکله جواب
فورى میداد و معانى بزرگ و عالیه حکمت را در قالب کلمات کوتاه بیان مینمود،هر
گونه سؤالى را درباره علوم مختلفه اعم از ریاضى و طبیعى و دیگر علوم بدون
تامل و اندیشه پاسخ میگفت و هرگز راه خطاء نمىپیمود،کسى از حضرتش کوچکترین
مضرب مشترک اعداد را از یک تا ده سؤال کرد فورا فرمود:اضرب ایام اسبوعک فى
ایام سنتک.
یعنى شماره روزهاى هفته (۷) را در روزهاى سال (۳۶۰) ضرب کن که عدد منظور
(۲۵۲۰) دستخواهد آمد که از یک تا ده بدون کسر به آنها قابل تقسیم است.
سرعت ادراک و انتقال،و تیز هوشى آنجناب بقدرى بود که همه را متحیر و متعجب
میساخت چنانکه عمر گفت:یا على تعجب من از اینکه تو بر تمام مسائل علمى و
قضائى و فقهى احاطه دارى نیستبلکه تعجب من از اینست که تو هرگونه سؤال مشکلى
را در هر موردى که باشد بلافاصله و فورى و بدون اندیشه و تامل جواب
میدهى!حضرت فرمود اى عمر این دست من چند انگشت دارد؟عرض کرد پنج انگشت.فرمود
پس چرا تو در پاسخ این سؤال اندیشه نکردى؟عرض کرد این واضح و معلوم است
احتیاجى باندیشه ندارد،على علیه السلام فرمود کلیه مسائل در نظر من مانند پنج
انگشت دست در نظر تست!
على علیه السلام در اسرار هستى و نظام طبیعتحکیمانه نظر میکرد و سخنانى در
توحید و الهیات و کیفیت عالم نامرئى بیادگار گذاشته است که در نهج البلاغه و
سایر آثار او مندرج است.
پىنوشتها:
(۱) سوره انعام آیه ۵۹
(۳) سوره آل عمران آیه ۱۷۹
(۳) شبهاى پیشاور ص ۸۵۲ نقل از تفاسیر و کتب عامه.
(۴) علم را بحضورى و حصولى نیز تقسم کردهاند ولى آنچه بمقصود ما نزدیک است
همان تقسیم علم بذاتى و کسبى است.
(۵) سوره کهف آیه ۶۵
(۶) سوره آل عمران آیه ۴۹
(۷) کیفیت وحى و الهام از نظر فلاسفه و دانشمندان بجهات مختلفه تعبیر شده
استبراى توضیح مطلب بکتاب(ماهیت و منشاء دین) تالیف نگارنده مراجعه شود.
(۸) سوره جن آیه ۲۶
(۹) سوره نجم آیه ۵
(۱۰) مناقب ابن مغازلى ص ۸۰-کفایه الطالب باب ۵۸ ص ۲۲۱-فصول المهمه ابن صباغ
ص ۱۸
(۱۱) ذخائر العقبى ص ۷۷-کشف الغمه ص ۳۳
(۱۲) خصال صدوق جلد ۲ ص ۱۷۶
(۱۳) ینابیع الموده باب ۱۴ ص ۶۹
(۱۴) ینابیع الموده باب ۱۴ ص ۷۰-کشف الغمه ص ۳۳
(۱۵) ارشاد مفید جلد ۱ باب ۲ فصل ۱ حدیث ۱
(۱۶) کفایه الخصام ص ۶۷۳ شرح نهج البلاغه جلد ۲ ص ۲۷۷
(۱۷) ینابیع الموده ص ۷۴-ارشاد مفید جلد ۱ باب ۲ فصل ۱ حدیث ۴-امالى صدوق
مجلس ۵۵ حدیث ۱-مناقب خوارزمى.
(۱۸) نقل از کتاب افکار امم-باید دانست که ارسطو و امثال او را نمیتوان با
على علیه السلام قابل قیاس دانست زیرا بطوریکه گفته شد علم امام لدنى و
الهامى است ولى علم دانشمندان تحصیلى و اکتسابى است و گفته آن فیلسوف هم از
این نظر بوده که او دانشمندتر از سقراط و ارسطو کسى را سراغ نداشت.
(۱۹) شیعه در اسلام ص ۲۰
على کیست؟ صفحه ۲۳۸
فضل الله کمپانى
فصاحت و بلاغت على علیه السلام
اما الفصاحه فهو (على علیه السلام) امام الفصحاء و سید البلغاء و عن کلامه
قیل دون کلام الخالق و فوق کلام المخلوقین.
(ابن ابى الحدید)
نطق آدمى از نظر علم منطق فصل ممیز انسان از حیوانات دیگر است که خداوند
بحکمتبالغه خویش آنرا وسیله امتیاز او قرار داده است چنانکه فرماید:خلق
الانسان علمه البیان (۱) .
گوهر نفس که حقیقت آدمى استبا سخنورى تجلى کند و بقول سعدى:
تا مرد سخن نگفته باشد عیب و هنرش نهفته باشد
و بهمین جهتخود امام فرماید:المرء مخبوء تحت لسانه.یعنى مرد در زیر زبانش
نهفته است،و هر قدر شیوائى و رسائى سخن بیشتر باشد تاثیرش در شنونده بطور
مطلوب خواهد بود.
در دوران جاهلیت مقارن ظهور اسلام در عربستان فصحائى مانند امرء القیس و غیر
ه
که اشعار سحر انگیز میسرودند وجود داشتند ولى فصاحت کلام على علیه السلام همه
فصحاى عرب را بتحیر و تعجب وا داشت و بالاتفاق در برابر کلام او درمانده شده
و او را امیر سخن نامیدند.
ابن ابى الحدید گوید او پیشواى فصحاء و استاد بلغاء است و در شان کلامش
گفتهاند از سخن خدا فروتر و از سخن مردمان فراتر است و تمام فصحاء فن خطابه
و سخنورى را از سخنان و خطب او آموختهاند و اضافه میکند که براى اثبات
درجهاعلاى فصاحت و بلاغت او همین نهج البلاغه که من بشرحش اقدام مینمایم
کافى است که هیچ یک از فصحاى صحابه یک عشر آن حتى نصف عشر آنرا نمىتوانن
د
تدوین کنند (۲) .
باز در جاى دیگر درباره فصاحت و بلاغت کلام على علیه السلام گوید:
عجبا کسى در مکه متولد شود و در همان شهر بزرگ گردد و بدون تماس و ملاقات با
حکیم و دانشمند و ادیبى بقدرى در سخنورى مهارت داشته باشد که گوئى عالم الفاظ
تسخیر شده اوست و هر چه را اراده کند بفصیحترین وجهى بیان میکند.
علامه فقید سید هبه الدین شهرستانى در کتاب (ما هو نهج البلاغه؟) که تحت
عنوان نهج البلاغه چیست؟بفارسى ترجمه شده چنین مینویسد:
شخصى از یک دانشمند مسیحى بنام (امین نخله) خواست که چند کلمه از سخنان على
علیه السلام را برگزیند تا وى در کتابى گرد آورده و منتشر سازد دانشمند مزبور
در پاسخ وى چنین نوشت:
از من خواستهاى که صد کلمه از گفتار بلیغترین نژاد عرب (ابو الحسن) را
انتخاب کنم تا تو آنرا در کتابى منتشر سازى،من اکنون دسترس بکتابهائى که چنین
نظرى را تامین کند ندارم مگر کتابهائى چند که از جمله نهج البلاغه است.
با مسرت تمام این کتاب با عظمت را ورق زدم بخدا نمیدانم چگونه از میان صدها
کلمات على علیه السلام فقط صد کلمه را انتخاب کنم بلکه بالاتر بگویم نمیدانم
چگونه کلمهاى را از کلمه دیگر جدا سازم این کار درستباین میماند که دانه
یاقوتى را از کنار دانه دیگر بر دارم!سر انجام من این کار را کردم و در
حالیکه دستم یاقوتهاى درخشنده را پس و پیش میکرد دیدگانم از تابش نور آنها
خیره میگشت!
باور کردنى نیست که بگویم بواسطه تحیر و سرگردانى با چه سختى کلمهاى را ا
ز
این معدن لاغتبیرون آوردم بنا بر این نو این صد کلمه را از من بگیر و بیاد
داشته باش که این صد کلمه پرتوهائى از نور بلاغت و غنچههائى از شکوفهفصاحت
است!آرى نعمتهائى که خداوند متعال از راه سخنان على علیه السلام بر ادبیات
عرب و جامعه عرب ارزانى داشته خیلى بیش از این صد کلمه است (۳) .
همچنین شهرستانى در کتاب دیگر مینویسد:از سخنان مستر گرنیکوى انگلیسى استاد
ادبیات عرب در دانشکده علیگره هندوستان که در محضر استادان سخن و ادبائى که
در مجلس او حاضر بود و از اعجاز قرآن از او پرسیدند اینست که در پاسخ آنان
گفت:قرآن را برادر کوچکى است که نهج البلاغه نام دارد آیا براى کسى امکان
دارد که مانند این برادر کوچک را بیاورد تا ما را مجال بحث از برادر بزرگ
(قرآن کریم) و امکان آوردن نظیر آن باشد (۴) ؟
على علیه السلام در گفتار خود پایبند قواعد فصاحت و بلاغت نبود بلکه سخن او
خود بخود شیرین و گیرا است و قواعد فصاحت را باید از سخنان وى استخراج نمود
نه اینکه سخن او را با قواعد صاحتسنجید.
سخنان على علیه السلام با شور و حرارت مخصوص،حقیقت و واقعیت را بیان میکند
اجزاء سخنان او همه متناسب و بهم پیوسته است و جمال صورت و کمال معنى بهم
مرتبطند،استدلالات آن محکم و منطقش با نفوذ و مؤثر است.
معاویه گفت راه فصاحت و بلاغت را در قریش کسى غیر از على نگشود و قانون سخن
را غیر از او کسى تعلیم نکرد.ادباى نامى عرب اقرار کردهاند که آیین دادرسى و
فرمان نویسى از خطبههاى او بدست آمده است.
لازمه بلاغت قوت فکر وجودت ذهن است که مرد سخنور بتواند فورا دقایق معانى را
در مخزن حافظه خود حاضر کند،این قوت فکر و کثرت ذکاء در على علیه السلام بحد
اعلا وجود داشت و وقتى متوجه بغرنجترین مطلبى میشد تمام زوایاى تاریک آنرا
از فروغ اندیشه خود روشن میساخت.
کلام على علیه السلام بطورى است که ارتباط منطقى بین جملههاى آن برقرار است
هر مطلبى که بخاطر آنحضرت خطور میکرد فورا به بهترین وجهى در قالب کلماتشیوا
بر زبانش جارى میشد و روى کاغذ نقش مىبستبدون اینکه در گفتن و بوجود آوردن
آن بخود زحمتى بدهد.
على علیه السلام در تعبیه کلام و فن سخنورى کار را باعجاز رسانید و همه را
متعجب نمود،بنا بنقل ابن شهر آشوب عدهاى از اصحاب پیغمبر صلى الله علیه و
آله در مسجد نشسته و مشغول گفتگو در مورد مسائل علمى و ادبى بودند،در این ضمن
گفته شد که حرف الف در اغلب کلمات داخل شده و کمتر کلامى گفته میشود که در آن
حرف الف نباشد.على علیه السلام که در آنجا حاضر بود چون سخن آنها را شنید بپا
خاست و فى البدیهه خطبه غرائى خواند که در حدود هفتصد کلمه بود بدون اینکه در
کلمات آن حرف الفى وجود داشته باشد،همچنین خطبه دیگرى دارد که در کلمات آن
حرف نقطه دارى وجود ندارد و چنین شروع میشود-الحمد لله الملک المحمود المالک
الودود و مصور کل مولود;. که براى پرهیز از اطاله کلام از نوشتن خطبههاى
مزبور خود دارى گردید.
کسى از حضرتش پرسید امر واجب چیست و واجبتر از آن کدام است،و امر عجیب چیست
و عجیبتر کدام است،و چه چیزى سخت و مشکل و چه چیزى سختتر است،و چه نزدیک و
چه نزدیکتر است؟ على علیه السلام فورا پاسخ او را منظوما چنین فرمود:
وجب على الناس ان یتوبوا لکن ترک الذنوب اوجب و الدهر فى صرفه عجیب و غفله
الناس فیه اعجب و الصبر فى النائبات صعب لکن فوت الثواب اصعب و کل ما یرتجى
قریب
و الموت من کل ذاک اقرب (۵) البته واضح و روشن است کسى که بداهه چنین پاسخى
گوید و یا فورى و بیسابقه خطبه بى نقطه و یا خطبه هفتصد کلمهاى ایراد کند که
یک حرف الف در کلمات آن نباشد چه نفوذى در فصاحت و بلاغت و چه تسلطى بر
ادبیات عرب خواهد داشت.
پىنوشتها:
(۱) سوره الرحمن آیه ۳
(۲) شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید جلد ۱ ص ۱۲
(۳) نهج البلاغه چیست ص ۲۸
(۴) نهج البلاغه چیست ص ۶
(۵) بر مردم واجب است که(از گناهان) توبه کنند،ولى ترک گناه از آن واجبتر
است.روزگار در گردش خود عجیب است،و غفلت و بىخبرى مردم در روزگار عجیبتر
است.شکیبائى در برابر حوادث و ناملائمات مشکل است،ولى پاداش(صبر) را از دست
دادن از آن مشکلتر است.و هر چه را که بدان امید میرود نزدیک است که برسد،ولى
مرگ از همه آنها نزدیکتر است.(از دیوان منسوب بآنحضرت) .
على کیست؟ صفحه ۲۶۴
فضل الله کمپانى
على سرچشمه علم و دانش
در حالى که دنیا را جهل و ضلالت،وحشىگرى و آدم کشى فرا گرفته بود،و مردم در
بىسوادى و بىفرهنگى بسر مىبردند،و با هر گونه پیشرفت و تمدن مبارزه
نموده،و از یادگیرى علم و دانش جلوگیرى مىنمودند،«رسول خدا صلى الله علیه و
آله»به پیامبرى مبعوث،و الفباى آئینش را با توحید و علم و قلم شروع کرد (۱)
و با استفاده از منبع«وحى»درهاى علوم و دانشها را بر روى مردم گشود;
تمام علوم پیامبر خدا و سایر سفیران آسمانى همگى به مولاى متقیان امیر
المؤمنین علیه السلام منتقل گردیده،و او وارث کلیه علوم آسمانى است،چنانچه
حضرت امام باقر علیه السلام در این زمینه مىفرمایند:
«ان الله عز و جل جمع لمحمد (ص) سنن النبیین من آدم و هلم جرا الى محمد (ص)
قیل له:و ما تلک السنن؟قال:علم النبیین باسره،و ان رسول الله صیر ذلک کله عند
امیر المؤمنین (ع) » (۲)
حضرت امام باقر علیه السلام در این حدیث مىفرمایند:خداوند متعال تمام علوم
انبیاى گذشته را از زمان حضرت آدم تا بعثت رسول صلى الله علیه و آله به آن
حضرت مرحمت فرمود،و رسول خدا نیز همه آنها را به حضرت امیر المؤمنین على علیه
السلام انتقال داد.بر همین اساس است که على علیه السلام مىفرمایند:
و لو شئت او قرت سبعین بعیرا من تفسیر فاتحه الکتاب»و قال ابن عباس علم رسول
الله من علم الله و علم على من علم النبى» (۳)
اگر بخواهم تفسیر فاتحه الکتاب (سوره حمد) را بطور تفصیل بنویسم،میتوانم
باندازه هفتاد بار شتر مطالب بنویسم!!
و لذا ابن عباس مىگوید:علم رسول خدا مستقیما از طرف خداست،و علم على علیه
السلام از طریق رسول خدا به پروردگار عالم بر مىگردد.
آرى على با یک واسطه به علوم بى منتهى دستیافت،و لذا تمام علوم عالم آفرینش
و علوم قرآن همگى در وجود على متبلور گردید،و خداوند شهادت داد که:کلیه علوم
در سینه على گذاشته شده و از این جهتشهادت على علیه السلام و گواهى
او«عدل»شهادت و گواهى«الله»است!!:
«قل کفى بالله شهیدا بینى و بینکم و من عنده علم الکتاب» (۴)
بگو کافى است که خداوند و کسى که تمام علم قرآن در پیش او استبه نفع من گواه
باشد.
در این آیه از کلمه«علم الکتاب»استفاده مىگردد،که صاحب آن داراى تمام علوم
قرآن است،و مراد از آن بنا به نوشته اکثر مفسرین مولاى متقیان على بن ابیطالب
است. (۵)
به ویژه مرحوم«علامه مجلسى»نوزده حدیث از رسول خدا و ائمه اطهار علیهم
السلام در تفسیر این آیه نقل مىکنند،که آیه در مورد على بن ابى طالب است،و
احتمالات دیگر را تکذیب مىنمایند. (۶)
در اینجا بى مناسبت نیست اعترافات یکى از علماى بزرگ اهل سنت را در این زمینه
نقل نماییم که مىنویسد:
«و من العلوم علم الفقه»و هو علیه السلام اصله و اساسه،و کل فقیه فى
الاسلامفهو عیال علیه،و مستفید من فقه;» (۷)
«ابن ابى الحدید»پس از اعتراف بر اینکه کلیه علوم و کمالات،سرچشمهاش
به«امیر المؤمنین على علیه السلام»مىرسد آنگاه در علوم دیگر از جمله«علم
فقه»وارد شده و مىنویسد!آن حضرت در این علم نیز ریشه و اساس به حساب
مىآید،و علوم و اطلاعات تمام فقهاء در اسلام به وى منتهى مىگردد،زیرا
ائمه«مذاهب اربعه»اهل سنتیا شاگردان«امام صادق علیه السلام»هستند،و یا
از علوم«عبد الله بن عباس»استفاده کردهاند،و علوم هر دو از منبع پر فیض آن
بزرگوار مىباشد.
و سپس به فقهاى صحابه پیامبر پرداخته و مىگوید:«عمر بن خطاب»و«عبد الله
عباس»هر دو فقیه بودند،و در عین حال علومشان را از على علیه السلام فرا
گرفته بودند،اما«ابن عباس»روشن است،و اما«عمر»همه مىدانند که در مسائل مشکل
به على علیه السلام مراجعه مىکرد،و بارها گفته بود:«اگر على علیه السلام
نمىبود من هلاک مىشدم»،«و خداوند آن روزى را نیاورد که على نباشد،و من در
برابر مشکلات علمى بىچاره بمانم»«هر گاه على در جمعى باشد هیچ کس حق داورى
و قضاوت ندارد; »
خوانندگان عزیز ملاحظه مىکنند که«خلیفه ثانى»به اعلمیت و توانایى امیر
المؤمنین اعتراف مىکند، و امام معتزلهها آن را نقل کرده،و مىنویسد که على
منبع فیض و سرچشمه تمام علوم الهى و فقهى;در روى زمین و عالم اسلام است.
و پیامبر اسلام صلى الله علیه و اله نیز در این مورد مىفرمایند:
اعلم امتى من بعدى على بن ابى طالب (ع) (۸)
«داناترین فرد امت اسلامى پس از من امیر المؤمنین على بن ابى طالب است.»و در
حدیث دیگرى مىفرمایند:
«انا مدینه العلم و على بابها;» (۹)
من شهر علم هستم و على علیه السلام در آن است،و هر کس بخواهد وارد آن شود
باید از درش بیاید.و بالاخره در حدیثسوم رسول خدا مىفرمایند:
«قسمت الحکمه عشره اجزاء،فاعطى على تسعه اجزاء،و الناس جزؤا واحدا،و على اعلم
بالواحد منهم» (۱۰)
«عبد الله بن مسعود»که راوى حدیث است،میگوید:من در کنار پیامبر خدا نشسته
بودم،ناگاه در مورد شخصیت على علیه السلام از پیامبر سؤال نمودند،حضرت
فرمودند:علم و دانش به ده قسمت تقسیم گردیده نه جزء آن را به على علیه السلام
دادهاند،و یک جزئش را به سایر مردم،که على علیه السلام در آن قسمت دهمى نیز
از دیگران داناتر است!!
در این احادیثشخصیت علمى امیر مؤمنان تشریح گردیده،و آن بزرگوار را ما در
علوم و دانشها بیان نموده،که دیگران هر که و هر چه باشند،باید در برابر او
زانو زده،و خوشهاى از خرمن علم او بچینند،و از طریق او به علوم نبوى و الهى
راه پیدا کنند،و جز از طریق وى رسیدن به آن مقدور نمىباشد.
(فمن اتى من الباب وصل،یا على انتبابى الذى اوتى منه و انا باب الله فمن
اتانى من سواک لم یصل الى و من اتى الله من سواى لم یصل الله) (۱۱)
خداوندا!تو را به ولایت على علیه السلام سوگند ما را از پیروان واقعى و
راستین آن بزرگوار قرار ده.
اعتراف دشمنان على به عظمت علمى آن حضرت
شخصیت علمى على علیه السلام همانند سایر اوصاف و فضایلش،دوست و دشمن را در
برابر عظمت آن حضرت خاضع کرده بود،و همه به علمیت و افضلیت وى اعتراف
مىکردند،هر چند ما در فصل چهاردهم این کتاب مطالبى را در این زمینه نیز به
خوانندگان عزیز تقدیم خواهیم داشت،و در آنجا در رابطه با شایستگى و رقباىعلى
علیه السلام بحثخواهیم کرد،ولى در اینجا هم بىمناسبت نیست، اجمالا به این
موضوع بپردازیم:
«معاویه بن ابى سفیان»که از سرسختترین دشمنان آن حضرت است،و در
جنگ«صفین»ماهها به رخ على علیه السلام شمشیر کشیده،و باعث کشته شدن دهها
هزار نفر گردیده است،مىگوید:
«لقد ذهب الفقه و العلم بموت على بن ابى طالب رضى الله عنه» (۱۲)
با مرگ و شهادت«على بن ابیطالب»علم و دانش نیز با او رفت!!
و چون«مالک اشتر»و سپس«محمد بن ابى بکر»به شهادت رسیدند،و عهدنامههاى امیر
المؤمنین به دستسپاه«معاویه»افتاد،«عمرو عاص»آنها را به پیش معاویه
فرستاد،چون چشم معاویه به آنها افتاد، مرتب مىخواند و تعجب مىکرد،و از عظمت
فکرى و علمى على علیه السلام یاد مىنمود!
«ولید بن عقبه»که در نزد معاویه بود،به وى گفت:این نامهها را دستور بده به
آتش بکشند!
معاویه گفت:چقدر بد فکر مىکنى؟ولید گفت آیا صلاح است که مردم بدانند که تو
از فکر على و از عهدنامههاى وى استفاده مىکنى؟معاویه جواب داد:ما نمىگوئیم
اینها از آن«على بن ابیطالب»استبه مردم وانمود مىکنیم که«ابو بکر»براى
فرزندش«محمد»نوشته،و یادگار«صدیق»است!!
«ابن ابى الحدید»سپس مىنویسد:
فکان ینظر فیه و یتعجب منه،و حقیق من مثله ان یقتنى فى خزاین الملوک
یعنى مرتب مطالعه مىکرد،و تعجب مىنمود،و سزاوار بود که آن را جزو اموال
نفیس در خزانه نگهدارد (۱۳)
و خود امام«معتزلى»چون خطابههاى على را مىبیند،و همچون کارشناسان و سخن
سنجان منصف مىگوید:
«کلامه دون کلام الخالق،و فوق کلام المخلوقین،و منه تعلم الناس الخطابه و
الکتابه;» (۱۴) گفتار على علیه السلام از سخن خدا پائینتر،ولى از سخن
انسانها بالاتر است!!و دیگران هنر سخنرانى و نویسندگى را از آن حضرت آموخته
و به یادگار بردهاند.
خوانندگان عزیز به اعتراف یک دانشمند بزرگ و رهبر اهل سنت توجه نمایند که
گفتار على را یک گفتار انسان عادى تلقى نکرده بلکه آن را مافوق تصور و مافوق
قدرت و توان بشرهاى عادى مىداند!!
و چنانچه در آغاز این فصل اشاره گردیده،رقباى سیاسى امیر المؤمنین در موارد
گوناگون،و در قضاوتها و جوابگویى به مشکلات علمى و فکرى مردم،و مراجعین
خارجى و افراد تازه مسلمان شده عاجز مانده،و از افکار الهى امیر المؤمنین و
علم سرشار او استفاده نموده،و به سؤالات مردم پاسخ مىگفتند،و بارها اظهار
مىداشتند:اگر على نبود ما هلاک مىشدیم;
على مجهز و مسلح به علم غیب بود
ما در کتاب«تجلیات ولایت»در مورد غیبگویىهاى امیر المؤمنین علیه السلام،و
تسلطش بر عالم تکوین و دلها سخن گفته،و به بحث و تحلیل
پرداختهایم،علاقهمندان مىتوانند به همانجا مراجعه فرمایند،ولى در اینجا
نیز بحث اجمالى در موارد اندى از غیب گویىهاى آن حضرت خواهیم داشت،که اینک
به چند نمونه از آنها ابتداء اشاره مىکنیم:
مولاى متقیان در طول زندگى و حیاتش بارها در میان انبوه مردم،خواه بالاى منبر
و هنگام خطابهها، و یا در هنگام شهادت پس از ضربت«ابن ملجم مرادى»لعنه
الله علیه،و یا سایر مواقع مىفرمود:اى مردم! هر چه مىخواهید از من
بپرسید،از گذشته تا روز قیامت هر چه اتفاق افتاده و یا اتفاق مىافتد آگاهم،و
مىدانم هر کسى چگونه و به چه کیفیت از دنیا مىرود،من به آسمانها از زمین
آشناترم،بدانید که علوم اولین و آخرین همه در اختیار من است،من به کتاب تورات
و انجیل و زبور،از پیروان خود آنان آگاهتر مىباشم،;
بخشى از سخنان آن حضرت بدین قرار است،که به متون آنها اشاره مىنماییم:
«فاسئلونى قبل ان تفقدونى فو الذى نفسى بیده لا تسالوننى عن شىء فیما بینکم
و بین الساعه،و لا عن فئه تهدى ماه و تضل ماه الا انبئتکم بناعقها و قائدها
وسائقها و مناخ رکابها و محط رحالها و من یقتل من اهلها قتلا و من یموت منهم
موتا» (۱۵)
و قال ایضا:
«ایها الناس!سلونى قبل ان تفقدونى،فلانا بطرق السماء اعلم منى بطرق الارض;»
(۱۶)
عن«ابن نباته»قال:لما بوى بالخلافه;قال:
«یا معشر الناس!سلونى قبل ان تفقدونى،سلونى فان عندى علم الاولین و
الاخرین،اما و الله لوثنى لى الو ساده لحکمتبین اهل التورات بتوراتهم،و بین
اهل الانجیل بانجیلهم،و بین اهل الزبور بزبورهم،و بین اهل الفرقان
بفرقانهم;» (۱۷)
ترجمه این فرازها بترتیب عبارتند از:
از من بپرسید قبل از آن که مرا نیابید،سوگند به آن خدایى که جان من در دست
قدرت او است،هر چه از وقایع،از حالا تا رستاخیز اتفاق مىافتد،و از گروهى که
صد نفر را هدایت نموده،و صد نفر دیگر را گمراه مىسازند،هر چه بپرسید،من از
آنها خبر مىدهم،و مىگویم که:خواننده،و جلودار،و راننده آنان کیستند،و خبر
مىدهدم که:محل فرود آمدن و بارگیرى آنان کجاست!و کدامشان با مرگ طبیعى
مىمیرد و چه کسى از آنان کشته مىشود!!
اى مردم!بپرسید از من،پیش از آن که من از میان شما بروم،سوگند به خدا که من
به راههاى آسمانها از زمین آشناترم!!
اى مردم!پیش از آن که من از میان شما بروم هر چه مىخواهید از من بپرسید،زیرا
علوم اولین و آخرین در نزد من است،به خدا قسم اگر من در مسند داورى
بنشینم،میان اهل تورات از کتاب خودشان داورى مىکنم،و به اهل انجیل از کتاب
آنان،و به اهل زبور از زبور،قضاوت نموده،و به مردم مسلمان نیز از«قرآن
مجید»بیان مىکنم;
«ابن ابى الحدید»مىگوید:
«و لقد امتحنا اخباره فوجدناه موافقا فاستدللنا بذلک على صدق الدعوى
المذکوره;» (۱۸)
ما على علیه السلام را در مورد پیشگویىهایش امتحان نمودیم،هر چه گفته و خبر
داده بود،درست از آب در آمد،و لذا نتیجه گرفتیم که او هر چه مىگوید راست
مىگوید.
او خبر داده بود که محاسن صورتش با خون سرش خضاب مىگردد چنین شد،و فرزندش
امام حسین علیه السلام در کربلا کشته مىگردد،شهید شده،او فرموده بود که پس
از وى«معاویه»به پادشاهى دست مىیابد چنین گردید،او از شرارتهاى حجاج بن
یوسف»و وقایع«خوارج»در«نهروان»و تعداد کشته شدگان آن خبر داده بود،و تمام
رویدادهاى دیگرى را که او گفته بود،به همان صورت انجام شد،خلاصه در غیب گویى
او شبههاى نیست;
«ابن ابى الحدید»در جاى دیگر با اشاره به خطبه پنجاه و هشت«نهج البلاغه»که
على علیه السلام از محل اتفاق جنگ«نهروان»خبر مىدهد،و مىفرمایند که در آن
کمتر از ده نفر از سپاه من به شهادت مىرسند،و کمتر از ده نفر از
سپاه«خوارج»جان سالم بدر مىبردند، (۱۹) مىگوید:
«و القوه البشریه تقصر عن ادراک مثل هذا،و لقد کان له من هذا الباب ما لم یکن
لغیره،و بمقتضى ما شاهد الناس من معجزاته و احواله المنافیه لقوى البشر غلا
فیه من غلا حتى نسب الى ان الجو هو الالهى حل فى بدنه; (۲۰)
قدرت و قوت بشرى کوچکتر از این است که این همه پیشگویى و غیب گویى نماید،براى
آن حضرت در این مورد توانایىها و کراماتی بود که به دیگران مقدور نیست،و به
همین جهت است که گروهى از مردم در وى عجائبى را دیدند که از بشر ساخته نیست،و
لذا گرفتار«غلو»گردیده و گفتند:«خدا در وجود على علیه السلام حلول کرده،و در
او تجسم نموده است!! (نعوذ بالله منالغلو الموجب للشرک مؤلف) »
خوانندگان عزیز ملاحظه مىکنند که دیگران و اهل سنت در غیب گویى و معجزات آن
حضرت،و تسلطش بر عالم«تکوین»چیزى کمتر از شیعه ندارند،حتى اعتراف مىکنند
که«على بن ابیطالب علیه السلام»بشر عادى نیست،و با قوت بشرى نمىتوان به آن
مدارج بالا و کارهاى«خارق العاده»رسید!تا جائى که کارهاى خلاف
شرع«غالى»ها را توجیه مىنمایند;!
لازم به تذکر است که اعتقاد به غیب گویى مولاى متقیان امیر مؤمنان على علیه
السلام اختصاص به«ابن ابى الحدید»ندارد،بلکه اکثر مورخین و محدثین اهل سنت
که کم و بیش به سیره آن حضرت پرداختهاند،در لابلاى سخنان خویش به این حقیقت
نیز اشاره کردهاند،و با دل و جان یقین دارند که على علیه السلام پس از
پیامبر خدا افضل امت عالم است،و در جهان آفرینش کسى به پایه او نمىرسد،و به
احادیثى از جمله«حدیث طیر»تمسک نموده،و غرایب امر وى را نیز مىپذیرند و شما
خوانندگان محترم در مدارک و منابع آنها مىتوانید صحت ادعاى ما را ملاحظه
فرمائید. (۲۱)
خطبه بدون«الف»على (ع)
روزى امیر المؤمنین على علیه السلام در کنار اصحابش نشسته بود،و یاران آن
حضرت در مورد«خط»و«حروف»بحث مىکردند،و به این نتیجه رسیدند که در میان
حروف«الف»از همه بیشتر مورد استعمال قرار گرفته است،و صحبت کردن بدون
بکارگیرى آن بسیار مشکل و دشوار است، حضرت با شنیدن این صحبتها بدون درنگ
شروع به خطبه طولانى کرد که از نظرتان مىگذرد:
«حمدت من عظمت منته،و سبغت نعمته،و سبقت غضبه رحمته،و تمت کلمته،و نفذت
مشیعته،و بلغت قضیته،حمدته حمد مقر بربوبیته،متخضع لعبودیته،متنصل من
خطیئته،متفرد بتوحید،مؤمل منه مغفره تنجیه،یوم یشغل عن فصیلته و بنیه،و
نستعینه و نسترشده و نستهدیه،و نؤمن به و نتوکل علیه،و شهدت له شهود مخلص
مؤقن،و فردته تفرید مؤمن متیقن،و وحدته توحید عبد مذعن،لیس له شریک فى ملکه،و
لم یکن له ولى فى صنعه،جلعن مشیر و وزیر،و عن عون معین و نصیر و نظیر،علم
فستر،و بطن فخبر،و ملک فقهر،و عصى فغفر،و حکم فعدل،لم یزل و لم یزول،لیس
کمثله شىء،و هو بعد کل شىء رب متعزر بعزته متمکن بقوته،متقدس بعلوه،متکبر
بسموه،لیس یدرکه بصر،و لم یحط به نظر،قوى منیع بصیر سمیع،رئوف رحیم،عجز عن
وصفه من یصفه،و ضل عن نعته من یعرفه.قرب فبعد،یجیب دعوه من یدعوه،و یرزقه و
یحبوه ذو لطف خفى،و بطش قوى،و رحمه موسعه،و عقوبه موجعه،رحمته جنه عریضه
مونقه،و عقوبته جحیم ممدوده موبقه.
و شهدت ببعث محمد رسوله،و عبده و صفیه،و نبیه و نجیه،و حبیبه و خلیله،بعثه فى
خیر عصر،و حین فتره و کفر،رحمه لعبیده،و منه لمزیده،ختم به نبوته،و شید به
حجته،فوعظ و نصح،و بلغ و کدح،رئوف بکل مؤمن،رحیم سخى،رضى ولى زکى،علیه رحمه و
تسلیم،و برکه و تکریم،من رب غفور رحیم،قریب مجیب.
وصیتکم محشر من حضرنى بوصیه ربکم،و ذکرتکم بسنه نبیکم،فعلیکم برهبه تسکن
قلوبکم،و خشیه تذرى دموعکم،و تقیه تنجیکم قبل یوم تبلیکم و تذهلکم،یوم یفوز
فیه من ثقل وزن حسنته،و خف وزن سیئته،و لتکن مسالتکم و تملقکم مساله ذل و
خضوع،و شکر و خشوع،بتوبه و تورع،و ندم و رجوع و لیغتنم کل مغتنم منکم صحته
قبل سقمه،و شیبته قبل هرمه،وسعته قبل فقره،و فرغته قبل شغله،و حضره قبل
سفره،قبل تکبر و تهرم و تسقم،یمله طبیبه،و یعرض عنه حبیبه،و ینقطع غمده،و
یتغیر عقله،ثم قیل:هو موعوک،و جسمه منهوک،ثم جد فى نزع شدید،و حضره کل قریب و
بعید،فشخص بصره،و طمح نظره،و رشح جبینه،و عطف عرینه،و سکن حنینه،و حزنته
نفسه،و بکته عرسه،و حفر رمسه،و یتم منه ولده،و تفرق منه عدده،و قسم جمعه،و
ذهب بصره و سمعه،و مدد و جرد،و عرى و غسل،و نشف و سجى،و بسط له و هیىء،و نشر
علیه کفنه و شد منه ذقنه،و قمص و عمم،و ودع و سلم،و حمل فوق سریر،و صلى علیه
بتکبیر،و نقل من دور مزخرفه،و قصور مشیده،و حجر منجده،و جعل فى ضریح ملحود و
ضیق مرصود،بلبن منضود،مسقف بجلمود،و هیل علیه حفره،و حثى علیه مدره،و تحقق
حذره،و نسى خبره،و رجع عنه ولیه و صفیه،و ندیمه و نسیبه،و تبدل به قرینه و
حبیبه،فهو حشو قبر،و رهین قفر،یسعى بجسمه دود قبره،و یسیل صدیده من
منخره،یسحق تربه لحمه،و ینشف دمه،و یرم عظمه حتى یوم حشره،فنشر من قبره حین
ینفخ فى صور،و یدعى بحشر و نشور.فثم بعثرت قبور،و حصلتسریره صدور،و جىء بکل
نبى و صدیق و شهید،و توحد للفصل قدیر بعبده خبیر بصیر فکم من زفره تضنیه و
حسره تنضیه،فى موقف مهول،و مشهد جلیل،بین یدى ملک عظیم،و بکل صغیر و کبیر
علیم فحینئذ یلجمه عرقه،و یحصره قلقه،عبرته غیر مرحومه،و صرخته غیر مسموعه،و
حجته غیر مقبوله،زالت جریدته،و نشرت صحیفته،نظر فى سوء عمله،و شهدت علیه عینه
بنظره،و یده ببطشه،و رجله بخطوه و فرجه بلمسه،و جلده بمسه،فسلسل جیده،و
غلتیده،و سیق فسحب وحده فورد جهنم بکرب و شده،فظل یعذب فى جحیم،و یسقى شربه
من حمیم،تشوى وجهه،و تسلخ جلده یضربه ملک بمقمع من حدید،و یعود جلده بعد نضجه
کجلد جدید،یستغیث فتعرض عنه خزنه جهنم،و یستصرخ فیلبثحقبه یندم،نعوذ برب
قدیر،من شر کل مصیر،و نساله عفو من رضى عنه،و مغفره من قبله،فهو ولى مسالتى،و
منجح طلبتى،فمن زحزح عن تعذیب ربه جعل فى جنته بقربه،و خلد فى قصور مشیده، و
ملک بحور عین و حفده،و طیف علیه بکئوس،و سکن حظیره قدس،و تقلب فى نعیم،و سقى
من تسنیم،و شرب من عین سلسبیل،و مزج له بزنجبیل،مختم بمسک و عبیر،مستدیم
للملک،مستشعر للسرور،یشرب من خمور،فى روض مغدق،لیس یصدع من شربه،و لیس ینزف.
هذه منزله من خشى ربه،و حذر نفسه معصیته،و تلک عقوبه من جحد مشیئته،و سولت له
نفسه معصیته،و هو قول فصل،و حکم عدل،و خبر قصص قص،و وعظ نص،«تنزیل من حکیم
حمید»نزل به روح قدس مبین،على قلب نبى مهتد رشید،صلت علیه رسل سفره مکرمون
برره،عذت برب علیم، رحیم کریم،من شر کل عدو لعین رجیم فلیتضرع متضرعکم،و
لیبتهل مبتهلکم،و لیستغفر کل مربوب منکم لى و لکم و حسبى ربى وحده. (۲۲)
این خطبه طولانى،علاوه بر این که قدرت علمى مولاى متقیان را نشان
مىدهد،داراى معارف عظیم است.گویا آن بزرگوار در استعمال کلمات و جملات آن
هیچ گونه محدودیتى نداشته استبه طورى که حضرتش نخست در توحید و عظمتخالق
سخن گفته،و سپس به صفات پروردگار عالم پرداخته است.
و آنگاه در مورد بعثت نبى اعظم رسول خدا صلى الله علیه و آله و ویژگىهاى آن
حضرت،و لطف و محبتش به پیروان خود جملات عالى و با فصاحت تمام بیان داشته;
و بعد خود وارد نصیحت و ارشاد گردیده،و مردم را متوجه سنت پیامبر خدا نموده،و
آنان را به خود سازى و آمادگى تمام براى لقاء الله وادار مىسازد،و متوجه
مىنماید که چگونه از این جهان به عالم دیگر منتقل مىگردیم،چه سان از دوستان
و جهان مادى جدا گردیده،به سراغ اعمال خود مىرویم؟و چطور این بدنها در دل
خاک پوسیده،و به ذرات خاک تبدیل مىگردد؟و در پایان پرده از وحشتهاى قبر و
قیامتبرداشته،و توضیح مىدهد که خطا کاران را با زنجیرهاى آتشین در آتش نگه
مىدارند،و به نالهها و اشک چشمهاى آنان توجه نمىکنند;
ولى در عوض انسانهاى مؤمن و متعهد غرق نعمتهاى الهى و الطاف او مىباشند;
خوانندگان عزیز توجه فرمایند که خطبه را به جهت طولانى بودن آن ترجمه کامل
نکرده و فقط به خلاصه آن پرداختم.
خطبه بدون نقطه على (ع)
امیر مؤمنان على علیه السلام خطبه بدون نقطه را نیز،پس از مذاکره اصحاب در
این باره،بدون درنگ به ایراد آن پرداخته و فرمودند!
«الحمد لله اهل الحمد و ماواه،و له اوکد الحمد و احلاه،و اسعد الحمد و
اسراه،و اطهر الحمد و اسماه،و اکرم الحمد و اولاه.
الواحد الاحد الصمد لا والد له و لا ولد.سلط الملوک و اعداها و اهلک العداه و
ادحاها،و اوصل المکارم و اسراها،و سمک السماء و علاها،و سطح المهاد و طحاها،و
اعطاکم ماءها و مرعاها،و احکم عدد الامم و احصاها،و عدل الاعلام و ارساها.
الا له الاول لا معادل له،و لا راد لحکمه لا اله الا هو الملک السلام المصور
العلام الحاکم الودود،المطهر الطاهر،المحمود امره المعمور حرمه المامول کرمه.
علمکم کلامه و اراکم اعلامه،و حصل لکم احکامه،و حلل حلاله و حرم حرامه،و حمل
محمدا الرساله،و رسوله المکرم المسود المسدد الطهر المطهر،اسعد الله
الامه،لعلو محله،و سمو سؤدده و سداد امره و کمال مراده.
اطهر ولد آدم مولودا،و اسطعهم سعودا،و اطولهم عمودا،و ارواهم عودا،و اصحهم
عهودا،و اکرمهم مردا و کهولا.صلاه الله له و لآله الاطهار،مسلمه مکرره معدوده
و لآل ودهم الکرام،محصله مردده مادام للسماء امر مرسوم و حد معلوم.
ارسله رحمه لکم،و طهاره لاعمالکم،و هدوء دارکم،و دحور عارکم،و صلاح احوالکم،و
طاعه لله و رسله،و عصمه لکم و رحمه.
اسمعوا له،و راعوا امره،و حللوا ما حلل،و حرموا ما حرم،و اعمدوا رحمکم الله
لدوام العمل،و ادحروا الحرص و اعدموا الکسل،و ادروا السلامه و حراسه الملک و
روعها،و هلع الصدور و حلول کلها و همها.
هلک و الله اهل الاصرار،و ما ولد والد للاسرار،کم مؤمل امل ما اهلکه،و کم مال
و سلاح اعد صار للاعداء عده و عمده.
اللهم لک الحمد و دوامه،و الملک و کماله،لا اله الا هو،وسع کل حلم حلمه،و سدد
کل حکم حکمه،و حدر کل علم علمه.
عصمتکم و لواکم و دوام السلامه اولاکم،و للطاعه سددکم،و للاسلام هداکم،و
رحمکم و سمع دعائکم و طهر اعمالکم و اصلح احوالکم.
و اساله لکم دوام السلامه،:و کمال السعاده،و الآلاء الداره،و الاحوال
الساره،و الحمد لله وحده.» (۲۳)
(لازم به تذکر است نقطههایى که بر روىهاى گرد«ه»مىآید،چون در
حال«وقف»خوانده نمىشود،لذا حرف نقطهدار محسوب نمىگردد.)
این خطبه نیز از مراتب علمى و فکرى مولاى متقیان حکایت دارد،که بدون تامل،پس
از صحبت اصحاب به ایراد آن پرداخته،و در مورد توحید و نبوت و صفات الهى،و سنت
و سیره رسول خدا صلى الله علیه و آله مىباشد،و جامعه اسلامى را به تبعیت از
آن حضرت و خود سازى دعوت مىفرمایند.
پىنوشتها:
۱) زیرا نخستین آیاتى که بر قلب مبارک پیامبر نازل گشت ۵ آیه سوره«علق»است
که از توحید و علم و قلم صحبت مىکند.
۲) اصول کافى ج ۱ ص ۲۲ ح ۶
۳) الغدیر ج ۲۲ ص ۴۴ و ۴۵
۴) سوره رعد آیه ۴۳
۵) به تفسیرهاى:برهان،نور الثقلین،المیزان،مجمع البیان،عیاشى،نمونه;ذیل
همین آیه مراجعه فرمائید
۶) بحار الانوار ج ۳۵ ص ۴۲۹ تا ص ۴۳۶
۷) شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید ج ۱ ص ۱۷ و ۱۸
۸) فرائد السمطین ج ۱ ص ۹۷ ش ۶۶ الغدیر ج ۲ ص ۴۴
۹) کنز العمال ج ۱۱ ص ۶۰۰ ش ۳۲۸۹۰،وسائل الشیعه ج ۱۸ ص ۵۲ ح ۴۰ و ۴۳ با مختصر
تفاوت،الغدیر ج ۶ ص ۶۱ بحاز ج ۳۷ ص ۱۰۹ ح ۲،فرائد السمطین ج ۱ ص ۹۸ ش ۶۷
۱۰) کنز العمال ج ۱۳ ص ۱۴۶ ش ۳۶۴۶۱،الغدیر ج ۲ ص ۴۴
۱۱) این فراز بخشى از حدیث«انا مدینه العلم و على بابها»است که نقل ش
د،و
رسول خدا تصریح مىکنند که هر کس از غیر طریق على (ع) بیاید به من نمىرسد،و
در نتیجه به خدا نیز نخواهد رسید، و مرحوم علامه امینى رضوان الله علیه یکصد
و چهل و سه منبع اهل سنتبراى آن ذکر مىکنند. (الغدیر ج ۶ ص ۶۱ تا ۷۷)
۱۲) الغدیر ج ۲ ص ۴۵
۱۳) شرح ابن ابى الحدید ج ۶ ص ۷۲ و ۷۳
۱۴) شرح ابن ابى الحدید ج ۱ ص ۲۴
۱۵) متن خطبه ۹۲ فیض الاسلام ص ۲۷۳،ابن ابى الحدید ج ۷ ص ۴۴
۱۶) فیض الاسلام خطبه ۲۳۱ ص ۶۷۱،ابن ابى الحدید خطبه ۲۳۵ ج ۱۳ ص ۱۰۱
۱۷) بحار الانوار ج ۴۰ ص ۱۴۴ ح ۵۱،و ص ۱۳۰ ح ۶ با مطالب دیگر در این زمینه
۱۸) ج ۷ ص ۴۸
۱۹) مصارعهم دون النطفه،و الله لا یفلت منهم عشره،و لا یهلک منکم عشره،
۲۰) شرح ابن ابى الحدید ج ۵ ص ۴
۲۱) سنن بیهقى ج ۷ ص ۱۸۵،کنز العمال ج ۱۳ ص ۱۶۷ ش ۳۶۵۰۷ و ۳۶۵۰۸،و فرائد
السمطین ج ۱ ص ۲۰۹ ش ۱۶۵ فتح البارى ج ۸ ص ۴۵۸،ینابیع الموده ص ۲۷۴،الاتقان ج
۲ ص ۳۱۹ و دهها کتاب دیگر
۲۲) شرح ابن ابى الحدید ج ۱۹ ص ۱۴۰ تا ص ۱۴۳،نهج السعاده فى مستدرک نهج
البلاغه ج ۱ ص ۸۷ خ ۲۰،کنز العمال ج ۱۶ ص ۲۰۸ تا ص ۲۱۳ ش ۴۴۲۳۴،سفینه البحار
ج ۱ ص ۳۹۷ با نقل از ج ۹ بحار الانوار چاپ قدیم،تاریخ عماد زاده ص ۴۳۶ جلد
امیر المؤمنین (ع)
۲۳) نهج السعاده فى مستدرک نهج البلاغه ج ۱ ص ۱۰۰ تا ۱۰۳ خ ۲۱،بحار الانوار ج
۹ ط قدیم به نقل از سفینه البحار ج ۱ ص ۳۹۷،تاریخ عماد زاده ج امیر المؤمنین
ص ۴۳۸
آفتاب ولایت ص ۱۰۹
على اکبر بابازاده
عدالت و حقیقتخواهى على علیه السلام
فان فى العدل سعه و من ضاق علیه العدل فالجور علیه اضیق (نهج البلاغه-از کلام
۱۵)
على علیه السلام مرد حق و عدالتبود و در این امر بقدرى شدت عمل بخرج میداد
که فرزند دلبند خود را با سیاه حبشى یکسان میدید،آنحضرت از عمال خود باز جوئى
میکرد و ستمگران را مجازات مینمود تا حق مظلومین را مسترد دارد بدینجهت
فرمود:بینوایان ضعیف در نظر من عزیز و گردنکشان ستمگر پیش من ضعیفند.حکومت
على علیه السلام بر پایه عدالت و تقوى و مساوات و مواسات استوار بود و در
مسند قضا جز بحق حکم نمیداد و هیچ امرى و لو هر قدر خطیر و عظیم بود
نمیتوانست راى و اندیشه او را از مسیر حقیقت منحرف سازد.على علیه السلا
م خود
را در برابر خدا نسبتبرعایتحقوق بندگان مسئول میدانست و هدف او برقرارى
عدالت اجتماعى بمعنى واقعى و حقیقتى آن بود و محال بود کوچکترین تبعیضى را
حتى در باره نزدیکترین کسان خود اعمال نماید چنانکه برادرش عقیل هر قدر اصرار
نمود نتوانست چیزى اضافه بر سهم مقررى خود از بیت المال مسلمین از آنحضرت
دریابد و ماجراى قضیه آن در کلام خود آنجناب آمده است که فرماید:و الله لان
ابیت على حسک السعدان مسهدا و اجر فى الاغلال مصفدا احب الى من القى الله و
رسوله یوم القیامه ظالما لبعض العباد و غاصبا لشىء من الحطام;
بخدا سوگند اگر شب را (تا صبح) بر روى خار سعدان (که به تیزى مشهور است) به
بیدارى بگذرانم و مرا (دست و پا بسته) در زنجیرها بر روى آن خارهابکشند در
نزد من بسى خوشتر است از اینکه در روز قیامتخدا و رسولش را ملاقات نمایم در
حالیکه به بعضى از بندگان (خدا) ستم کرده و از مال دنیا چیزى غصب کرده باشم و
چگونه بخاطر نفسى که با تندى و شتاب بسوى پوسیدگى برگشته و مدت طولانى در زیر
خاک خواهد ماند بکسى ستم نمایم؟
و الله لقد رایت عقیلا و قد املق حتى استماحنى من برکم صاعا;
بخدا سوگند (برادرم) عقیل را در شدت فقر و پریشانى دیدم که مقدار یکمن گندم
(از بیت المال) شما را از من تقاضا میکرد و اطفالش را با مویهاى ژولیده و
کثیف دیدم که صورتشان خاک آلود و تیره و گوئى با نیل سیاه شده بود و (عقیل
ضمن نشان دادن آنها بمن) خواهش خود را تاکید میکرد و تقاضایش را تکرار مینمود
و من هم بسخنانش گوش میدادم و (او نیز) گمان میکرد دینم را بدو فروخته و از
او پیروى نموده و روش خود را رها کردهام!
فاحمیت له حدیده ثم ادنیتها من جسمه لیعتبر بها!;
پس قطعه آهنى را (در آتش) سرخ کرده و نزدیک تنش بردم که عبرت گیرد!از درد آن
مانند بیمار شیون و فریاد زد و نزدیک بود که از حرارت آن بسوزد (چون او را
چنین دیدم) گفتم اى عقیل مادران در عزایت گریه کنند آیا تو از پاره آهنى که
انسانى آنرا براى بازیچه و شوخى گداخته است ناله میکنى ولى مرا بسوى آتشى که
خداوند جبار آنرا براى خشم و غضبش افروخته است میکشانى؟آیا تو از این درد
کوچک مینالى و من از آتش جهنم ننالم؟
و شگفتتر از داستان عقیل آنست که شخصى (اشعثبن قیس که از منافقین بود)
شبانگاه با هدیهاى که در ظرفى نهاده بود نزد ما آمد (و آن هدیه) حلوائى بود
که از آن اکراه داشتم گوئى بآب دهن مار و یا باقى آن خمیر شده بود بدو گفتم
آیا این هدیه استیا زکوه و صدقه است؟و صدقه که بر ما اهل یتحرام است گفت نه
صدقه است و نه زکوه بلکه هدیه است!
پس بدو گفتم مادرت در مرگت گریه کند آیا از طریق دین خدا آمدهاى که مرافریب
دهى؟آیا بخبط دماغ دچار گشتهاى یا دیوانه شدهاى یا هذیان میگوئى (که براى
فریفتن على آمدهاى) ؟
و الله لو اعطیت الاقالیم السبعه بما تحت افلاکها على ان اعصى الله فى نمله
اسلبها جلب شعیره ما فعلته;
بخدا سوگند اگر هفت اقلیم را با آنچه در زیر آسمانهاى آنها استبمن بدهند که
خدا را درباره مورچهاى که پوست جوى را از آن بگیرم نا فرمانى کنم هرگز
نمیکنم و این دنیاى شما در نظر من پستتر از برگى است که ملخى آنرا در دهان
خود میجود،على را با نعمت زودگذر دنیا و لذتى که پایدار نیست چکار است؟ما
لعلى و لنعیم یفنى و لذه لا تبقى (۱) .عبد الله بن ابى رافع در زمان خلافت
آنحضرت خازن بیت المال بود یکى از دختران على علیه السلام گردن بندى موقه
براى چند ساعت جهتشرکت در یک مهمانى عید قربان بعاریه از عبد الله گرفته
بود،پس از خاتمه مهمانى که مهمانان بمنزل خود رفتند على علیه السلام دختر خود
را دید که گردن بند مروارید بیت المال در گردن اوست فى الفور بانگ زد این
گردن بند را از کجا بدست آوردهاى؟دخترک با ترس و لرز فراوان عرض کرد از ابن
ابى رافع براى چند ساعتبعاریه گرفتهام عبد الله گوید امیر المؤمنین علیه
السلام مرا خواست و فرمود اى پسر ابى رافع در مال مسلمین خیانت میکنى؟عرض
کردم پناه بر خدا اگر من بمسلمین خیانت کنم!
فرمود چگونه گردن بندى را که در بیت المال بود بدون اجازه من و رضایت مسلمین
بدختر من عاریه دادهاى؟
عرض کردم یا امیر المؤمنین او دختر شما است و آنرا از من بامانتخواسته که پس
بدهد و من خود ضامن آن گردن بند هستم که آنرا محل خود باز گردانم،فرمود همین
امروز آنرا بمحلش برگردان و مبادا براى بار دیگر چنین کارى مرتکب شوى که
گرفتار عقوبت من خواهى شد و اگر او گردن بند را بعاریه مضمونه نگرفته بود
اولین زن هاشمیه بود که دستش را مىبریدم،دخترش وقتى این سخن را شنید عرضکرد
یا امیر المؤمنین من دختر توام چه کسى براى استفاده از آن از من سزاوارتر
است؟ حضرت فرمود اى دختر على بن ابیطالب هواى نفست ترا از راه حق بدر نب
رد
آیا تمام زنهاى مهاجرین در عید چنین گردن بندى داشتند؟آنگاه گردن بند را از
او گرفت و بمحلش باز گردانید (۲) .طلحه و زبیر در زمان خلافت على علیه السلام
با اینکه ثروتمند بودند چشمداشتى از آنحضرت داشتند.على علیه السلام فرمود
دلیل اینکه شما خودتان را برتر از دیگران میدانید چیست؟
عرض کردند در زمان خلافت عمر مقررى ما بیشتر بود حضرت فرمود در زمان پیغمبر
صلى الله علیه و آله مقررى شما چگونه بود؟
عرض کردند مانند سایر مردم على علیه السلام فرمود اکنون هم مقررى شما مانند
سایر مردم است آیا من از روش پیغمبر صلى الله علیه و آله پیروى کنم یا از روش
عمر؟
چون جوابى نداشتند گفتند ما خدماتى کردهایم و سوابقى داریم!على علیه السلام
فرمود خدمات و سوابق من بنا بتصدیق خود شما بیشتر از همه مسلمین است و با
اینکه فعلا خلیفه هم هستم هیچگونه امتیازى میان خود و فقیرترین مردم قائل
نیستم،بالاخره آنها مجاب شده و نا امید برگشتند.
على علیه السلام عدالت را در همه جا مستقر میکرد و از ظلم و ستم بیزارى
میجست،او پیرو حق بود و هر چه حقیقت اقتضاء میکرد انجام میداد دستورات وى که
بصورت فرامین بفرمانداران شهرستانها نوشته شده استحاوى تمام نکات حقوقى و
اخلاقى بوده و حقوقدانان جهان از آنها استفادههاى شایانى برده و در مورد
حقیقتخواهى آنحضرت قضاوت نمودهاند.جرجى زیدان در کتاب معروف خود (تاریخ تمدن
اسلام) چنین مینویسد:ما که على بن ابیطالب و معاویه بن ابى سفیان را
ندیدهایم چگونه میتوانیم آنها را از هم تفکیک کنیم و بمیزان ارزش وجود آنها
پى ببریم؟
ما از روى سخنان و نامهها و کلماتى که از على و معاویه مانده است پس از
چهارده قرن بخوبى میتوانیم درباره آنها قضاوت کنیم.معاویه در نامههائى که
بعمال و حکام خود نوشته بیشتر هدفش اینست که آنها بر مردم مسلط شوند و زر و
سیم بدست آورند سهمى را خود بردارند و بقیه را براى او بفرستند ولى على بن
ابیطالب در تمام نامههاى خود بفرمانداران خویش قبل از هر چیز اکیدا سفارش
میکند که پرهیزکار باشند و از خدا بترسند،نماز را مرتب و در اوقات خود
بخوانند و روزه بدارند،امر بمعروف و نهى از منکر کنند و نسبتبزیر دستان رحم
و مروت داشته باشند و از وضع فقیران و یتیمان و قرض داران و حاجتمندان غفلت
نورزند و بدانند که در هر حال خداوند ناظر اعمال آنان است و پایان این زندگى
گذاشتن و گذشتن از این دنیا است (۳) .
هیچیک از علماى حقوق روابط افراد و طبقات را با هم و همچنین مناسبات.اجتماع
را با حکام دولتى مانند آنحضرت بیان ننمودهاند،على علیه السلام جز راستى و
درستى و حق و عدالت هدفى نداشت و از دسیسه و حیله و نیرنگ بر کنار
بود.موقعیکه بخلافت رسید و عمال و حکام عثمان را معزول نمود عدهاى از یارانش
عرض کردند که عزل معاویه در حال حاضر مقرون بصلاح نیست زیرا او مردى فتنه جو
است و بآسانى دست از امارت شام بر نمیدارد،على علیه السلام فرمود من براى
یکساعت هم نمیتوانم اشخاص فاسد و بیدین را بر جماعت مسلمین حکمروا بینم.
گروهى کوته نظر را عقیده بر اینست که على علیه السلام بسیاست آشنائى نداشت
زیرا اگر معاویه را فورا عزل نمیکرد بعدا میتوانست او را معزول کند و یا در
شوراى ۶ نفرى عمر اگر موقه سخن عبد الرحمن بن عوف را میپذیرفتخلافتبعثمان
نمیرسید و اگر عمرو عاص را در جنگ صفین رها نمیساختبمعاویه غالب میشد و
جریان حکمیت پیش نمیآید و و;سخنان و اعتراضات این گروه از مردم در بادى امر
صحیح بنظر میرسد ولى باید دانست که على علیه السلام مردم کریم و نجیب و
بزرگوار و طرفدار حق و حقیقتبود و او نمىتوانست معاویه و امثال او را بر
مسلمین والى نماید زیرا حکومت او که همان خلافت الهیه بود با حکومت دیگران
فرق داشت،حکومت الهیه با توجه بمبانى عالیه اخلاقى و فضائل نفسانى مانند عدل
و انصاف و تقوىو فضیلت و حکمت و امثال آنها پى ریزى شده و مصالح فردى و
اجتماعى مسلمین را در نظر میگیرد و آنچه بر خلاف حق و عدالت است در چنین روشى
دیده نمیشود،على علیه السلام مظهر صفات خدا و نماینده او در روى زمین است و
اعمالى که انجام میدهد باید منطبق با حقیقت و دستور الهى باشد.
سیاست و دسیسه و گول زدن شیوه اشخاص حیلهگر و نیرنگ باز و فریبکار استبراى
على علیه السلام انجام این اعمال شایسته نبود نه اینکه او نمیتوانست مانند
دیگران زرنگى بخرج دهد چنانکه خود آنحضرت فرماید:و الله ما معاویه بادهى منى
و لکنه یغدر و یفجر.بخدا سوگند معاویه از من زیرکتر و با هوشتر نیست و لکن
او مکر میکند و مرتکب فجور میگردد.و باز فرمود:لو لا التقى لکنت ادهى العرب.
یعنى اگر تقوى نبود (بفرض محال من تقوى نداشتم) از تمام عرب زرنگتر بودم.ولى
تجلى حق سراپاى على را فرا گرفته بود او حق میگفت و حق میدید و حق میجست و از
حق دفاع میکرد.
درباره عدالت على علیه السلام نوشتهاند که سوده دختر عماره همدانى پس از
شهادت آنحضرت براى شکایت از حاکم معاویه (بسر بن ارطاه) که ظلم و ستم روا
میداشتبنزد او رفت و معاویه او را که در جنگ صفین مردم را بطرفدارى على علیه
السلام علیه معاویه تحریک میکرد سرزنش نمود و سپس گفتحاجت تو چیست که اینجا
آمدهاى؟
سوده گفتبسر اموال قبیله ما را گرفته و مردان ما را کشته و تو در نزد خداوند
نسبتباعمال او مسئول خواهى بود و ما براى حفظ نظم بخاطر تو با او کارى
نکردیم اکنون اگر بشکایت ما برسى از تو متشکر میشویم و الا ترا نا سپاسى کنیم
معاویه گفت اى سوده مرا تهدید میکنى؟سوده لختى سر بزیر انداخت و آنگاه گفت:
صلى الاله على روح تضمنها قبر فاصبح فیها العدل مدفونا
یعنى خداوند درود فرستد بر روان آنکه قبرى او را در بر گرفت و عدالت نیز با
او در آن قبر مدفون گردید.معاویه گفت مقصودت کیست؟
سوده گفتبخدا سوگند او امیر المؤمنین على علیه السلام است که در زمانخلافتش
مردى را براى اخذ صدقات بنزد ما فرستاده بود و او بیرون از طریق عدالت رفتار
نمود من براى شکایت پیش آنحضرت رفتم وقتى خدمتش رسیدم که آنجناب براى نماز در
مصلى ایستاده و میخواست تکبیر بگوید چون مرا دید با کمال شفقت و مهربانى
پرسید آیا حاجتى دارى؟من جور و جفاى عامل او را بیان کردم چون سخنان مرا شنید
سختبگریست و رو بآسمان کرد و گفت اى خداوند قاهر و قادر تو میدانى که من این
عامل را براى ظلم و ستم به بندگان تو نفرستادهام و فورا پاره پوستى از جیب
خود بیرون آورد و ضمن توبیخ آن عامل بوسیله آیات مبارکات قرآن بدو نوشت که
بمحض رؤیت این نامه، دیگر در عمل صدقات داخل مشو و هر چه تا حال دریافت
کردهاى داشته باش تا دیگرى را بفرستم که از تو تحویل گیرد،و آن نامه را بمن
داد و در نتیجه دستحاکم ستمگر از تعدى و تجاوز بمال دیگران کوتاه گردید.
معاویه چون این سخن شنید بکاتب خود دستور داد که نامهاى به بسر بن ارطاه
بنویسد که آنچه از اموال قبیله سوده گرفته استبدانها مسترد نماید (۴) .
بارى على علیه السلام در تمام نامههائى که بحکام و فرمانداران خود مینوشت
همچنانکه جرجى زیدان نیز تصریح کرده راه حق را نشان میداد و عدل و داد و تقوى
و درستى را توصیه میفرمود،اگر دوران حکومت آنحضرت بطول میانجامید و هرج و مرج
و جنگهاى داخلى وجود نداشتبلا شک وضع اجتماعى مسلمین طور دیگر میشد و سعادت
دین و دنیا نصیب آنان میگشت زیرا روش على علیه السلام در حکومت،مصداق خارج
ى
عدالتبود که از تقوى و حقیقتخواهى او سرچشمه میگرفت و براى روشن شدن مطلب
بفرازهائى از عهد نامه آنجناب که بمالک اشتر نخعى والى مصر مرقوم فرموده ذیلا
اشاره میشود:اى مالک ترا بکشورى فرستادم که پیش از تو فرمانروایان دادگر و
ستمکار در آنجا بودهاند و مردم در کارهاى تو بهمانگونه مینگرند که تو در
کارهاى حکمرانان قبیل مینگرى و همان سخنان را درباره تو گویند که تو در مورد
پیشینیان گوئى و چون بوسیله آنچه خداوند درباره نیکان بر زبان مردم جارى
میکند میتوان آنها را شناخت لذا باید بهترین ذخیرهها در نزد تو ذخیره عمل
نیک باشد. (اى مالک) مهار هوى و هوست را بدست گیر و بنفس خود از آنچه برایت
مجاز و حلال نیستبخل ورز که بخل ورزیدن بنفس در مورد آنچه خوشایند و یا نا
خوشایند آن باشد عدل و انصاف است،قلبا با مردم مهربان باش و با آنها با دوستى
و ملاطفت رفتار کن و مبادا بآنان چون حیوان درنده باشى که خوردن آنها را
غنیمت داند زیرا آنان دو گروهند یا برادر دینى تواند و یا (اگر همکیش تو
نیستند) مانند تو مخلوق خدا هستند (۵) که از آنها لغزشها و خطایائى سر میزند
و دانسته و ندانسته مرتکب عصیان و نا فرمانى میشوند بنا بر این آنها را مورد
عفو و اغماض خود قرار بده همچنانکه دوست دارى که تو خود از عفو و گذشتخداوند
برخوردار شوى زیرا تو ما فوق و رئیس آنهائى و آنکه ترا بدانها فرمانروا کرده
ما فوق تست و خداوند نیز از کسى که ترا والى آنها نموده ما فوق و برتر است و
از تو رسیدگى بکارهاى آنها خواسته و آنرا موجب آزمایش تو قرار داده است.
(اى مالک) مبادا خود را در معرض جنگ با خدا قرار دهى زیرا تو نه در برابر خشم
و قهر او قدرتى دارى و نه از عفو و رحمتش بى نیاز هستى،و هرگز از عفو و گذشتى
که درباره دیگران کردهاى پشیمان مباش و بکیفر و عقوبتى هم که دیگران را
نمودهاى شادمان مشو و به تند خوئى و غضبى که از فرو خوردن آن در نفس خود
وسعتى یابى شتاب مکن و نباید بگوئى که بمن امارت دادهاند و من دستور میدهم
باید اجراء نمایند زیرا این روش سبب فساد دل و موجب ضعف دین و نزدیکى جستن
بحوادث و تغییر نعمتها است.
(اى مالک) زمانیکه این حکومت و فرمانروائى براى تو بزرگى و عجب پدید آورد
بعظمت ملک خداوند که بالاتر از تست و بقدرت و توانائى او نسبتبخودتبدانچه
از نفس خویش بدان توانا نیستى نظر کن و بیندیش که این نگاه کردن و اندیشیدن
کبر و سر کشى ترا از تندى باز دارد و آنچه در اثر عجب و کبر از عقل و خردت نا
پیدا گشته بسوى تو باز میگردد،و از اینکه خود را با خداوند در بزرگى و
عظمتبرابر گیرى و یا خویشتن را در جبروت و قدرت همانند او قرار دهى سختبر
حذر باش زیرا خداوند هر گردنکشى را خوار کند و هر متکبرى را پست و کوچک
نماید.
(اى مالک) خدا را انصاف ده و درباره مردم نیز از جانب خود و نزدیکانت و هر
کسى که از زیر دستانت دوست دارى با انصاف رفتار کن که اگر چنین نکنى ستمکار
باشى،و کسى که به بندگان خدا ستم کند خداوند بعوض بندگان با او دشمن میشود و
خداوند هم با کسى که مخاصمه و دشمنى کند حجت و برهان او را باطل سازد و آنکس
با خدا در حال جنگ است تا موقعیکه دست از ستمکارى بکشد و بتوبه گراید،و هیچ
چیز مانند پایدارى بر ستم در تغییر نعمتخدا و زود بغضب آوردن او مؤثر نیست
زیرا خداوند دعاى ستمدیدگان را میشنود و در کمین ستمکاران است.
(اى مالک) باید که دورترین و دشمنترین زیر دستانت نزد تو آنکسى باشد که بیش
از همه در صدد عیبجوئى مردم میباشد زیرا که مردم را عیوب و نقاط ضعفى میباشد
که براى پوشانیدن آنها والى و حاکم از دیگران شایستهتر است پس مبادا عیوب
پنهانى مردم را که از نظر تو پوشیده است جستجو و آشکار سازى چونکه تو فقط
عیوبى را که آشکار استباید پاک کنى و خداوند بدانچه از نظر تو پنهان استحکم
میکند،بنا بر این تا میتوانى زشتى مردم را بپوشان تا خداوند نیز از تو آنچه
را که از عیوب تو دوست دارى از مردم پوشیده باشد بپوشاند.
(اى مالک) گره هر گونه کینهاى را که ممکن است مردم از تو در دل داشته باشند
با حسن سلوک و رفتار خوش از دل مردم بگشاى و رشته هر نوع انتقام و دشمنى را
در باره دیگران از خود قطع کن و خود را از هر چیزى که بنظر تو درست نباشد
نادان نشان ده و در گواهى نمودن گفتههاى سخن چین عجله مکن زیرا که سخن چین
هر چند خود را به نصیحت گویان مانند کند خیانتکار است،و در جلسه مشورت خود
شخص بخیل را راه مده که ترا از فضل و بخشش باز گرداند و از فقر و تهیدستى
- لینک دانلود فایل بلافاصله بعد از پرداخت وجه به نمایش در خواهد آمد.
- همچنین لینک دانلود به ایمیل شما ارسال خواهد شد به همین دلیل ایمیل خود را به دقت وارد نمایید.
- ممکن است ایمیل ارسالی به پوشه اسپم یا Bulk ایمیل شما ارسال شده باشد.
- در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.
