فایل ورد کامل مقاله تأثیر شن‌بازی درمانی بر کودکان بیش‌فعال؛ بررسی علمی و روان‌شناختی در گروه سنی ۵ تا ۷ سال استان تهران

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 فایل ورد کامل مقاله تأثیر شن‌بازی درمانی بر کودکان بیش‌فعال؛ بررسی علمی و روان‌شناختی در گروه سنی ۵ تا ۷ سال استان تهران دارای ۳۳۰ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد فایل ورد کامل مقاله تأثیر شن‌بازی درمانی بر کودکان بیش‌فعال؛ بررسی علمی و روان‌شناختی در گروه سنی ۵ تا ۷ سال استان تهران  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی فایل ورد کامل مقاله تأثیر شن‌بازی درمانی بر کودکان بیش‌فعال؛ بررسی علمی و روان‌شناختی در گروه سنی ۵ تا ۷ سال استان تهران،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن فایل ورد کامل مقاله تأثیر شن‌بازی درمانی بر کودکان بیش‌فعال؛ بررسی علمی و روان‌شناختی در گروه سنی ۵ تا ۷ سال استان تهران :

مقدمه
ما اکنون در زمانی زندگی می کنیم که تمام چیزها بسرعت درتغییرند و باورها، نظرات و عقاید مربوط به ماهیت کودکان از آن مستثنی نیستند، ولی امروزه، مثل همیشه والدین تأثیر قابل توجهی در دنیای کودک اعمال می نمایند.
(آزاد ۱۳۸۰ ص ۳۵۴).

سالهاست که پزشکان و متخصصان بهداشت بوجود پدیده ای به نام شیطنت افراطی پی برده اند. رفتارهای عجیب و افراطی در بچه ها که همیشه در بررسی و برخورد با آن گرفتار مشکلات فراوان بوده اند، طی سالهای متمادی فرضیه‌ی صدمات مغزی هنگام تولد که فرضیه‌ی کاملاً قابل قبولی می نمود و بیش تر پزشکان وقتی از یافتن توضیحی برای رفتارهای غیرعادی بچه ها عاجز می ماندند با توسل به اصطلاح صدمات مغزی خفیف از زیر بار برخورد مسئولانه شانه خالی می کردند
(پل کارسن ۱۳۷۱ ص ۹).

یکی از رایج ترین اختلالات دوران کودکی، اختلال کمبود توجه –بیش فعالی است که در اغلب موارد تا دوران بزرگسالی نیز ادامه پیدا می کند.
کودکان مبتلا به این اختلال بدون اینکه فکر کنند، مدام به اطراف حرکت می‌کنند. آن هاممکن است خواست ها و انتظارات اطرافیانشان را درک کنند ولی به دلیل اینکه قادر به توجه کافی نیستند و نمی توانند مدتی آرام بیشینند و تمرکز کنند، توانایی پیروی کردن از دستورهای آنان را ندارند (سلحشور ۱۳۸۴ ص ۴۱).
تاکنون برای اختلال کمبود توجه- بیش فعالی درمان قطعی و خاص پیدا نشده است ولی بنحوی میتوان با استفاده از روش های گوناگون، علائم آن را تحت کنترل درآورد (همان منبع).

درمانهایی که برای کاهش علایم اختلاف کمبود توجه- بیش فعالی توصیه می شود عبارتند از :
رژیم های خوراکی، تمرینات بدنی (مثل یوگا، آرام سازی عضلانی) تمرین تمرکز، آموزش های دیداری، گفت و گو دو به دو، بازی درمانی و روان درمانی های فردی (تای نن ۲۰۰۵).

پژوهش حاضر بررسی میزان تأثیر شن بازی درمانی را در درمان کودکان بیش فعال ۷-۵ ساله استان تهران مورد بررسی قرار می دهد.
بازی راهی است که بزرگسالان رایاری می دهد تا انتظارات و تصویرهای اجتماعی کودکان را درک و اصلاح کنند. در بازی درمانی کودکان تشویق می شوند که بعضی از امور را اجرا کنند و درمانگر به آن واکنش نشان دهد یا درآن شرکت می کنند (پاول هنری ماسن و دیگران ۱۳۶۸ ص ۳۹۱).

بازی به کودک کمک می کند که خود را بشناسد و با کشف قابلیتهای ذهنی و فیزیکی و با به کارگیری قوه‌ی تخیل خود دنیای پیرامونش را شناسایی کند، افق دیدش را وسعت دهد و درذهن جهان پیرامونش را به مجموعه ای قابل اراده تبدیل نماید و درجریان قوی عواطف و احساساتی که از دنیای خارج به طرف او درحرکت است، اختیار هدایت ذهنش را به دست بگیرد. بازی وسیله ای است که کودک از طریق آن می تواند عواطف مثبت خود را بیان کرده و ازمیان احساسات منفی راهی بگشاید (قائمی ۱۳۷۵ ص ۴۶).

دراین میان بازی درمانی، روشی است که به یاری کودکان پرمشکل می‌شتابد تا هنگامی که بتواند مسایل خود را به دست خویش از طریق بازیهایشان حل کنند. درعین حال نشان دهنده‌ی این واقعیت است که بازی برای کودکان همانند یک وسیله طبیعی است، با این هدف که بتواند خویشتن و هم چنین ویژگی های درونی خود را بشناسد و به آن عمل کند دراین نوع درمان به کودک فرصت داده می شود تا احساسات آزار دهنده و مشکلات درون خود را ازطریق بازی بروز دهد و آنها را به نمایش بگذارد، همانند آن گونه از درمانهایی که افراد بزرگسال ازطریق آن با سخن گفتن، مشکلات خودرا بیان می کنند (اکسلاین ۱۳۶۹ ص ۲۰).
بازی و بازی درمانی از زمره‌ی روشهایی است که نتایجی مفید وقابل توجهی را ارائه نموده و به شیوه ای مثبت به رفتارهای هیجانی و تکانشی تعادل می‌بخشد بازی باعث کاهش تنش های ناشی از فشارهای محیطی، ایجاد احساس راحتی و آرامش در فرد بازی کننده می شود (هارویز ۱۹۷۹).

از زمره‌ی بازیهای درمانی، شن بازی درمانی، تکنیکی است غیرکلامی که درآن کودک با ساختن دنیای خود در سینی شن به بیان تعارضات، تمایلات و هیجاناتش می پردازد و درجریان خلق صحنه توسط کودک، درمانگر نقش مشاهده گر صامت را بازی می کند، تعبیر و تفسیر انجام می پذیرد تا زمانیکه چندین سینی توسط کودک در مدت زمان معینی ساخته می شود (محمدی ۱۳۸۴ ص ۱۰).
بیان مسئله

درسالهای اخیر آگاهی ما، درمورد تحرک بیش از حد به میزان چشمگیری افزایش یافته و نیز توجه ها از میزان فعالیت، به نارساییهای توجه و سپس به مسایل گسترده تر رشد اجتماعی تغییر جهت داده است (بارکلی ۱۹۸۱).
این اختلال معمولاً اولین بار در دبستان تشخیص داده می شود یعنی زمانیکه سازگاری با مدرسه دچار اختلال شده است (انجمن روانپزشکی آمریکا ۱۹۹۴).
میزان شیوع این اختلال دربین پسرها و دخترها ۶ به ۱ است همچنین دخترها نسبت به پسرها علایم افسردگی، انزوای اجتماعی، اضطراب و پریشانی بیشتری از خود نشان می دهند (بارکلی ۱۹۹۶).

ازمهمترین علایم مورد نظر والدین در اوان کودکی آن است که فرزندشان فعالیت شدیدی دارد. نیازمند حمایت و مراقبت بسیاری جهت جلوگیری از حوادث یا صدمات احتمالی است. تندخویی، بدخوابی (که همیشه وجودندارد) سخت بودن، پرخاشگری یا تعامل ناپخته با خواهران و برادران یا بچه های دیگری که کودک ممکن است با آنها برخورد داشته باشد دیده می شود (ایمان زاده ۱۳۷۷ ص ۲۶).

همانطور که قبلاً درمقدمه عنوان شد، بازی درمانی از زمره‌ی روشهایی است که برای کاهش علایم اختلال کمبود توجه- بیش فعالی توصیه می شود.
بازی برای کودکان همانند کلام برای بزرگسالان است. بازی وسیله ای است برای بیان احساسات، برقراری روابط، توصیف تجربیات، آشکار کردن آرزوها و خودشکوفایی، فعالیت بازی در واقع تلاش کودک برای کنارآمدن با محیط است که ازطریق آن خود را می یابد و دنیا را درک می کند . مشکلاتی که کودکان تجربه می‌کنند جدای از آنهاست. بنابراین بازی درمانی با ساخت درونی پویایی کودک همراه با یک دیدگاه پویای متناسب با آن سازگار می باشد (لندرث ۱۳۸۱ ص ۹).

یک سوال قابل طرح دررابطه با کودکان بیش فعال این است که چرا درعده ای از این کودکان پرخاشگری بعنوان، یکی از علائم ثانویه وجود دارد که سبک وروش برخورد والدین (بعنوان ویژگی های فردی آنان) درمقابل رفتارهای کودک متفاوت می باشد (ایمان زاده ۱۳۷۷ ص ۶).

با این وجود، شن وسیله‌ی خوبی برای بازیهای تهاجمی کودک بشمار می‌رود، زیرا شن را می توان با ایمنی بیشتری پرتاب کرد. عروسکها و اسباب بازیهای دیگر را میتوان میان آن مدفون کرد ویا بعنوان آب، برف، زمین جهت دفن و یا بمب استفاده کرد. درحقیقت شن وسیله‌ی مناسبی برای پاسخگویی به طیف گسترده ‌ی تخیلات کودک است (اکسلاین ۱۳۶۹ ص ۶۲).

ضرورت و هدف پژوهش
درعرصه‌ی آموزش و پرورش امروزه متخصصین، صاحب نظران، حتی معلمین و مربیان با دانش آموزانی با مشکلات و اختلالات رفتاری و عاطفی بسیاری برخورد می نمایند. این اختلالات رفتاری تا حد زیادی وضعیت تحصیلی و رشد اجتماعی کودان راتحت الشعاع خود قرار داده تا آنجا که این کودکان نمی توانند به درستی مسیر سالم وتکاملی رشد را بپیماید. از این رو باید چاره ای اندیشید
(محمدی ۱۳۸۴ ص ۳).

اختلالات کمبود توجه –بیش فعالی و رفتار ایزایی یکی از شایعترین دلایل ارجاع کودکان به مراکز بهداشت روانی، پزشک اطفال، متخصصین مغز و اعصاب ودرمانگاههای روانپزشکی کودک است. برآوردهای حاصله میزان شیوع ۵ تا ۲۰ درصد کودکان دبستان را مبتلا به اختلالات کمبود توجه – بیش فعالی و رفتارایزایی نشان میدهد. بعلاوه مشکلات رفتاری و دیگری مانند پرخاشگری، نافرمانی، قشقرق راه انداختن، ناتواناییهای ویژه یادگیری، اختلالات گفتاری-زبانی، اختلالات سازگاری، شب ادراری، مشکلات خواب، علایم اضطراب و افسردگی نیز با ADHD و رفتارانه ای همراه است. با این که حدود ۸۰% کودکان مبتلا به اختلالات بیش فعالی با گذشت زمان بهبود می یابند، اما به نظر می رسد که کودکان مبتلا به این اختلال مشکل بتوانند خودرا سازگار کنند. لذا پیش آگهی این اختلال ضعیف بوده واغلب دربزرگسالی به بزهکاری و شخصیت های ضد اجتماعی می انجامد

(هینشو واندرسون ۱۹۹۷، بارکلی ۱۹۹۷).
ازطرفی رفتار بی قرار کودکان یکی از شکایات عمده اولیا مدرسه و والدین است و اختلالات مربوط به بیقراری، کمبود توجه، رفتار مقابله ای و اختلالات سلوک یکی از عمده ترین دلایل ارجاع کودکان به خدمات بهداشت روانی است. این کودکان دچار ناتوانایی یادگیری اند و احتمالاً درمدرسه شکست می خورند. از این رو شناخت و اصلاح این کودکان میتواند گام مثبتی درجهت کمک به والدین و معلمان و پیشگیری از مزمن شدن و تبدیل احتمالی آن به انواع دیگراختلالات باشد
(شریعت زاده ۱۳۷۷ ص ۲).

این مسائل می تواند از پیشرفت تحصیلی کم و اعتماد به نفس ضعیف دوران کودکی، همچنین از بعضی نقایص واقعی سر چشمه گرفته باشد. به هرصورت چون این اندیشه‌ی ابتدایی وجود داشته است که بیش فعالی نتیجه‌ی رشد نامناسب است فهم علل و توسعه‌ی درمان این اختلال بیشتر ضرورت می یابد (آزاد ۱۳۸۰ ص ۷۹).
فرضیه پژوهش : بین میزان بیش فعالی دردو گروه از کودکانی که برای درمان آنها از روش شن بازی درمانی استفاده شده است و کودکانی که از این روش استفاده نشده است تفاوت معناداری وجود دارد .

سوال پژوهش : آیا بین میزان بیش فعالی دردو گروه از کودکانی که برای درمان آنها از روش شن بازی درمانی استفاده شده است و کودکانی که از این روش استفاده نشده است تفاوت معناداری وجود دارد ؟
تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها

الف) بیش فعالی
تعریف نظری : اختلال بیش فعالی – کمبود توجه مجموعه ای از علایم است که محدودیت میدان توجه، که به ضعف تمرکز، رفتار خلق الساعه و بیش فعالی منجر می‌شود (شریعت زاده ۱۳۷۷ ص ۲۶).
این اختلال با میزان توجه کوتاه نامناسب ازنظر رشدی، با ویژگیهایی نامتناسب باسن بیش فعالی یا رفتار تکانشی یا هر دو مشخص است. برای برآوردن کردن ملاکهای تشخیص این اختلال بایدحداقل شش ماه دوام داشته باشد، درعملکرد اجتماعی وتحصیلی اختلال ایجاد کند و قبل از ۷ سالگی روی دهد. (کاپلان، سادوک، گرب، به نقل از پورافکاری ۱۳۷۵ ص ۳۸۷).
تعریف عملیاتی :

منظور از بیش فعالی درپژوهش حاضر نمره‌ی بدست آمده از پرسشنامه کانرز می‌باشد.
ب)شن بازی درمانی
تعریف نظری: شن بازی درمانی به تکنیک درمانی گفته می شود که درآن درمانگر از درمانجو می خواهد تا بااستفاده از عروسکها و اسباب بازیهای کوچک و سمبلیک دنیای خود را بصورت سمبلیک در دنیای شن بسازد تا از آن طریق، به بررسی مشاهده این تصاویر و گفتگو با آزمودنیها در مورد محتوای آنها بپردازد. نظریه پرداز این تکنیک مارگارت رونفلد است که دراین روش، درمانگر بدون هیچ تعبیر و تفسیری به شیوه های غیرکلامی و غیر مستقیم به درمان می پردازد، (به نقل از ربابه محمدی ۱۳۸۴ ص ۱۵).
تعریف عملیاتی :

منظور از شن بازی دراین تحقیق اجرای تکنیک توسط محقق است که در آن از هر کدام از آزمودنیها خواسته شد تا با استفاده از اسباب بازیهای کوچک و سمبولیک تصاویری را در سینی شن بسازد و سپس بعداز اتمام کارآزمودنی، محقق درمورد محتوا و موضوع تصویر با آزمودنی به گفتگو می پردازد.

اختلال مربوط به کمبود توجه (بیش فعالی)

کودکان از لحاظ فعالیت های حرکتی با یکدیگر تفاوت دارند. ممکن است همه کودکان به نظر بزرگسالان بیش فعال باشند ولی به نظر می رسد که بعضی کودکان هرگز از حرکت باز نمی ایستند. آنان درسنین پیش از دبستان بدون این که هدفی داشته باشند بدون وقفه می دوند، بالا میروند و می خزند وقتیکه بزرگتر می شوند ناتوانی مشخصی برای آرام نشستن نشان داده و بطور افراطی تمایل به بیقراری دارند. یک مشاهده گر می تواند دریابد که آنها بیش از کودکان دیگر فعال بود وفعالیتشان کیفیتی بی هدف و تصادفی دارد (آزاد ۱۳۸۰ ص ۷۴).

نشانه های کمبود توجه – بیش فعالی درکودکان
این علائم از سه جنبه مورد بررسی قرار می گیرند.
الف) کمبود توجه

۱-عدم توانایی درتمرکز و توجه کافی هنگام انجام کارها و فعالیت های روزانه
(مثل: انجام تکالیف درسی و وظایف خانگی)
۲-احتمال ابتلا به مشکلات شنوایی
۳-بی توجهی به سخنان سایرین

۴-ناتوانی در پیروی از فرمان ها و دستورالعمل ها
۵-ناتوانی درطبقه بندی وسازمان دادن امور
۶-عدم تمایل به انجام کارهایی که نیازمند فعالیت فکری و تمرکزند.
۷-گم کردن مداوم اشیاء اسباب بازیها و وسایل مدرسه
۸-فراموشی در انجام فعالیت های روزانه
۹-حواس پرتی

۱۰-داشتن رفتارهای تکانشی
۱۱-ناتمام گذاشتن کارها
ب)بیش فعالی
۱-ناتوانی درآرام نشستن
۲-دویدن، پریدن، جهیدن و بالارفتن های بیش از اندازه از میزو صندلی های اتاق
۳-ناتوانی درانجام بازی های ملایم وآرام
۴-پرجنب و جوشی زیاد هنگام انجام کارها
۵-تند صحبت کردن مقطع کردن سخنان دیگران

۶-شتاب درپاسخ دادن به سوالات (قبل از آن که تمام سوال خوانده شود) و پاسخ‌دهی نامناسب
۷-بی صبری
۸-داشتن خوابی ناآرام

۹-نیاز به مراقبت و نگهداری درمقابل خطرها و حوادث
پ) نوع ترکیبی (کمبود توجه – بیش فعالی )
داشتن علائم کمبود کمبود توجه – بیش فعالی بطور همزمان
درنظر داشته باشید که کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه – بیش فعالی بطور غیرعمدی و کاملاً ناخودآگاه این علائم را از خود نشان می دهندو هیچ کنترلی بررفتار و اعمال خود ندارند (سلحشور ۱۳۸۴ ص ۴۲).

ازطرفی رفتارهای شتاب آمیز کودک هیچ ارتباطی به استرس و تنش های روزانه کودک ندارد . برای مثال کودکانی که تجاربی از طلاق والدین، جابجایی در خانه و مدرسه، بیماری یا فوت یکی از آشنایان دارند، اغلب دچار اضطراب و پریشانی های فکری –حرکتی می شوند. اما کودکان بیش فعال به رغم این که هیچ یک از این تجارب و تنش ها را درزندگی خود نداشته اند، دچار علائم و ناهنجاری های رفتاری اند. گروهی از پژوهشگران معتقدند کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه – بیش فعالی در دوران خردسالی به ندرت لبخند می زنند، تغییرات خلقی آشکار دارند و مشکلاتی در زمینه خواب و رفتارهای ناهماهنگ با شرایط ازخود نشان دهند (وادل ۱۹۸۴).

همچنین درسالهای پیش از مدرسه، این کودکان زود رنج، کم حوصله، عصبانی، کم توجه و لجبازند. در دوران مدرسه، کودکان پرتحرک، حواس پرت و کم توجه می‌باشند و از عملکرد تحصیلی ضعیف، نواسانات خلقی، روابط ضعیف با همسالان و پرجنب و جوشی فوق العاده رنج می برند. دوران نوجوانی را نیز باخودانگاره ای ضعیف، فقدان تکامل با والدین، آموزگاران و همسالان، افزایش پرخاشگری، رفتارهای خشونت آمیز و افت تحصیلی طی میکنند. در اغلب موارد، نشانه های کمبود توجه دربزرگسالان نیز کماکان ادامه می یابد و به صورت مشکلات شخصیتی، رفتارهای ضداجتماعی، هنجارشکنی های اجتماعی، سیگار کشیدن، انحرافات و کجروی های اخلاقی گوناگون خود را نشان دهند
(ویس و هچتمن ۱۹۸۶).

کودکانی که بیش از اندازه فعال اند، مشکلاتی نیز درتوجه و تمرکز دارند. درگذشته نامهای زیادی برای این نوع رفتار بکاررفته است که عبارت است از
بیش فعالی، سندرم بیش فعالی ، اختلال مغزی خفیف، نارسایی کنش مغزی خفیف برای این که مهمترین جنبه های اختلال مورد توجه قرار گیرد اصطلاح جدید اختلال مربوط به کمبود توجه در III DSM مورد استفاده واقع شده است:
معیارهای این اختلال عبارت است از :

الف-بی توجهی. لااقل سه مورد از موارد زیر:
۱اغلب درتمام کردن کارهایی که شروع کرده اند با شکست مواجه می شوند.
۲اغلب بنظر می رسد که گوش نمی دهند.
۳به آسانی برآشفته می شوند.

۴درتمرکز نمودن روی کارهای مدرسه یا سایر وظایفی که نیاز به توجه طولانی دارد و دچار اشکال هستند.
۵در دلبستگی به فعالیت های بازیچه ای مشکلاتی دارند.
ب-انگیختگی ناگهانی لااقل سه مورد از موارد زیر :
۱ اغلب پیش از فکر کردن عمل می کنند.
۲ بطور افراطی ازیک فعالیت به فعالیت دیگری می روند.
۳ از لحاظ نظم درکارها دچار اشکال هستند (به دلیل ضایعه‌ی شناختی)
۴ نیاز به مراقبت زیاد دارند.
۵ مرتباً درکلاس فریاد می زنند.

۶ درموقعیت های گروهی و بازیها رعایت نوبت نمی کنند.
ج-بیش فعالی لااقل دو مورد از موارد زیر:
۱ مرتباً دراطراف می دوند و از درو دیوار بالا می روند.
۲ درآرام نشستن دچار اشکال بوده و دائماً می لولند.

۳ تحمل نشستن درجایی را نداشته و از این حیث دچار اشکالند.
۴ بهنگام خواب بیش از اندازه دراطراف حرکت می کنند.

۵ همیشه درحال رفتن و عمل کردن هستند چنانکه گویی توسط یک موتور تحریک می شوند (آزاد ۱۳۸۰ ص ۷۵).
این علامتها باید توسط بزرگسالان درمحیط کودک گزارش گردند. اگر والدین و آموزگار از نظر این رفتارها توافق نداشتند به گزارش آموزگاران باید وزن بیشتری داده شود زیرا آنان با رفتارهایی که معمولی و طبیعی هر سنی است آشنایی بیشتری دارند . نشانه های بیماری که در بالا ذکر شد مخصوص کودکان ۸ تا ۱۵ ساله است. کودکان کم سال تر معمولاً نشانه های بیشتری را نشان می دهند و کودکان مسن تر نشانه های کمتری را. این رفتارها باید قبل از ۷ سالگی شروع شده، لااقل شش ماه دوام داشته باشد و علت آن اسکیزوفرنی، اختلال عاطفی یا عقب ماندگی ذهن نباشد (همان منبع).

گرچه این معیارها برای شناخت رفتار این کودکان سودمند است با این وجود مسایل معنی داری درتعبیر و تفسیر آنها وجود دارد. مثلاً رفتار یک کودک باید براساس سنش بررسی شده، سالم و یا منحرف توصیف گردند این که آیا اولین خصوصیات ذکر شده رانشان داده است یاخیر. بطور معمول پزشکان و متخصصان اطفال برای تشخیص بیش فعالی کودکان به سه نکته‌ی مهم توجه می کنند
(تای نن ۲۰۰۵).
۱ تهیه ‌ی سابقه‌ی بیماری

-اطلاع از سوابق بیماری های کودک و نابهنجاری های ژنتیکی خانواده، حساسیت ها و آلرژی های گوناگون و سلامت اعضای خانواده برای تشخیص این اختلال درکودکان و توجه به علائم و نشانه هایی که حاکی از بیماریهای ژنتیکی خانوادگی باشد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا تحقیقات نشان می دهند که براساس شواهد علمی محکم، این اختلال درخانواده بصورت ارثی مشاهده شده است.
۲انجام معاینات جسمانی

-سنجش قدرت شنوایی و بینایی کودک، بررسی سابقه‌ی مشکلات روان شناختی (مثل اضطراب و افسردگی) و انجام سایر آزمایش های پزشکی لازم.
۳ تهیه پرسش نامه‌ی رشدی –روانی کودک
بطور کلی، پزشک متخصص کودک سعی می کند با تهیه‌ی پرسش نامه‌ی دقیقی از اعضای خانواده، آموزگار مدرسه، مربیان و مراقبان کودک، اطلاعات کاملی از ویژگی‌ها و علایم بیش فعال کودک کسب کند (سلحشور ۱۳۸۴ ص ۴۴).
بطور خلاصه همه‌ی کودکان مبتلا به این اختلال باید توسط پزشک متخصص شناسایی بشوند . زیرا هیچ آزمایش و تست معینی برای شناخت این بیماری تاکنون ابداع نشده است و برای تشخیص درست و اشتباه گرفته نشدن با اختلالات دیگر مثل سندرم (نشانگان) تارت ، ناتوانی های یادگیری یا افسردگی کودک را برای معاینه دقیق به یک عصب شناس، روان پزشک یا روان شناس معرفی می کنند.
دراغلب موارد، پزشک متخصص نیز با بررسی سوابق و زندگی نامریی کودک و تشخیص دقیق بیماری، مراحل درمان را آغاز می کند. نکات مهم هنگام تشخیص درست این اختلال عبارت است از :

۱ کودک باید یک سوم علایم رفتاری ذکر شده را تا ۷ سالگی نشان دهد.
۲ رفتار های ذکر شده باید در تمام فعالیت هایی روزانه‌ی کودک مشاهده شوند.
۳ این رفتار ها باید در کودک بیش فعال ماندگار تر از کودکان هم سن وسال او باشد.

۴ این رفتارها حداقل باید ۶ ماه درکودک مبتلا به اختلال مشاهده شوند. (منبع قبل ص ۴۳)
گروهی از روان شناسان و متخصصان علوم رفتاری، این کودکان را به دو گروه تقسیم کرده اند :
الف)گروهی که دارای رفتارهای پرخاشگرانه و تکانشی اند.
ب)گروهی که دارای اختلال کمبود توجه و تمرکزند.

این متخصصان معتقدند که کودکان گروه دوم شانس بیش تری برای بهبودی و کاهش علائم دارند (لونی ۱۹۷۸).
ازطرفی این اختلال در DsMIV به سه نوع فرعی تقسیم شده است:
۱اختلال کمبود توجه – بیش فعالی نوع مرکب : این نوع فرعی زمانی مطرح می شود که ۶ نشانه فقدان توجه و شش یا بیش از شش نشانه بیش فعالی –تکانشگری حداقل در ۶ ماه گذشته دوام یافته باشند. در بیشتر کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال، نوع مرکب دیده می شود ولی معلوم نیست که این موضوع در مورد بزرگسالانی که این اختلال را دارند صدق می کند یا نه.

۲اختلال کبود توجه-پیش فعالی. نوع عمدتاً بی توجه: این نوع فرعی زمانی است که ۶ ماه یا بیش از ۶ نشانه‌ی فقدان توجه (ولی کمتر از ۶ نشانه‌ی بیش فعالی –تکانشگری) برای حداقل ۶ ماه دوام یافته باشند.

۳اختلال کمبود توجه –بیش فعالی نوع عمدتاً بیش فعال تکانشی این نوع فرعی زمانی مطرح می شود که ۶ یا بیش از ۶ نشانه‌ی بیش فعال – تکانشگری
(ولی کمتر از ۶ نشانه‌ی کمبود توجه) برای حداقل ۶ ماه گذشته دوام یافته باشند. البته احتمال دارد فقدان توجه بعنوان یک ویژگی قابل ملاحظه‌ی بالینی درچنین مواردی وجود داشته باشد (شریعت زاده ۱۳۷۷ ص ۲۶).

علاوه بر آن بیش فعالی با مشکلات دیکری نیز می تواند همراه باشد که عبارت است از:
۱-اختلالات مربوط به سوخت و ساز و غدد داخلی از قبیل فعالیت بیش از اندازه تیروئید .
۲-مسمومیت ها، ازقبیل مسمومیت با سرب
۳-حساسیت بخصوص حساسیت غذایی
۴-اختلالات حسی، ازقبیل کوری و کری

۵-خلق و خو از قبیل تغییر غیر طبیعی کنش های روانشناختی
۶-تأثیر رشد عصبی از قبیل نارسایی رشد دستگاه عصبی-مرکزی آسیب دیدگی دستگاه مرکزی مانند صرع های حاد سندروم مغزی مزمن
۷-واکنش های آموخته شده از قبیل واکنش به فشارهای روانی محیط اجتماعی
۸-اختلالات شخصیتی از قبیل اختلالات مرضی مربوط به صفات شخصیت
۹-پسیکوزها از قبیل اسیکزوفی و اختلالات رفتاری عمیق

بنابراین قبل از آنکه تصمیم درباره درمان این بیماری گرفته شود باید سایر احتمالات مورد بررسی قرارگیرند (آزاد ۱۳۸۰ ص ۷۶).
عوامل مؤثر در بروز بیماری

به رغم تحقیقاتی که تا کنون صورت گرفته است، پزشکان و پژوهشگران نتوانسته اند دلایل خاصی برای بروز این اختلال درکودکان شناسایی و معرفی نمایند. آنان تنها به این نکته اشاره کرده اند که شماری از عوامل ژنتیکی و محیطی به همدیگر تأثیر می گذارند و موجب بروز اختلال کمبود توجه – بیش فعالی درکودک میشوند. براساس یافته های پژوهشگران بیش فعالی می تواند منشأ ارثی داشته باشد زیرا بیش از نیمی از خواهر و برادرهای بیش فعال تاریخچه ای مشابه داشته اند، درحالی که فقط در ۱۵ درصد از موارد، خواهر و برادرهای ناتن

ی دچار بیش فعالی بوده اند. علاوه بر آن مطالعات گوناگونی که برروی دو قلوها انجام شده است. صحت این ادعا را ثابت می‌کند (سافر و کراگر ۱۹۸۸).
گروهی از مطالعات نیز احتمال بیماری یا ضایعه‌ی عصبی را علتی برای بروز بیش فعالی در کودکان می دانند. براساس پژوهش های این دسته از محققان ۵۰-۳۰ درصد از کودکان بیش فعال دارای نوارهای مغزی EEG غیرطبیعی اند. تحقیقات دیگری که درسالهای اخیر درباره‌ی این اختلالات صورت گرفته است، نشان می دهد که حساسیت بیش از اندازه به مواد شیمیایی و بعضی از غذاها نیز می تواند موجب بروز بیش فعالی درکودکان شود (فین گلد۱۹۷۵ )

سافر (۱۹۷۳) رفتار بیش فعالی را ارثی دانسته ۵۰ درصد از خواهرها و برادرهای کودکان بیش فعال تاریخچه ای که نشان دهنده‌ی بیش فعالی است داشته اند درحالیکه وجود این بیماری درخواهر و برادرهای ناتنی فقط ۱۴ درصد بوده است (آزاد ۱۳۸۰ ص ۷۷).

ازجمله مهمترین تحقیقاتی که اخیراً در زمینه علل بروز این اختلال در کودکان صورت گرفته است، میتوان ازسه تحقیق نام برد (تای نن ۲۰۰۵).
۱-برخی از پژوهش ها نشان می دهند که مغز کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی ۱۰-۵ درصد ازمغز کودکان سالم کوچکتر است.
۲-پژوهش های دیگری بر نقش سیگار کشیدن ها در دوران بارداری در احتمال بروز این اختلال درکودک تاکید می کنند. از دیگرناراحتی های کودکان که در ارتباط با سیگار کشیدن مادر بوجود می آیند، میتوان از نارساییهای رشدی، کم وزنی و صدمات مغزی نیز نام برد.

۳-دسته ای دیگر از تحقیقات، برتأثیر تماشای زودهنگام تلویزیون ونقش آن برمیزان فعالیتهای این کودکان تاکید دارد. به همین دلیل انجمن روان پزشکان امریکا به والدین توصیه می کنند که به هیچ عنوان کودکان زیر دو سال را جلوی تلویزیون، کامپیوتر و ; ننشانند و به کودکان بالای دو سال هم اجازه ندهند که بیش از حداکثر ۲ ساعت درطول روز تلویزیون تماشا کنند (سلحشور ۱۳۸۴ ص ۴۴).

گروهی دیگر از تحقیقات نشان میدهند که ۴۵ درصد از کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه-بیش فعالی حداقل به یک اختلال دیگر نیز مبتلا هستند (افورد ۱۹۹۱).
مهمترین اختلالاتی که معمولاً بابیش فعالی کودکان توأم می شوند، عبارتند:
(تای نن ۲۰۰۵)

الف) اختلالات اضطرابی: تقریباً ۲۵ درصد کودکان پیش فعال، علائمی از اختلالات اضطرابی از خود نشان میدهند. این علایم عبارتند از : ترس، وحشت، پریشانی، نگرانی های شدید و ; ، که اغلب با علائم جسمانی متنوعی مثل شدت ضربان قلب، حالت تهوع، درد معده، سرگیجه و سردرد همراه می شود. دیگر اختلال اضطرابی که بطور معمول با بیش فعالی –کم توجهی کودک همراه می شود. اختلال وسواس فکری-عملی، سندرم تارت، تیک های عصبی، تیک های گفتاری و اختلالات زبان است.
ب)اختلالات خلقی: تقریباً ۱۸ درصد کودکان مبتلا به بیش فعالی، تجاربی از افسردگی داشته اند. آنها ممکن است احساس انزوا، ناکامی و کاهش عزت نفس کنند چنانچه مدرسه می روند، با افت تحصیلی و کاهش روابط دوستی و اجتماعی روبرو می‌شوند.

پ) ناتوانی های یادگیری: نزدیک به ۲۵-۲۰ درصد کودکان بیش فعال دچار ناتوانی های یادگیری اند. رایج ترین این اختلالات ناتوانی در خواندن و نوشتن است. هرچند کودکان بیش فعال الزاماً دریادگیری ناتوان نیستند، اما چون قدرت توجه و تمرکز آن ها کاهش یافته است. درانجام وظایف درسی- مدرسه ای خود دچار مشکلات فراوانی می شوند. توجه داشته باشید که اگر کودک بیش فعال دارای اختلال حاد دیگری است، حتماً مراتب را به پزشک متخصص گزارش دهید تا او متناسب با اختلال مضاعف او درمان کامل تری تجویز کند.

ت) نافرمانی و مخالفت : حدود ۳۵ درصد کودکان مبتلا به بیش فعالی دچار رفتارهای مخالفت آمیز و نافرمانی اند. آنان با رفتارهای خشن و گاه پرخاشگرانه خود مدام درصدد سرپیچی از دستورها و خواست های دیگران (والدین، آموزگاران، مربیان و اعضای خانواده‌اند). مک آردل ، براین و کلوین ۱۹۹۵).
شیوع

تحقیق تراتیز (۱۹۷۹) نشان داد که پایگاه اجتماعی و اقتصادی با شیوع و شدت این اختلال همبستگی دارد. بدین معنا که در طبقه های اجتماعی پایین تر، میزان شیوع و شدت نشانه ها بیش تر است.
عوامل اجتماعی وفرهنگی نیز دراین میان دخالت دارند. برای مثال بورهیستر و همکاران (۱۹۹۰) دریافتندکه معلمان، دانش آموزان پورتوریکولی را بیش از حد بعنوان کودکان با اختلال نارسایی توجه بیش فعالی (ADHD) معرفی می کنند. شیوع اختلال (ADHD) درپسران ۳ تا ۹ برابر بیشتر از دختران گزارش شده است (میرکاظمی ۱۳۸۴ ص ۳۰).

به اعتقاد ارلز (۱۹۸۷) بروز بیشتر اختلال کمبود توجه و اختلال سلوک درپسران دوره‌ی پیش نوجوانی و بروز اضطراب، افسردگی و اختلال جسمی در دختران نوجوان، بازتابی از آسیب پذیریهای مربوط به جنس با منشأ زیستی یا اجتماعی است (توکلی زاده ۱۳۷۵ به نقل از ایمان زاده ص ۳۱).
توکلی زاده نسبت اختلال مذکور را میان پسران و دختران ۸ به ۱ بدست آورده است. این تفاوتهای جنسیتی میتواند ناشی از وجود رفتارهای تهاجمی درپسران و نیز نظارتی باشد که والدین بر رفتار دختران اعمال می کنند (همان منبع).

رابطه اختلال بیش فعالی با اختلالات خلقی چندان آشکار نیست. دربعضی تحقیقات ارتباط میان بیش فعالی با اختلالات خلقی حدود ۷۵ درصد گزارش شده است (بیدرمن ودیگران ۱۹۹۲).
بطور کلی شواهد و مدارک موجود همپوشی های میان اختلال بیش فعالی واختلالات خلقی است. این احتمال وجود دارد که ۴۰ تا ۵۰ درصد کودکان (ADHD) یک اختلال خلقی پیدا کنند (ایمان زاده ۱۳۷۷ ص۲۸).
بیش فعالی و رابطه آن با جنسیت

شیوع اختلال بیش فعالی در پسرها بیشتر از دخترها است و با نسبتی بین ۳ به ۱ تا ۵ به ۱ گزارش شده است (کاپلان، سادوک، گرب ۱۳۷۵).
ویلیامز و همکارانش (۱۹۹۰)، دربررسی خود جنسیت را بعنوان مهمترین عامل تعیین کردند، به نحوی که اختلال بیش فعالی ارتباط قوئی با اختلالات ضد اجتماعی چون بی اعتنایی مقابله ای، اختلال سلوک و اختلال شخصیت ضد اجتماعی دارد. بیش فعالی می تواند یکی از معتبرترین پیش بینی کننده های اولیه اختلالات یاد شده باشد (فیشر و دیگران ۱۹۹۳؛ لوبر۱۹۹۰؛ مانوزا دکلین ۱۹۹۲؛ تایلور ودیگران ۱۹۹۱).

همپوشی های اختلالات اضطرابی با اختلال بیش فعالی در ۲۵ تا ۴۰ درصد کودکان ارجاع شده به کلینیک بوده است. (بیدرمن و دیگران ۱۹۹۲؛ روسو و بیدل ۱۹۹۴؛ تانوک درمقاله منتشر شده اش) بایدتوجه داشت که برخی بررسیهای طولی نشان داده که همپوشی های اختلال بیش فعالی با اختلالات اضطرابی در نوجوانی کاهش یافته یا وجود نداشته است. (رسو و بایدل ۱۹۹۴).
سبب شناسی

عوامل نوروبیولوژیک : درمعاینات معمولی عصبی، اکثر کودکان مبتلا به (ADHD) قراین آسیب بارز یا بیماری در سلسله اعصاب مرکزی نشان نمی دهند. از طرف دیگر اکثر کودکان مبتلا به اختلالات عصبی یا صدمه‌ی مغزی خصوصیات ویژه ای از بیش فعالی نشان نمی دهند. تلاش های تحقیقی برای یافتن پایه ای نوروفیزیولوژیک یا نوروشیمیایی درمورد (ADHD) قطعی نبوده است.

عوامل ژنتیک: اساس ژنتیک (ADHD) براساس مدارکی ک دربعضی از دوقلوهای مبتلای توأم نشان دهد مطرح شده است. خواهر وبرادرهای کودکان بیش فعال بیش تر از خواهر وبرادرهای ناتنی استعداد ابتلا به بیش فعالی دارند. الکیسم، اختلال شخصیت ضد اجتماعی و سندرم بریکه دروالدین کودکان (ADHD) شایعتر است.
عوامل روانی –اجتماعی : کودکان مقیم موسسات معمولاً بیش فعال بوده و میزان توجه محدودتری دارند. این علایم از محرومیت هیجانی طولانی ناشی شده و با رفع عوامل محرومیتی مثل انتقال به خانه‌ی والدین رضاعی و پذیرفته شدن بعنوان فرزند از بین می روند.
حوادث استرس آمیز، اختلال در تعادل خانوادگی یا سایر عوامل اضطراب انگیز درشروع و دوام این اختلال سهیم هستند (میرکاظمی ۱۳۸۴ص ۳۰).
خصوصیات بالینی (ADHD)

شروع اختلال ممکن است درشیرخوارگی بوده باشد چنین شیرخوارانی نسبت به محرکها بسیار حساسند و تحت تأثیر سرو صدا، نور، تغییرات درجه‌ی حرارت و سایر تغییرات محیطی دچار آشفتگی می گردند. گاهی نیز برعکس، چنین بچه های شل وبی حال اکثر اوقات می خوابند وبنظر می رسد که درماه اول زندگی رشد آهسته دارند.
درمدرسه کودکان مبتلا به (ADHD) ممکن است بسرعت پاسخ به سوالات امتحانی را شروع کرده اما پس از جواب دادن یکی دو سوال، دست از فعالیت بردارند. ممکن است نتوانند منتظر نوبت خود شوند و بخواهند به جای هرکس دیگر جواب بدهند. درخانه نیز خاموش کردن آن ها برای چند لحظه بسیار دشوار است.
اغلب ازنظر هیجانی بی ثبات بوده و به آسانی گریه یا خنده سرمی دهند وخلق و عملکرد آنها نیز متغیر و غیرمنتظره است.
خصوصیاتی که بیش از همه مشاهده می گردد به ترتیب شیوع عبارتند از :
۱ بیش فعالی

۲ اختلال حرکتی – ادراکی
۳ بی ثباتی هیجانی
۴ کمبودهماهنگی کلی
۵ اختلال توجه (محدودیت میدان توجه، حواس پرتی، تکرار و درجازدن ، ناتوانی درتکمیل کارها، بی توجهی وضعف تمرکز.
۶ رفتار خلق الساعه (اقدام قبل از اندیشیدن، تغییرات ناگهانی فعالیت، فقدان سازماندهی، بی قراری و از جا پریدن درکلاس درس)
۷ اختلال حافظه وتفکر
۸ ناتوانی های خاص یادگیری
۹ اختلال تکلم و شنوایی
۱۰نشانه های عصبی مبهم و بی نظمی های الکتروانسفالوگرافیک (میرکاظمی۱۳۸۴ ص ۳۰).
واکنش های نامطلوب کارکنان مدرسه به رفتار مشخص این سندرم و پایین بودن احترام به نفس (اعتماد به نفس) بعلت احساس بی کفایتی ممکن است با اشارات ناخوشایند همسالان همراه شده و مدرسه را جای شکستنی ناخوشایند برای این کودکان سازد.
این گونه کودکان مبتلا به (ADHD) مورد علاقه‌ی کودکان دیگر قرار نگرفته و درمدرسه یا منزل گاه به دزدی نیز دست می زنند. اختلال مربوط به خواندن، ریاضیات و زبان، ; معمولاً با اختلال کمبود توجه همراه است. سیر این اختلال بسیار متغیر است ممکن است علایم تا نوجوانی و جوانی ادامه یافته، ممکن است بیش فعالی از بین رفته ولی کاهش میدان توجه و مسایل مربوط به کنترل تکانه ادامه یابد (همان منبع).
درمان

تاکنون برای اختلال کمبود توجه – بیش فعالی درمان قطعی و خاصی پیدا نشده است، ولی بخوبی می توان با استفاده از روش های گوناگون، علائم آن را تحت کنترل درآورد. پزشکان معالج سعی می کنند با مطالعه‌ی تک تک موارد، درمان های دراز مدتی متناسب با و یژگی هرکودک، تجویز کنند. اغلب روش های درمانی مبتنی بر دو هدف اند: اول کمک به کودک برای کنترل رفتارهای شتاب آمیز و دوم: کمک به والدین و اطرافیان کودک، تا بتوانند شرایطی برای او بوجود آورند که بتوانند به خوبی علائم بیماری را تحت کنترل خود درآورد.
بهترین نوع درمانی که تاکنون برای اختلال کمبود توجه –بیش فعالی کودکان شناخته شده است، دارودرمانی همراه با رفتار درمانی است (سلحشور ۱۳۸۴، ص۴۵).
دارو درمانی

بیش از ۷۰ درصد کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه – بیش فعالی از روش دارو درمانی برای بهبود علایم بیماری استفاده می کنند. بنا به گفته‌ی والدین و مربیان این کودکان، دارودرمانی توانسته تا مدتی رفتارهای تکانشی آنان را کاهش دهد و به میزان توجه و تمرکز آن ها بیفزاید (بارکلی ۱۹۷۷).