فایل ورد کامل مقاله هویت اجتماعی مبتنی بر مصرف؛ تحلیل علمی فرآیند تمایزپذیری و نقش آن در فرهنگ معاصر

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 فایل ورد کامل مقاله هویت اجتماعی مبتنی بر مصرف؛ تحلیل علمی فرآیند تمایزپذیری و نقش آن در فرهنگ معاصر دارای ۷۱ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد فایل ورد کامل مقاله هویت اجتماعی مبتنی بر مصرف؛ تحلیل علمی فرآیند تمایزپذیری و نقش آن در فرهنگ معاصر  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی فایل ورد کامل مقاله هویت اجتماعی مبتنی بر مصرف؛ تحلیل علمی فرآیند تمایزپذیری و نقش آن در فرهنگ معاصر،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن فایل ورد کامل مقاله هویت اجتماعی مبتنی بر مصرف؛ تحلیل علمی فرآیند تمایزپذیری و نقش آن در فرهنگ معاصر :

چکیده
برجسته شدن تفاوت‏ها و هویت‏های اجتماعی ناشی از سبک‏های مصرف و تنوع اشکال آنها حتی در بین یک گروه اجتماعی به ویژه در میان جوانان سئوالات زیادی را در خصوص ساخت‌یافتگی و الگوپذیری آنها مطرح کرده است. این مقاله با استفاده از داده‌های یک مطالعه میدانی در شهر تهران، الگوی فعالیت‏ های تفریحی و ترجیحات موسیقایی و ماهواره ‏ای جوانان را به عنوان مولفه‏ های هویّت اجتماعی و تمایزپذیری جدید ناشی از سبک‏های مصرف مورد بررسی قرار می دهد و در پی آن است تا ببیند که آیا فعالیت‏ های مربوط به حوزه مصرف در خصوص جوانان تابع الگو یا الگوهای خاصی هستند و از ساخت اجتماعی تبعیت می‏کنند؟ به‌ عبارتی آیا ما شاهد شکل‌گیری سبک‌ها یا خرده‌فرهنگ‌های جوانان هستیم؟ یا اینکه کنش‌ها و تمایلات مذکور خصلت فردی دارند؟

این مطالعه نشان می دهد که با توجه به فعالیت‏ های تفریحی ده نوع الگو یا سبک، با عنایت به علایق موسیقایی سه نوع الگو و همین‏طور با توجه به علایق ماهواره‏ ای سه نوع الگو در میان افراد مورد مطالعه قابل تشخیص است. این فعالیت‏ها و الگو‏ها با بیشتر متغیرهای موقعیتی پاسخگویان همبستگی معنی‏ داری را از نظر آماری نشان می دهند. نظر به نتیجه تحلیل داده ‏ها، این ‏فرضیه که الگوهای مربوط به فعالیت ‏های تفریحی دارای خصلتی فردی هستند، رد می شود و در عوض فرضیه مبتنی بر تاثیر پذیری علایق و ذائقه‏ ها از جایگاه فرد در ساخت اجتماعی تایید می شود. در واقع، این‏گونه فعالیّت ‏ها و سبک‏ها در معرض محدویّت ‏های ساختاری قرار می‏گیرند. همین‌طور، فعالیّت ‏های تفریحی و ذائقه‏ های پاسخگویان به عنوان یک زمینه اجتماعی مطرح می ‏شوند که آنها در آن فرصتی را برای شکل دادن به هویّت خویش و کسب استقلال از والدین می‏یابند. یافته های پژوهش در زمینه وجود الگوها و سبک‏های متفاوت تفریحی، ذائقه‏ های هنری و مصرف رسانه ‏ای افراد، بیانگر پیدایش و نضج پدیده جدیدی با عنوان خرده فرهنگ جوانان در درون فرهنگ کلّی است که به نوبه خود عدم توفیق سیاست‏ ها و برنامه‏ های فرهنگی رسمی مربوط به امور جوانان را در انطباق با فرهنگ حاکم مطرح می‏کند.

واژگان کلیدی: اوقات فراغت، جوانان، خرده فرهنگ، هویت اجتماعی.
مقدمه
بررسی فعالیت‏های خرده فرهنگی جوانان به ویژه در زمینه ‏هایی چون ذائقه ‏های فرهنگی، فعالیّت‏ های تفریحی، هنری و مصرف رسانه ‏ای و مانند آن، یکی از حوزه‏ های جدید و مهم مطالعاتی محسوب می‏شود که در سال‏های اخیر توجه عدّه قابل ملاحظه ‏ای از محققان اجتماعی را به خود جلب کرده‏ است. اهمیّت این حوزه از یک‏سو از آن جهت مطرح است که موضوع آن یعنی دوره جوانی و مسئله جوانان پدیده نسبتاً جدیدتری است و با درجه صنعتی شدن و نوگرایی جوامع و پیدایش نظم‏ های اجتماعی جدید ارتباط دارد. فرآیندهای مدرن مسایل جدیدتری را برای جوانان به خصوص در زمینه وابستگی طولانی‏ تر آنان به خانواده ‏های خود و به تبع آن تاخیر در استقلال‏شان ایجاد کرده است.

بعلاوه این موضوع به همراه وجود بازاری مناسب، که فرصت‏ های زیادی را برای مصرف فراغت و تفریح در اختیار جوانان قرار می‏دهد، دوره جوانی را طولانی‏تر کرده و به شکل ‏گیری هویت‏های جدید فردی و اجتماعی مبتنی بر فرهنگ‏های مصرفی منجر شده است که به قول بوردیو (۱۹۸۴، ۱۹۸۵) سنخ‏شناسی‏های قدیمی مانند طبقه که مبتنی بر موقعیت اقتصادی‎، فعالیت تولیدی و جایگاه شغلی هستند دیگر چندان قادر نیستند این شرایط جدید را با تمایزپذیری پیچیده آن به ویژه مشخّصه‏ های اجتماعی، اعتقادی، رفتاری، ارزشی و نگرشی را توضیح دهند. از اینرو، برای تبیین این ویژگی‏ ها به خصوص در میان گروه ‏های اجتماعی از جمله جوانان نیاز به سنخ ‏شناسی‏ ها و طرح مفاهیم جدیدی است که اساساً به جنبه ‏های مصرفی کنش ‏های اجتماعی افراد بها داده ‏شود. از سوی دیگر، در حالیکه وجود خرده فرهنگ ‏های جوانان در هر جامعه‏ ای می تواند معرّف تحوّلات اجتماعی و فرهنگی به سامان باشد و دریچه ای برای ورود نوآوری های فرهنگی تلقی شود، در موارد زیادی نیز می ‏تواند به عنوان منبع تهدید و نابسامانی و موضوع شکاف بین نسلی واقع شود.

از این جهت، رابطه این خرده فرهنگ‏ ها با فرهنگ مسلّط در هر جامعه‏ای از اهمیّت خاص سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برخوردار است. اثرات و پیامدهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خرده فرهنگ‌های مذکور در جامعه ما همواره مطرح بوده اند. در دهه‏ های گذشته به ویژه در سالهای بعد از انقلاب اسلامی به همراه گسترش فرآیندهای نوگرایی، تمایزپذیری اجتماعی و توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات جمعی، ترجیحات و الگوهای فعالیّت خرده فرهنگی آنان بسط یافته و به یکی از مهمترین نگرانی‏ها و دغدغه‏ های جامعه بزرگسال (اعم از والدین، معلمان مدارس و نیروهای کنترل کننده اجتماعی) تبدیل شده است. این دغدغه‏ها به ویژه در مورد کلان شهر تهران، که به دلایل تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دارای بیشترین تنوّع فرهنگی و دارای بالاترین فعالیّت‏های خرده‏فرهنگی است،

بیش از سایر شهرهای دیگر کشور مطرح هستند. نکته حائز اهمیت اینکه، اغلب این فعالیّت ها به عنوان آسیب‏ها و انحرافات اجتماعی و فرهنگی تفسیر و محکوم می شوند به همین جهت، گفتمان های مورد استفاده در تبیین رشد خرده فرهنگ های جوانان در ایران، بیشتر خصلت سیاسی و اخلاقی دارند و کمتر تلاش جدّی برای شناسایی آنها به عنوان یک واقعیّت اجتماعی و بدون پیشداوری شده ‏است. این مقاله سعی دارد براساس مطالعه تجربی در شهر تهران، بخش مهمی از سئوالاتی که همواره برای جامعه بزرگسال از نظر نوع، ماهیّت، حدود و توزیع اجتماعی در میان جوانان مطرح بوده اند، ولی به دلایل مذکور کمتر مورد بازشناسی قرار گرفته اند را شناسایی کند و دریابد که آیا فعالیّت‏های خرده فرهنگی جوانان همچنان از ساخت اجتماعی تبعیت می‏کنند یا اینکه فردی شده‏اند؟ به دیگر سخن آیا با توجه به این فعالیّت‏ها ما شاهد شکل‏گیری و رواج الگوهای واحدی در میان جوانان مورد بررسی متعلّق به تمامی طبقات اجتماعی هستیم؟

چارچوب نظری
همانطور که گفته شد جامعه مدرن با تفکیک‏پذیری‏های پیچیده و ساخت‏یافتگی‏های جدید تعریف می‏شود که به مثابه قالب‏ها در مقابل وضعیت مشخّص قرار می‏گیرند و عمل می‏کنند. اگرچه راه های زیادی برای تبیین رتبه‏بندی‏های اجتماعی تفکیک‏پذیری‏های جامعه مدرن وجود دارد، ولی به طور‏کلی دو نوع سنّت فکری را می‏توان در ادبیّات مربوطه برای تبیین این موضوعات از جمله خرده‏ فرهنگ‏های جوانان با تاکید بر الگوهای تفریحی و سبک‌های مصرفی تشخیص داد. یک سنّت فکری برای توصیف و تبیین واقعیّت‏های جامعه مدرن بر مفاهیمی چون فردی شدن ، مخاطره و دودلی تاکید می‏کند.

به زعم صاحبنظران و محققان این سنّت، فردی شدن بیشتر معیارهای زندگی (به خصوص در بین جوانان) از احتمال پیش‏بینی آینده افراد براساس تجارب قبلی یا شرایط اجتماعی زیست آنها می‏کاهد و مفهومی مناسب در درک فرآیندهای اجتماعی معاصر موثر بر زندگی افراد از جمله جوانان به شمار میآید. برای مثال، «الریش بک» (۱۹۹۲) از پیشکسوتان این سنّت فکری، معتقد است که دنیای غرب در حال حاضر یک تحوّل تاریخی را از سر می گذراند. جامعه صنعتی جای خود را به یک مدرنیته نوین می دهد که در آن جهان بینی علمی سابق و به تبع آن مفاهیم (ابزارهای) تبیینی آنها به چالش کشیده می شوند، پیش بینی‏پذیری‏ها و قطعیّت‏های عصر صنعتی با پیدایش ریسک‏ها و فرصت‏های جدید تهدید می شوند. به عقیده «بک»، به همین‏سان افراد روز به روز از شبکه‏ها و محدودیّت‏های اجتماعی نظم پیشین آزاد می شوند و با مجموعه جدیدی از اتفاقات و امور مستحدثه ای که زندگی روزمره آنها را تحت تاثیر قرار می دهد دست و پنجه نرم می کنند. به عقیده وی جامعه غربی به سمت دوره جدید در حال حرکت است و جایگاه ساختاری افراد در چنین جوامعی تاثیر چندانی روی فرصت های زندگی آنان ندارد، از این‏رو، مفاهیمی مثل طبقه نمی‏توانند مبنای مناسبی برای تشخیص تشخّص ‏های جدید باشند. از نظر «الریش بک» (۱۹۹۲) پیوندهای طبقاتی حداقل در بعد ذهنی آن تضعیف شده‏اند و در دوره تجدد متاخّر نمی‏توان با استفاده از اطلاعات مربوط به شغل یا زمینه خانوادگی افراد پیش بینی‏هایی در مورد سبک های زندگی، باورها و افکار سیاسی آنها ارائه کرد. افرادی با سطح درآمد مشابه یا با جایگاه طبقاتی مشابه می‏توانند از میان خرده فرهنگ‏ها و هویّت‏های اجتماعی مختلف دست به انتخاب بزنند.

این مساله در مورد جوانان بیشتر مورد بحث قرار گرفته است، به ویژه از این منظر که عواملی مانند کاهش زمینه‏های اشتغال جوانان، گسترش فرصت‏های تحصیلی برای جوانان، اشتغال پاره وقت، وابستگی‏های بیشتر جوانان و نوجوانان به خانواده‏های خویش و اهمیّت یافتن اوقات فراغت شرایط جدیدی را برای فردی شدن جوانان فراهم کرده است (زکایی، ۱۳۸۱). هر چند فردی شدن فرآیند جدیدی نیست، با این حال، از بین رفتن مناسبات همسایگی، تفکیک‏پذیری فزاینده اجتماعی، تنوّع در راهکارهای شغلی، حرفه‏ای و آموزشی ابعاد خاصی را به آن داده است. از این‏رو، همبستگی‏ ها و هویت‏ یابی‏ های جمعی کمتر از گذشته بر محور زمینه‏های ساختی استوارند و اشتراک در سلیقه‏ ها و جهت‏ گیری فکری بیش از گذشته توجّه جوانان را به خود جلب می کنند، به نحوی که برخی از شکل‏ گیری اجتماعات اولیه (مانند ویلیس ،۱۹۹۰) و برخی دیگر از پیدایش قبایل جدید (مافسولی ،۱۹۹۶) صحبت می‏کنند .

شایان ذکر است که فردی شدن الزاماً به مفهوم حذف تفاوت های مربوط به زمینه‏های اجتماعی، جنسیت و امثالهم نیست، بلکه بدین مفهوم است که همه طبقات اجتماعی از تنوّع بیشتری برخوردارند (رابرتس، ۱۹۹۷: ۱۵۶-۱۵۵). فردی شدن می‏تواند اجتماعی و یا فرهنگی باشد. اگر افراد واقعاً در یک جامعه چند فرهنگی، متکثّر و ناهمگون، جداگانه عمل کنند صرف نظر از اینکه نسبت به کار خود چه تفکّری دارند، این فردی شدن از نوع اجتماعی است. اما اگر آنها قبل از هر چیز به خودشان فکر کنند و تمام انتخاب های شان را بر اساس دلایل فردی و نه جمعی انجام دهند (نتیجه آن انتخاب ها هر چه که باشد) در آن صورت فردی شدن فرهنگی رخ داده است (فورناس ،۴۴:۱۹۹۴). سنّت فکری دیگر به ابعاد ساختاری متمرکز می‏باشد. طیف وسیعی از تحلیل‏هاوصاحبنظران در ادبیّات علوم اجتماعی در این دسته قرار دارند. یک گرایش متداول در این سنّت فکری به طبقه به عنوان عنصر اصلی تحوّل تاریخی و تحوّلات اجتماعی می‏نگرد، به تبع آن نیز موقعیّت طبقاتی را شالوده شکل ‏گیری هویّت اجتماعی افراد و روبنای فرهنگی جامعه می‏داند.

هر چند برخی از صاحبنظران معاصر مانند رابرتس ، ‎‏ٌْ(۱۹۷۷) بحث چندگونه ‏بودن و چند پاره‏گی ساختار طبقاتی را در جوامع مدرن مطرح می کنند امّا با زیر سؤال رفتن پیش‏فرض‏های مربوط به نقش تعیین ‏کنندگی مفهوم طبقه برای تحلیل تکثّر و تنوّع دنیای اجتماعی، اهمیّت تحلیل‏های طبقاتی مورد تردید واقع شده‏ند. در واقع، پایان طبقه یا مرگ طبقه مفاهیمی هستند که توسط برخی از محققان (برای مثال اِدگِل ، ۱۹۹۳) برای بیان نارسایی‏های رویکردهای سنّتی مبتنی بر طبقه عنوان شده‏اند. در ادبیّات جامعه‏ شناسی معاصر، اهمیّت مفهوم طبقه اجتماعی بیشتر از جنبه اجتماعی آن است. در رویکردهای اخیر بیشتر به روش‏ هایی توجه می‏ شود که صور و سبک‏های منزلت را مبنای مطالعه خود قرار می‏دهند و به تمایزپذیری های ناشی از مصرف بیشتر بها داده می‏شود. همانطورکه برخی از صاحبنظران از قبیل گیدنز (۱۹۹۱)، لش و لاری (۱۹۸۷) و ترنر (۱۹۹۸) اظهار می‏دارند، در حال حاضر به تبعیت از ماکس وبر، تمایز سنّتی بین طبقه و منزلت وجود دارد که نشانگر توجّه به تفاوت‏های اجتماعی ناشی از روش‏های مصرف به جای تولید است.

پژوهش‏های تجربی در طی دهه اخیر نیز بیشتر حوزه مصرف و فعالیّت‏های مربوط به اوقات فراغت را در شکل دادن به هویّت‏های شخصی و جمعی مهم تلقی می کنند (برای مثال لی،۱۹۹۳؛شیلد،۱۹۹۲؛مینتل،۱۹۸۸). اشکال جدید هویّت‏های اجتماعی، جزء عناصر اساسی پدیده‏های مرتبط به سبک زندگی عنوان می‏شوند که به قول ترنر (۱۹۸۸) دارای خصلتی انتخابی ـ اخلاقی و اجتماعی ـ فرهنگی هستند، از اینرو، همان‏گونه که سوبل (۱۹۸۳) تاکید می‏کند، این هویّت‏ها تا حد زیادی باعث برقراری نوعی نظم و انسجام در سبک‏های زندگی و نوعی هویّت‏یابی در دنیای از هم گسیخته و متفرق مدرن هستند. ظهور تفاوت‏ها، رتبه‏ بندی‏ها و هویّت‏های اجتماعی ناشی از الگو‏های مصرف در دوره اخیر مدرنیته، این گرایش غالب را در بین برخی صاحبنظران به وجود آورده که آنها را به واسطه اشکال فرهنگی و موقعیّت اجتماعی در یک رابطه تعاملی تبیین کنند.

بوردیو و گیدنز از تئوری‏پردازان بنام این گرایش هستند. به زعم بوردیو، موقعیت اجتماعی مشابه، ذائقه و سبک زندگی مشابهی می آفریند و بر عکس الگوهای مصرف فرهنگی، طبقات اجتماعی مختلفی را بازتولید و نشانه گذاری می‏‏‏ کنند. این موقعیّت اجتماعی مبتنی بر میزان بهره مندی فرد از سرمایه اقتصادی و فرهنگی است. درجه دسترسی به منابع مادی (سرمایه اقتصادی)، منابع ذهنی و سمبلیک (سرمایه فرهنگی شامل سطح تحصیلات یا مالکیت محصولات فرهنگی)، سهم سرمایه یک فرد را تعیین می کنند و از آنجایی که دسترسی به این منابع در میان افراد به طور برابر توزیع نمی شود، یک سلسله مراتب اجتماعی از گزینه ها و فعالیّت های فرهنگی عامه پسند و نخبه پسند ظهور پیدا می کند به طوریکه می توان با ملاحظه ذائقه افراد، طبقه اجتماعی آنها را حدس زد. بر این اساس، ونزل (۱۹۸۲) معتقد است الگوها و سبک‏های زندگی افراد که بر مبنای ذائقه‏ها و انتخاب شکل می‏گیرند «کلیّت الگوهای رفتاری و تمایل هنجاری» به وجود می‏آورند که «از طریق فرآیندهای اجتماعی شدن تکامل پیدا می‏کند».

به همین سان، «گیدنز» از اشکال منتخبی (خود-انتخابی) از مصرف‏گرایی سخن می‏گوید که سبک زندگی افراد را مشخص می‏کند و متضمن انتخاب انواع خاصی از غذا، پوشاک، مسکن، اتومبیل، عادات کاری، اشکال مختلف تفریح یا فراغت و انواع دیگری از رفتار منزلت جویانه است، که در عین حال توسط موقعیّت اجتماعی افراد و امکان و میزان دسترسی آنان به منابع اقتصادی و فرهنگی مشروط می‏شود. در واقع آنها عبارتند از اعمال اجتماعی فایده انگارانه و شیوه‏های زندگی پذیرفته شده در جامعه جدید که منعکس کننده هویّت های شخصی،گروهی و هویّت‏های اقتصادی ـ اجتماعی افراد است. خصلت بازتابندگی سبک‏های زندگی سبب می‏شود که آن را در حوزه فراتر از فردی شدن و در یک فرایند تعاملی زیست ـ جهان‏های متمایز ملاحظه کنیم که استفاده از مواد و مصالح نمادین مصرف انبوه به اشیاء و اعمال ملموسی تبدیل می‏شوند که دارای استعاره‏ای برای خودشان می باشند و بازتابی از موقعیّت اجتماعی و هویّت شخصی هستند (کوکِرهام ،۳۲۱:۱۹۹۷). با عنایت به تبیین‏های نظری، این مقاله براساس مطالعه تجربی می‏خواهد دریابد که: آیا می‏توان صحبت از شکل‏گیری سبک‏های مختلف زندگی مبتنی بر الگوی تفریحی و ذائقه‏های مصرفی در میان جوانان کرد؟ آیا می‏توان حدود نگرش ها و رفتارهای خرده فرهنگی آنان را شناخت؟ و آیا دیدگاهی که به فردی شدن تاکید می‏کند، در مورد سبک‏های زندگی جوانان صدق می‏کند؟ یا دیدگاهی که بر تاثیرپذیری سبک‏های زندگی از ساخت اجتماعی اصرار می‏ورزد، در خصوص جوانان مورد مطالعه بیشتر مصداق پیدا می‏کند؟

روش‏ شناسی
همان طور که قبلاً اشاره شد هدف این مقاله مطالعه الگوهای فعالیّت‏های تفریحی و ترجیحات موسیقایی و ماهواره‏ای در میان جوانان تهرانی و عوامل موثر بر آنها (متغیرهای موقعیتی) می‏باشد تا بتوان شناختی از ماهیت اینگونه الگوها و ذائقه‏‏ها را به دست آورد. هرچند مطالعه تجربی و تعریف عملیاتی سبک‏های زندگی بسته به رشته علمی محقق، اهداف تحقیق و موضوع تحقیق متفاوت است، با این حال، بررسی ادبیات مربوطه نشان می‏دهد تاکید بر مقولاتی چون ذائقه‏ (مانند ترجیحات هنری و مصرف رسانه‏ای) و کنش (مانند فعالیّت های تفریحی) برای مقوله بندی و نامگذاری سبک‏های زندگی مختلف استفاده شده است که معرّف تشخّص و تمایز افراد و گروهها از سایرین می‏شود (برای مثال: هنری و همکاران، ۱۳۸۱؛ فورناس،۱۹۹۵؛ ریمر ،۱۹۹۵؛ کوکرهام،۱۹۹۷).در این پژوهش، با توجه به مباحث نظری، فرض بر این است که انواع الگو و سبک زندگی در بین جوانان تهرانی وجود دارد و انتظار می‏رود رابطه‏ای بین این سبک ها و متغیّرهای موقعیّتی (از قبیل نوع شغل، سطح تحصیلات و میزان درآمد، سن، جنس، وضع تاهل، درجه مذهبی بودن) وجود داشته باشد.

اطلاعات این پژوهش از طریق پرسشنامه از بین ۵۰۰ نفر از جوانان ۳۰-۱۵ ساله ساکن شهر تهران، که با بهره‏گیری از نمونه‏گیری غیر احتمالی قضاوتی انتخاب شده اند، جمع آوری شده است. افراد نمونه در اماکن مورد تجمّع جوانان شهر تهران (اطراف مجتمع های تجاری یا بازارها و مراکز خرید مدرن تهران مثل مجتمع تجاری گلستان و ایران زمین در شهرک غرب، بازار مدرن و سرپوشیده گیشا، مجتمع بوستان میدان پونک، مجتمع گلدیس فلکه صادقیه، پارک ها و بوستان های فدک، آرارات،…) مورد مصاحبه قرار گرفتند.با توجه به هدف و ماهیّت داده‏های پژوهش، روش مورد استفاده در مطالعه حاضر در زمره روش‏های پیمایشی است. برای مطالعه فعالیّت های تفریحی، ۳۰ نوع فعالیّت پس از مطالعه مقدماتی مشخص شدند و از پاسخگویان تقاضا شد تا میزان پرداختن خود را به هریک از این فعالیّت‏ها بر روی یک محور ۶ نقطه‏ای از اصلاً تا خیلی زیاد علامت بزنند. این ۳۰ فعالیت در جدول ۱ در قالب ۱۰ مقیاس نشان داده ‏شده ‏است.

جدول ۱: انواع فعالیّت‏های تفریحی مورد بررسی در اوقات فراغت پاسخگویان

نوع فعالیّت‏ ها نوع فعالیّت‏ ها
رسانه های تصویری: فرهنگی:
تماشای کانال های تلویزیونی ماهواره ای شرکت در کلاس های مختلف(زبان و…)
رفتن به سینما بازدید از موزه و نمایشگاه های مورد علاقه
تماشای برنا مه های ویدئو حضور در کافی نت ها برای استفاده از اینترنت
گوش دادن به موسیقی مورد علاقه فعالیّت های هنری (نقاشی، …)
چت و گفتگو: مراجعه به کتابخانه‏ های عمومی و دانشگاهی
مکالمه تلفنی با دوستان هم جنس ورزشی:

چت کردن با دوستان اینترنتی انجام تمرینات ورزشی در منزل
خانواده‏ گرا بودن: تماشای رویدادهای ورزشی در ورزشگاه ها
هم صحبت شدن با پدرو مادروخواهروبرادر شرکت در باشگاه های ورزشی در رشته‏های مورد علاقه
شرکت در مهمانی های خانوادگی کوهپیمایی
تماشای کانال های تلویزیونی داخلی
سیر و سفر: فعالیّت های تفریحی نخبه پسند:

مسافرت های تفریحی در داخل کشور رفتن به فرهنگسراها
مسافرت های توریستی به خارج از کشور رفتن به تئاتر
رسانه‏ های مکتوب: گوش دادن به برنامه فارسی رادیوهای بیگانه
مطالعه روزنامه سرگرمی ها
مطالعه مجله گوش دادن به رادیو های داخلی
مطالعه کتاب های غیر درسی جمع آوری کلکسیون های مختلف (تمبر و..)
بازیهای فکری وکامپیوتری:
بازیهای کامپیوتری
بازی فکری (شطرنج و…) بادوستان وخانواده

از آنها خواسته می شود تا مشخص نمایند تا چه حد به هر یک از فعالیّت های تفریحی ۳۰ گانه مندرج در پرسشنامه در اوقات فراغت خود می پردازند. همانگونه که در تحلیل داده‏ها ذکر خواهد شد. مقیاس‏های دهگانه مذکور و مؤلفه‏‏های آنها بر اساس تحلیل عاملی بعنوان الگو یا سبک‏های تفریحی پاسخگویان را تشکیل می‏دهد. برای مطالعه ترجیحات موسیقایی، با توجه به اینکه انواع مختلفی از گونه های موسیقی ایرانی و غربی طرفداران خاص خود را دارند، لذا اکثر گونه های موسیقی ایرانی و غربی را شناسایی و از افراد مورد مطالعه سئوال می شود. گونه‏ های موسیقی ایرانی مورد بررسی عبارتند از: موسیقی سنتی بدون کلام، سنتی با کلام، موسیقی محلّی، موسیقی پاپ ساخت داخل کشور و موسیقی پاپ ایرانی ساخت خارج از کشور. انواع موسیقی غربی مورد بررسی نیز عبارتند از: کلاسیک، جاز، راک‏اند رول، پاپ، ری گه، هوی متال، رپ، سول، تکنو و سلسا. انواع موسیقی‏های مذکور در قالب دو مجموعه سوال (موسیقی ایرانی و موسیقی غربی) مورد بررسی قرار می گیرند. بدین‏ترتیب که از پاسخگویان خواسته می شود میزان گوش دادن به هر یک از آنها را بر روی یک محور ۶ نقطه ای از« اصلا گوش نمی دهم» تا « خیلی زیاد گوش می دهم » بیان کنند. برای سنجش ترجیحات ماهواره‏ای جوانان دو مجموعه سوال در اختیار پاسخگویان قرار می گیرد:

فهرستی از ۱۹ شبکه تلویزیونی فارسی زبان ماهواره‏ای (شامل تپش، آی.پی.ان، پی.ام.سی. آی.تی.ان.، جام‏جم، آزادی، ت.وی. ملی، کانال ۱، کانال ۲، ان.آی.تی.وی.، پارس، آپادانا، امید ایران، لحظه، تماشا، نیوکانال، رنگارنگ آ.اف.ان فارسی، وی.او.ا) و فهرستی از ۱۲ گونه مربوط به فیلم های ویدئویی یا ماهواره ای (شامل وسترن، تخیلی-علمی، جنگی، رزمی، سیاسی، جنایی، حماسی و تاریخی، عشقی، خانوادگی، کمدی، ترسناک و محرک جنسی). به همان نحو مولفه‏‏ های قبلی از پاسخگویان خواسته می شود تا میزان توجه به هر یک از شبکه‏ها و گونه‏ های فوق‏ را روی یک پیوستار ترتیبی ۶ نقطه ای مشخص کنند.

درصدهای خالص پاسخگویان به گزینه‏های ششگانه در مورد هریک از مولفه‏ های سه‏گانه فوق‏ و همچنین میانگین نمرات گزینه‏‏ ها در هریک از مقیاس‏ها محاسبه می شود تا سلسله مراتبی از الگوهای ترجیحات موسیقایی و ترجیحات فیلمی و ساختار الگوی فراغت جوانان شناسایی شود. به‏ منظور کاهش حجم داده ها و به منظور شناسایی سبک‏ها و الگوی‏های مذکور و همچنین برای سهولت در مطالعه ارتباط آنها با متغیرهای مستقل، از آماره تحلیل عاملی استفاده می شود.داده ‏های پژوهش با استفاده از آمار‏هایی چون فراوانی نسبی، میانگین تحلیل توصیفی، واریانس و ضرایب پیرسون و اسپرمن (با توجه به سطح سنجش متغیرها) مورد توصیف و تجزیه و تحلیل قرار می گیرند.
یافته ‏ها

برای ارائه نتایج مطالعه در این مقاله، ابتدا ویژگی‌های جمعیت نمونه توصیف می‌شود، سپس مهمترین نتایج تحقیق و تحلیل داده‌ها بیان می‌شود. نظر به حجم زیاد داده‌ها، صرفاً برخی از آماره‌ها در قالب جداول آورده‌ می‌شوند و در بقیه موارد فقط نتیجه تجزیه و تحلیل داده‌ها در متن ارائه می‌شود.
ویژگی‏ های زمینه ‏ای جمعیت نمونه

مطالعه مشخصات زمینه‏ای پاسخگویان نشان می‏دهد که از کل جمعیت نمونه، ۴/۶۴ درصد را مرد و ۶/۳۵ درصد را زن تشکیل می‏دهند. اکثریت (حدود ۶۷ درصد) در سنین بین ۲۱ تا ۳۰ قرار دارند. ۴/۸۱ درصد مجرد و ۶/۱۹ درصد متاهل هستند. از نظر وضع فعالیت ۲/۴۱ درصد شاغل، ۲۱ درصد دانشجو، ۶/۱۰ درصد دانش آموز، ۶/۷ درصد بیکار، ۲/۷ درصد خانه‏دار و ۶/۳ درصد سرباز می‏باشند. از نظر میزان تحصیلات، ۸/۴۱ درصداز پاسخگویان دارای مدرک دیپلم، ۸/۱۸ درصد در سطح لیسانس، ۲/۱۷ درصد در حد فوق دیپلم، ۲/۲۲ درصد دانش آموز دبیرستانی هستند. به لحاظ تحصیلات پدر، ۷۲ درصد پدران پاسخگویان دارای دیپلم، ۷/۱۷ درصد دارای لیسانس و ۴/۱۰ درصد نیز دارای فوق لیسانس می‏باشند. از نظر تحصیلات مادر نیز، حدود ۷۱ درصد از پاسخگویان دارای مادرانی دیپلمه، ۸/۱۴درصد دارای مادرانی با سطح سواد مقطع راهنمایی و ۲/۱۴ درصد نیز دارای مادرانی با سطح سواد فوق دیپلم هستند. ۱/۱۷درصد پاسخگویان خود را«اصلاً» مذهبی نمی‏دانند. ۱/۳۳ درصد خود را «خیلی کم» و «کمی» مذهبی نمی‏دانند. ۶/۳۹ درصد از پاسخگویان میزان مذهبی بودن خود را «متوسط» دانسته و تنها حدود ۱۰درصد «زیاد» و «خیلی زیاد» معرفی نمی‏کنند.

الگوی فعالیّت های تفریحی
ترجیحات تفریحی بر حسب میزان رواج و عمومیّت هر یک از آنها در زندگی جوانان مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج تحلیل داده‏ها نشان می‏دهد که ۱۰ عامل را می‏توان شناسایی و طبقه‏بندی کرد که به عبارتی۱۰ الگو یا سبک مورد بررسی را براساس فعالیّت‏های تفریحی تشکیل می‏دهند. این (عامل‏ها) در مجموع ۹/۶۳ درصد کل واریانس را در فعالیّت‏های تفریحی تبیین می‏کنند (جدول ۲). همان‏گونه در جدول ۱ (به طور تفصیلی) و در جدول ۲ (به طور اختصار) نشان داده شده است ‏، فعالیّت‏های مزبور از فعالیّت‏های مشترک و عمومی‏تر شروع شده و به فعالیّت‏های اختصاصی‏تر ختم می‏شود. بدین مفهوم که، اکثر جوانان مورد مطالعه به موسیقی مورد علاقه خود گوش می دهند، با دوستان همجنس خود از طریق تلفن صحبت می‏کنند،

تلویزیون های ماهواره ای را تماشا می کنند، برای تفریح به پارک ها می روند، برای خرید و یا پرسه‏زنی به مراکز خرید و مجتمع های تجاری مراجعه می کنند، به شهرهای مختلف کشور مسافرت می کنند، با دوستان غیر همجنس خود از طریق تلفن صحبت می‏کنند، با موتور و اتومبیل برای تفریح در سطح شهر می‏گردند و امثالهم. این فعالیّت‏ها را می‏توان بیانگر فرهنگ مشترک جوانان دانست. در انتهای جدول مزبور به فعالیّت‏های اختصاصی‏تر و متمایزتر جوانان همچون گوش دادن به رادیو های داخلی، جمع آوری کلکسیون های مختلف، مراجعه به کتابخانه های عمومی و دانشگاهی، رفتن به فرهنگسراها، گوش دادن به برنامه‏های فارسی رادیوهای بیگانه، حضور در کافی‏نت‏ها جهت استفاده از اینترنت، رفتن به تئاتر و بازدید از موزه‏ها و نمایشگاه‏های مورد علاقه و امثالهم بر می‏ خوریم. بر اساس یافته‏ های تحقیق، ‏که در ستون میانگین متوسط نمرات (پاسخ‏ها) و ستون های مربوط به توزیع درصد پاسخگویان جدول ۲ منعکس شده، با توجّه به میزان اهمیّت، الگوی رسانه‏های تصویری‏ (مشتمل بر فعالیّت‏هایی چون تماشای کانال های تلویزیونی ماهواره‏ای، رفتن به سینما، تماشای برنامه‏های ویدئو و گوش دادن به موسیقی مورد علاقه پاسخگویان) با میانگین متوسط نمرات ۱/۴ مورد علاقه‏ترین و عامل سرگرمی با میانگین متوسط نمرات ۹/۱ کم توجّه‏ترین فعالیت تفریحی پاسخگویان را تشکیل می‏دهد. از نظر توزیع درصد فراوانی نیز بالاترین درصد افراد نمونه (حدود ۷۰ درصد) در حد «خیلی زیاد» و «زیاد» به الگوی رسانه‏های تصویری و پایین‏ترین درصد (حدود ۲۲ درصد) به الگوی سرگرمی اختصاص دارد. بقیه عامل‏ها در بین این دو عامل قرار دارند که به ترتیب عبارتند از چت و گفتگو، خانواده گرا، سیر و سفر، رسانه های مکتوب، بازی های فکری وکامپیوتری، فعایت‏های فرهنگی، ورزشی، فعایت‏های تفریحی نخبه پسند. تحلیل روابط بین الگوهای دهگانه فعالیت‏ های تفریحی و متغیرهای موقعیتی پاسخگویان، مندرج در جدول ۳، موارد زیر را آشکار می‏کند:

الگوی فعالیت رسانه‏ای (تصویری)، که مشتمل بر تماشای کانال های تلویزیونی ماهواره‏ای ، رفتن به سینما، تماشای برنامه‏های ویدئو وگوش دادن به موسیقی مورد علاقه می‏باشد، از نظر آماری با متغیّرهای سن، جنس دارای همبستگی منفی و با متغیّرهای تاهل و وضع فعالیّت دارای همبستگی مثبت و معنی‏دار می‏باشد. به عبارتی می‏توان گفت که الگوی مذکور در میان جوانان کم سن و سال تر، متاهل‏ها، غیر شاغل‏ها، خانم‏ها و با مادران دارای تحصیلات بالا رواج دارد. الگوی فعالیّت تفریحی مبتنی بر چت و گفتگو، که اغلب به صورت مکالمه تلفنی با دوستان همجنس و چت کردن با دوستان اینترنتی صورت می‏گیرد، عمدتاً در میان جوانان کم سن و سال تر، غیر شاغل (دانش آموز، دانشجو، خانه دار) رواج دارد. این سبک زندگی اگرچه با متغیّر جنسیّت همبستگی معنی‏داری به لحاظ آماری ندارد اما با توجه به ضریب همبستگی ۰۸/۰- می توان گفت این تمایل در میان دختران بیشتر است تا پسران. الگوی فعالیّت خانوادگی یا خانواده‏گرا، که به وسیله مقولاتی چون صرف زمان اوقات فراغت با همصحبتی با والدین، شرکت در مهمانی‏های خانوادگی و تماشای کانال‏های خانوادگی مورد بررسی قرار گرفت، با متغیّرهای مذهبی بودن و تاهل دارای همبستگی مثبت و با متغیّر جنس دارای همبستگی منفی معنی‏داری به لحاظ آماری است. از اینرو، در میان پاسخگویان متاهل و مذهبی شایع‏تر است و این الگو بیشتر یک سبک زندگی زنانه است.

با عنایت به اینکه الگوی فعالیّت توریستی با تاهل دارای رابطه مثبت و معنی‏داری (از نظر آماری) است، می‏توان گفت که سبک زندگی متاهلانه است. الگوی فعالیّت رسانه‏ای مکتوب یا مطالعاتی (مانند مطالعه روزنامه، مجله و کتابهای غیر درسی)، دارای رابطه‏ای منفی و معنی‏دار با جنس و سن و دارای رابطه مثبت و معنی‏دار با تاهل و سطح تحصیلات پاسخگویان است. به عبارتی می‏توان گفت که این سبک بیشتر در میان جوانان کم سن و سال تر، متاهل و دارای سطح تحصیلات بالا و درجه بالایی از مذهبی بودن رواج دارد و یک سبک زندگی زنانه است.

الگوی فعالیّت فکری و کامپیوتری با متغیّرهای جنس و تحصیلات والدین دارای رابطه مثبت و معنی‏داری است، از این‏‏رو می‏توان گفت که بیشتر در میان مردان جوان متعلق به خانواده‏های دارای درجه بالایی از سرمایه فرهنگی یا آموزشی رواج دارد.الگوی فعالیّت فرهنگی که از فعالیّت‏هایی همچون شرکت در کلاس های مختلف و مراجعه به کتابخانه های عمومی و دانشگاهی تشکیل شده‏است، یک سبک زندگی زنانه است که با سن پایین‏تر (نوجوانان)، تاهل و عدم اشتغال ارتباط دارد. به عبارتی این سبک بیشتر در میان زنان جوان‏تر متاهل و غیر شاغل رواج دارد.جدول ۲ توزیع درصد پاسخگویان بر حسب فعالیت‏های تفریحی پاسخگویان و نتایج تحلیل عاملی این فعالیت‏ها در میان آنان
عامل‏ های دهگانه توزیع درصد پاسخگویان میانگین متوسط ‏نمرات درصد واریانس تبیین شده

اصلا خیلی ‏کم کم متوسط زیاد خیلی‏ زیاد
فاکتور اول:
رسانه های تصویری ۴/۵ ۲/۱ ۴/۱ ۱۳ ۳/۲۴ ۶/۵۴ ۱/۴ ۶/۲
فاکتور دوم:
چت و گفتگو ۷ ۱۱ ۹/۹ ۵/۲۱ ۶/۲۴ ۹/۲۵ ۹/۳ ۰۶/۴
فاکتور سوم:

خانواده گرا ۵/۲۳ ۶/۷ ۸/۷ ۶/۱۱ ۶/۱۸ ۹/۳۰ ۵/۳ ۴/۴
فاکتور چهارم:
سیر و سفر ۷/۱۰ ۹/۹ ۵/۱۱ ۵/۲۴ ۳/۲۰ ۱/۲۳ ۳/۳ ۲/۳
فاکتور پنجم:
رسانه های مکتوب ۷/۱۰ ۴/۱۳ ۷/۱۰ ۶/۲۷ ۶/۱۹ ۹/۱۷ ۰/۳ ۵/۴
فاکتور ششم:

بازی های فکری وکامپیوتری ۱۳/۸ ۳/۱۰ ۹/۱۴ ۲۴ ۹/۱۶ ۲۰ ۸/۲ ۴/۳
فاکتور هفتم:
فرهنگی ۸/۱۸ ۴/۱۴ ۸/۸ ۸/۲۲ ۸/۱۳ ۵/۲۱ ۳/۲ ۵/۲۰
فاکتور هشتم: ورزشی ۳/۱۴ ۳/۱۴ ۳/۱۴ ۲۸ ۱/۲۰ ۹ ۲/۲ ۵/۵
فاکتور نهم:
فعالیّت ـ های تفریحی نخبه پسند ۹/۲۳ ۳/۱۲ ۳/۱۳ ۲/۲۱ ۸/۹ ۵/۱۹ ۱/۲ ۸/۴

فاکتور دهموسیقی های رپ