فایل ورد کامل خسارت معنوی و تحلیل مبانی نظری آن در فقه، حقوق و فلسفه عدالت

فهرست مطالب

مقدمه     1
بخش اول : کلیات     5
فصل اول : مفهوم و مبانی تئوریک خسارت معنوی     6
مبحث اول : معانی و ملاک‌ها و ریشه‌های تاریخی مفهوم خسارت معنوی     7
۱-۱-۱-    معنی لغوی خسارت     7
۱-۱-۲-    معنی اصطلاحی خسارت     9
۱-۱-۳-    انواع تقسیمات خسارت و معیار آن     11
الف – خسارت ناشی از نقض قرارداد     12
ب- خسارت ناشی از تقصیر غیر قراردادی یا عمل نامشروع     13
ج- خسارت ناشی ازارتکاب جرم    13
۱-۱-۴-    ملاک تشخیص خسارت مادی از معنوی     16
۱-۱-۵-    تعریف خسارت معنوی     18
۱-۱-۶-    تقسیمات خسارت معنوی     22
۱-۱-۷-    پیشینه‌ تاریخی مفهوم خسارت معنوی در اسلام و قوانین کهن     24
۱-۱-۸-    پیشینه تاریخی خسارت معنوی در حقوق ایران     26
۱-۱-۹-    نگاهی تاریخی به خسارت معنوی در فرانسه     26
مبحث دوم : ارکان مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی و شرایط مطالبه آن     27
۱-۲-۱- وجود ضرر     27
۱-۲-۲- ارتکاب فعل زیانبار نامشروع     29
۱-۲-۳- رابطه سببیت بین فعل زیانبار نامشروع و خسارت موجود     31
۱-۲-۴- دفاع مشروع     31
۱-۲-۵- اجرای حکم قانون یا مقام صلاحیت‌دار     32
۱-۲-۶- اجبار     33
۱-۲-۷- اضطرار     34
۱-۲-۸- اجرای حق     34
۱-۲-۹- شرایط ضرر قابل جبران در خسارت معنوی     35
الف –خسارت باید قطعی و مسلم باشد    35
ب- خسارت باید مستقیم باشد     37
ج – خسارت باید جبران نشده باشد     39
د- خسارت باید قابل پیش‌بینی باشد     41
مبحث سوم : مبانی مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی     42
۱-۳-۱- نظریه تقصیر     42
۱-۳-۲- ایرادها به نظریه‌ی تقصیر     45
۱-۳-۳- نظریه خطر     45
۱-۳-۴- ایرادها به نظریه خطر     46
۱-۳-۵- نظریه تضمین حق     47
۱-۳-۶- نظریه مختلط     48
۱-۳-۷- مبانی مسئولیت مدنی ناشی از ایراد خسارت معنوی درحقوق موضوعه
ایران و فرانسه     49
۱-۳-۸- فقه و حقوق اسلامی و نظریه تقصیر و نظریه خطر     49
فصل دوم : مسئولیت ناشی از خسارت معنوی در حقوق اسلام و اندیشه‌های دکترین‌های
حقوقی فرانسه     51
مبحث اول : خسارت معنوی در حقوق اسلام     52
۲-۱-۱- مستندات و مدارک قاعده لاضرر     52
۲-۱-۲- انطباق عنوان ضرر با خسارت معنوی     56
۲-۱-۳- انطباق عنوان ضرار با خسارت معنوی     57
۲-۱-۴- شمول لفظی قاعده لاضرر بر اثبات جواز مطالبه‌ی خسارت معنوی    58
۲-۱-۵- قاعده نفی عسر و حرج و جبران خسارت معنوی     65
۲-۱-۶- انطباق عنوان حرج بر خسارت معنوی     66
۲-۱-۷- قاعده اتلاف و تسبیب     69
۲-۱-۸- وجوه افتراق و اشتراک ، اتلاف و مباشرت و تسبیب     70
۲-۱-۹- قاعده غرور     72
۲-۱-۱۰- بنای عقلا و جبران خسارت معنوی     74
مبحث دوم : مفهوم و ماهیت دیه و جبران خسارت معنوی     76
۲-۲-۱-معنای دیه در لغت واصطلاح فقه و حقوق     76
۲-۲-۲- پیشینه‌ی تاریخی دیه     77
۲-۲-۳- ماهیت دیه و جبران خسارت معنوی     79
۲-۲-۴- مطالبه‌ی خسارت‌های معنوی زاید بر دیه     81
مبحث سوم : تعزیر و جبران خسارت معنوی     83
۲-۳-۱- معنای تعزیر در لغت و اصطلاح فقه     84
۲-۳-۲- مفهوم و ماهیت تعزیر و جبران خسارت معنوی     85
۲-۳-۳- تعزیر مالی کیفر خصوصی یا جبران خسارت معنوی     87
۲-۳-۴- تعزیر مالی دردهای جسمانی ناشی از جنایت بر جسم ، لطمه به عرض و
خسارت ناشی از سب     88
مبحث چهارم : قصاص ، حد قذف و امکان جبران مالی خسارت معنوی     90
۲-۴-۱- معنای قصاص در لغت و اصطلاح فقه     90
۲-۴-۲- مفهوم و ماهیت قصاص و امکان جبران مالی خسارت معنوی     91
۲-۴-۳- معنای قذف در لغت و اصطلاح فقه     92
۲-۴-۴- ماهیت حد قذف و احکام قذف     93
۲-۴-۵- امکان تبدیل حد قذف به جبران مالی خسارت معنوی     94
۲-۴-۶- ایلاء و خسارت معنوی     95
مبحث پنجم : دیدگاه فقهای اسلام در جبران مالی خسارت معنوی     96
۲-۵-۱- نظریه‌ی عدم جواز جبران مالی خسارت معنوی     96
۲-۵-۲- نظریه مالی     97
۲-۵-۳- نظریه امکان جبران خسارت مالی     97
مبحث ششم : خسارت معنوی دراندیشه‌های حقوق فرانسه    99
۲-۶-۱- اصول نظریه‌ی امکان جبران مالی خسارت معنوی     99
۲-۶-۲- اصول نظریه‌ی امکان جبران خسارت معنوی     105
بخش دوم : جایگاه خسارت معنوی در قوانین موضوعه ایران و فرانسه و مصادیق و روش‌های جبران آن     110
 فصل سوم : مطالعه‌ی تطبیقی و مصادیق خاص خسارت معنوی     111
مبحث اول : جایگاه خسارت معنوی در قوانین موضوعه     112
 3-1-1- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در قانون اساسی     112
۳-۱-۲- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در مسئولیت مدنی     119
۳-۱-۳- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در حقوق مدنی     125
۳-۱-۴- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در قانون آیین دادرسی کیفری     129
۳-۱-۵- خسارت معنوی در آئین دادرسی مدنی     132
۳-۱-۶- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در حقوق اداری     132
۳-۱-۷- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در قانون مجازات اسلامی     136
۳-۱-۸- موضع قوانین مطبوعات نسبت به ایراد خسارت معنوی     146
مبحث دوم : مصادیق خاص خسارت معنوی در مطبوعات     149
۳-۲-۱- توهین به اشخاص و افترا به وسیله مطبوعات     149
۳-۲-۲- توهین به مقدسات در مطبوعات     153
۳-۲-۳- توهین به مقامات رسمی در مطبوعات     155
۳-۲-۴- خسارت معنوی در رسانه‌ها     156
۳-۲-۵- سوء استفاده از عنوان صاحب پروانه و نام و علامت روزنامه دیگر     156
مبحث سوم : مصادیقی از افعال زیانبار خسارت معنوی     158
۳-۳-۱- تجاوز به حق معنوی پدید آورنده     158
۳-۳-۲- تجاوز به حق مخترع     164
۳-۳-۳- سوء‌استفاده از اسم تجارتی     167
۳-۳-۴- سوء استفاده از طرح و مدل‌های صنعتی     169
۳-۳-۵- رقابت نامشروع یا رقابت مکارانه     170
۳-۳-۶- خسارت تأخیر تأدیه     171
۳-۳-۷- بازداشت قانونی     174
۳-۳-۸- لطمه به عواطف و احساسات     178
۳-۳-۹- غصب نام خانوادگی     181
۳-۳- ۱۰- سلب آزادی     183
۳-۳-۱۱- به هم زدن وصلت     186
 مبحث چهارم: ایراد خسارت معنوی به جمع نامحصور     189
۳-۴-۱- ایراد خسارت معنوی به سندیکاها     191
۳-۴-۲-ایراد خسارت معنوی به انجمن‌ها     192
مبحث پنجم : کودکان و خسارت معنوی     194
۳-۵-۱- مسئولیت کودکان در فقه و حقوق اسلامی     195
۳-۵-۲- جبران ضرر و خسارت به عهده ی کیست     197
الف ) تقصیر سرپرست     198
ب) عدم تقصیر سرپرست     199
 فصل چهارم : روش‌های جبران خسارت معنوی و افراد مستحق مطالبه‌ی آن     203
مبحث اول : راههای جبران انواع خسارت معنوی     204
۴-۱-۱- نگاه کلی به روش‌های جبران خسارت معنوی     204
۴-۱-۲- انواع جبران خسارت معنوی     206
۴-۱-۳- اعاده وضعیت سابق یا روش عینی     207
۴-۱-۴- پرداخت غرامت یا جبران خسارت معنوی از راه دادن معادل     210
۴-۱-۵- جبران خسارت به روش نمادین و اسمی     217
۴-۱-۶- پرداخت غرامت کیفری و تنبیهی     218
مبحث دوم :نحوه‌ی ارزیابی و تعیین میزان انواع خسارت معنوی     219
۴-۲-۱- نحوه‌ی ارزیابی خسارت معنوی و تفاوت تألم پذیری افراد     219
۴-۲-۲- روش تعیین مبلغ جبران خسارت     221
۴-۲-۳- ملاک زمان ارزیابی     222
۴-۲-۴- ملاک ارزیابی خسارت در فرض تعدد اسباب     224
۴-۲-۵- ارزیابی و تقویم خسارت معنوی ناشی از آسیب‌های جسمی     227
۴-۲-۶- روش‌های جبران خسارت معنوی در لطمه‌های روحی     231
مبحث سوم : مطالبه‌ی خسارت معنوی     235
۴-۳-۱- افراد مستحق مطالبه‌ی خسارت معنوی     235
۴-۳-۲- مطالبه خسارت معنوی وارده به متوفی از ناحیه‌ی وراث وبازماندگان زیان دیده    241
۴-۳-۳- مطالبه‌ی خسارت معنوی وارده قبل ازفوت متوفی     241
۴-۳-۴- نظریه‌ی عدم امکان انتقال حق مطالبه‌ی خسارت معنوی به ورثه     242
۴-۳-۵- نظریه‌ی انتقال حق مطالبه‌ی ورثه درصورت مطالبه زیان دیده قبل از فوت     243
۴-۳-۶- نظریه‌ی امکان انتقال حق مطالبه به ورثه     244
۴-۳-۷- دعوای مطالبه‌ی خسارت معنوی ناشی از فوت مجنی علیه ازناحیه وراث     246
۴-۳-۸- مطالبه‌ی خسارت معنوی ناشی از جرح منجر به فوت مجنی علیه ازناحیه وراث به عنوان قائم مقام او     247
۴-۳-۹- قوانین و رویه‌های قضایی در زمینه‌ی مطالبه جبران خسارت شخصی     249
مبحث چهارم : اسباب رفع یا کاهش مسئولیت مدنی در خسارت معنوی     251
۴-۴-۱- اسباب معافیت     252
۴-۴-۲- قوه قاهره یا حوادث پیش‌بینی نشده     254
۴-۴-۳- تقصیر زیان دیده     255
۴-۴-۴- رضایت زیان دیده     257
نتیجه‌گیری و پیشنهاد     260
۵-۱- نتیجه‌گیری     261
۵-۲- پیشنهادات     264
۱- فهرست منابع     266
الف – کتب فارسی     266
ب – پایان نامه‌های فارسی     269
ج – قوانین     270
د – نشریات فارسی     270
۲ – کتب عربی     271
۳ – منابع لاتین     276

الف – کتب فرانسه     276
چکیده انگلیسی    

مقدمه
از نظر اسلام ، انسان ، برترین موجود عالم است که خداوند از روح خود در او دمیده و فرشتگان را امر کرد تا بر او سجده کنند و او را به عنوان خلیفه‌ی خود در زمین برگزید اگر چنانچه آدمی حرمت خود را حفظ کند و حرکت تکاملی را به درستی طی کند به جایی می‌رسد که از ملائک هم بالاتر می‌رود و به موقعیتی می‌رسد که در خیال نمی‌گنجد .
« رسدآدمی به جایی که به جز خدا نبیند             بنگر که تا چه حد است مقام آدمیت »
انسان با چنین موقعیت و جایگاه ممتازی هم سلامت و تمامیت جسمانی و اموال و متعلقات او مورد تأکید است و باید از هر گونه تعرض مصون بماند و هم حفظ حرمت و شخصیت او از جنبه‌های گوناگون در اسلام مورد احترام بوده و بر صیانت آن تاکید شده است ، و بر خسارت‌های وارده بر آن عنایت بیشتری دارد . زیرا پیامبر عظیم الشأن اسلام هدف از بعثت خود را کامل نمودن فضایل اخلاقی عنوان می‌کند که یکی از وجوه فضایل اخلاقی رعایت حقوق معنوی افراد است .
پس خسارت منحصر به ضرر مادی نبوده ،‌بلکه خسارت معنوی ناشی از جرم ، به مهمترین بعد از ابعاد وجود شخصیت انسان که همان بعد معنوی و روحانی باشد ایراد لطمه نموده و آن را متضرّر می‌نماید که غالباً زیان‌های مادی قابل جبران و طریق جبران آن نیز مشخص است و در بسیاری موارد اعاده وضع به حالت سابق آن به نحو کامل وجود دارد ، اما به دلیل دشواری اندازه‌گیری زیان معنوی و تقویم آن به پول و گاهی عدم امکان این اندازه‌گیری و سنجش آن با پول ، و یا مرسوم نبودن چنین ارزیابی در نظام‌های مختلف حقوقی ، در خصوص امکان جبران آن ،‌وحدت نظر وجود ندارد ، اگر چه در اکثر کشورها ، این نوع خسارت ، نیز مشمول قاعده‌ی جبران خسارت دانسته شده است . و از این حیث تفاوتی با خسارت‌های مالی ندارد . ولی در برخی کشورها به طور صریح غیر قابل جبران اعلام گردیده ، یا حداقل در امکان جبران آن تردید شده است . در نظام حقوقی ما نیز ، نسبت به امکان جبران این گونه خسارتها و حدود و ثغور آن ابهام جدی وجود دارد و درپاره‌ای از اظهار نظرها که از سوی مراجع قانونی چون شورای نگهبان و شورای عالی قضایی سابق مبنی بر عدم امکان جبران این خسارت به طریق مادی و مغایرت آن با موازین شرعی شده است ، این تردید را بوجود آورده که امکان مطالبه‌ی خسارت معنوی وجود ندارد . هر چند شریعت مقدس اسلام براساس اصول و قواعد کلی از جمله قاعده‌ی « لاضرر و لاضرار فی الاسلام » و قاعده نفی عسر و حرج ، ایراد هر گونه ضرر وخسارت را به اشخاص چه ضررهای مادی و چه ضررهای معنوی به طور کلی ممنوع نموده است . بر همین اساس چگونه ممکن است به جبران خسارتهای مادی تاکید داشته باشد ، اما توجهی به خسارت معنوی و لزوم جبران آن نداشته باشد ؟
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، از جمله در اصول ۳۹ و ۴۰ ایراد هر گونه ضرر و خسارت ممنوع شده و طبق اصل ۲۲ و ۲۳ ۳۲ ق ۱۰ . از لطمه به حقوق معنوی انسانها منع شده است و اگر خسارتی به حیثیت و شرافت و سرمایه معنوی کسی وارد آید طبق اصل ۱۷۱ ق . ا . باید جبران شود و در قوانین عادی نیز تلویحاًو یا با الصراحه اشاراتی راجع به خسارت معنوی شده است که این امر نشانگر توجه شایان قانونگذار ما به موضوع خسارت معنوی می‌باشد . به هر صورت حقیر سعی بر آن دارم که با بررسی در محدوده‌ی قوانین و مقررات لازم الاجراء فعلی ، بالاخص قانون اساسی و قانون مسئولیت مدنی و آیین دادرسی کیفری و مجازات اسلامی و منابع معتبر فقهی به بحث و تجزیه و تحلیل پیرامون خسارت معنوی ناشی از جرم به ویژه در آثار حقوقی وکیفری آن بپردازم ، تا انشاء الله با تبیین وجاهت و مشروعیت این موضوع ، توجه و رسیدگی وجبران خسارت معنوی ناشی از جرم ، مورد عمل مراجع محترم قضایی و مورد توجه و تاکید اساتید گرامی واقعی گردد، باشد تا زمینه‌ی دستیابی بیشتر به نظم واقعی و استقرار عدالت و ایجاد محیط مساعد جهت ارتقاء فضائل اخلاقی ، تامین آزادیهای سیاسی و اجتماعی ،ایجاد امنیت و آسایش همگانی و سایر اهداف مندرج در قانون اساسی فراهم آید ، و با وضع قوانین متقن و محکم ، و مرتفع نمودن نواقص موجود در این زمینه ، مراجع محترم قضایی و امنیتی ، همانگونه که اموال مردم را از تعدیات و تجاوزات محفوظ می‌دارند ، با اتکا به چنین قوانین مستحکم ، حیثیت و اعتبار و احساسات اشخاص حقیقی را نیز که از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار است از تعرضات و تعدیات محفوظ و مصون دارند و ضمانت‌های اجرایی برای این قوانین الزام آور وجود داشته باشد تا متجاوزین را از فکر تجاوز و تعدی به افراد باز دارد و خسارهای وارده به زیان دیدگان را مرتفع نماید .
حقیقت امر آن است که برخلاف خسارت‌های مادی ، مصادیق دیگر خسارت تحت عنوان « خسارت معنوی » به جهت آن که کثرت بروز این نوع خسارت‌ها واهمیت آن در جامعه‌ی امروز به گونه‌ای است که در خیلی از موارد خسارات وارده بر روح و روان و شخصیت و احساسات و عواطف فرد سنگین‌تر از خسارت جسمی و مالی بوده و قابل مقایسه با آن نیست و از سوی دیگر غفلت و بی‌توجهی نسبت به این گونه خسارات در نظام حقوقی مبتنی بر اسلام ، باروح و قوانین اسلامی مغایرت دارد و آن را غیر عادلانه و غیرکارآمد جلوه می‌دهد و موجب تضییع حقوق اشخاص می‌شود ، لذا پرداختن به این موضوع و دست‌یابی به راه‌کارهای آن از اهمیت خاصی برخوردار است . بنابراین با وسع اندک علمی خود تنگناهای نظری و عملی ، خسارت معنوی ناشی از جرم را مورد بحث و فحص قرار داده ، تا پاسخ قانع کننده‌ای در مسایل مورد نظر خود بیابم . لذا در این پایان نامه سعی بر آن است تا به پرسش‌های ذیل پاسخ داده شود .
۱-    آیا خسارات معنوی قابل جبران هستند یا خیر و در صورت قابل جبران بودن به چه ترتیبی باید آن را جبران نمود ؟
۲-    اصولاً چگونه می‌توان سرمایه‌های معنوی از بین رفته را با معیارهای مادی مورد ارزشیابی قرار داد ؟
۳-    شیوه‌ها و ملاک‌های جبران خسارت معنوی چیست ؟
۴-     آیا در نظام حقوقی اسلام روشهایی برای جبران خسارت معنوی پیش بینی شده است ؟
۵-     خسارت معنوی ناشی از فوت توسط چه اشخاصی قابل مطالبه است ؟ و آیا این نوع خسارت‌ها قابل انتقال و ورّاث هست یا خیر ؟
۶-    موضع مقننین ایران و فرانسه و عملکرد آنان در خصوص این موضوع به چه نحو است ؟
۷-    آیا در حقوق کشورهای دیگر منجمله کشور فرانسه جبران مالی خسارت معنوی مورد پذیرش است یا نه ؟
دراین نوشتار سعی شده است با تتبع در منابع فقهی و منابع حقوقی ایران و فرانسه و بکارگیری روش تحقیق کتابخانه‌ای و گردآوری منابع و اطلاعات وتحلیل و نقد وارزیابی آنها فرضیه‌های زیر اثبات شود :
 1- همانگونه که ضررهای مادی صرف باید با وسایل مادی از جمله پول جبران گردند ، ضررهای صرف معنوی نیز در درجه‌ی اول ، باید با وسایل صرف معنوی مثل اعاده حیثیت و عذرخواهی در مجامع یا جرائد جبران گردند .
۲- اگر خسارت معنوی با توسل به روشهای غیر مادی قابل جبران نباشد ضمن اقدامات غیر مادی (مثل اعاده حیثیت و …) اقدامات جبران کننده‌ی مادی نیز باید به عمل آید .
۳- شناسایی حقوق و سرمایه‌های معنوی و حمایت از آن ریشه در مفاهیم اخلاقی و قواعد حقوق اسلامی دارد .
۴- حقوق کشورهای دیگر ، جبران مالی خسارت معنوی را مورد پذیرش قرار داده‌اند .
اهداف این تحقیق ، ارائه بحث تحلیلی و عمیق از خسارت معنوی و تبیین نقاط مبهم و خطاهای قانونی در حقوق ایران و بررسی این موضوع به خصوص با نگاه نو به مسائل دینی و مطالعه‌ی تطبیقی بحث در نظام حقوقی کشورهای ایران و فرانسه و یافتن راه حل مناسب و ارائه در موارد ابهام و اجمال بوده است .
این نوشتار در دو بخش نگارش یافته که بخش اول آن به کلیات اختصاص یافته است و مطالب این بخش در دو فصل تحت عناوین ۱- مفهوم ومبانی تئوریک خسارت معنوی ۲- مسئولیت ناشی ازخسارت معنوی در حقوق اسلام و اندیشه‌های حقوق فرانسه ارائه گردیده است .
بخش دوم نیز به جایگاه خسارت معنوی در قوانین موضوعه ایران و فرانسه و مصادیق و روش‌های جبران آن اختصاص یافته است که در دو فصل مستقل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و در فصل سوم آن مطالعه‌ی تطبیقی و مصادیق خاص خسارت معنوی و در فصل چهارم روش‌های جبران خسارت معنوی و افراد ذی حق مطالبه خسارات معنوی بحث شده است .

بخش اول : کلیات
برای روشن شدن مفهوم خسارت معنوی ضروری است ابتدا تعریف خسارت معنوی و نظریه‌های حقوقدانان در این زمینه مورد تحقیق و ارزشیابی قرار گرفته و سپس در فصل نخست این بخش پس از تعریف خسارت و بیان انواع آن ، مفهوم خسارت معنوی و انواع آن و پیشینه‌ی تاریخی آن در اسلام و در قوانین کهن و در نظام حقوقی فرانسه مورد بررسی قرار گرفته و در پایان ضمن ارایه تعریف مورد نظر و ارکان خسارت و شرایط مطالبه‌ی آن و مبانی نظری مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی مورد بررسی قرار خواهد گرفت .
ودر فصل دوم پس از بررسی خسارت معنوی در حقوق اسلامی به موضع حقوق ایران و فرانسه در حقوق کیفری و کیفری به تفحص و جستجو خواهیم پرداخت تا مسئولیت‌های ناشی از ایراد خسارت معنوی را شناسایی و ارائه کنیم .

فهرست منابع :
قرآن کریم
نهج البلاغه
۱- فارسی
الف )‌ کتب :
۱.    آخوندی، محمود،آئین دادرسی  کیفری، تهران ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، ۱۳۶۸.
۲.    آشوری،‌محمد ، آیین دادرسی کیفری ، تهران ،‌سمت ، چاپ دوم ۱۳۷۶ .
۳.    آشوری ،‌محمد ، عدالت کیفری ( مجموعه مقالات ) تهران ، کتابخانه گنج دانش ، چاپ اول ، ۱۳۷۶ .
۴.    آیتی ، حمید،‌حقوق آفرینشهای فکری، نشرحقوقدان ، ۱۳۷۵.
۵.    ابوالحمد ،‌عبدالحمید ،‌تحولات حقوق خصوصی زیر نظر ناصر کاتوزیان ، مقاله‌ی مسئولیت مدنی دولت، ‌تهران ، دانشگاه تهران ، ۱۳۴۹.
۶.    ابوالحمد ، عبدالحمید ،‌حقوق اداری ایران ، تهران ، نشر توس ، ۱۳۷۹ .
۷.    امامی ، حسن ،‌حقوق مدنی ،‌تهران ، کتابفروشی اسلامیه ، چاپ سوم ، ۱۳۶۶.
۸.    امامی ، اسداله ، حقوق خانواده ،‌جلد ۱ انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ پنجم ، سال ۱۳۷۵ .
۹.    امامی ، نور الدین ،‌حق مخترع ،‌مجموعه حقوق تطبیقی شماره ۶ ، چاپ دانشگاه تهران ، ۱۳۵۰ .
۱۰.    پروین ،فرهاد ، خسارت معنوی در حقوق ایران ، تهران ، ققنوس ۱۳۷۹ .
۱۱.    جعفری تبار ، مسئولیت مدنی سازندگان و فروشندگان کالا ، نشر دادگستر ، چاپ اول ، ۱۳۷۵ .
۱۲.    جعفری لنگرودی، محمدجعفر ، دانشنامه حقوقی ، تهران ، امیرکبیر ، ۱۳۷۶ .
۱۳.    جعفری لنگرودی ،محمد جعفر ، دایره المعارف حقوق مدنی و تجارت ، تهران ، بنیاد راستاد ، ۱۳۵۷ .
۱۴.    جعفری لنگرودی، محمدجعفر،مبسوط در ترمینولوژی  حقوقی، تهران ، گنج دانش ، ۱۳۷۸.
۱۵.    جعفری ، محمدتقی ، مسائل فقهی ، جلد اول ، موسسه نشر کرامت ، ۱۳۷۷.
۱۶.    جلیلوند ،‌یحیی ، مسئولیت مدتی قضات ودولت در حقوق ایران و فرانسه و آمریکا و انگلیس ، چاپ اول ، موسسه نشر یلدا ، ۱۳۷۳.
۱۷.    حسینی  نژاد ،حسنقلی،مسئولیت مدنی ،تهران ،۱۳۷۰.
۱۸.    دورانت ، ویل ، تاریخ تمدن ، تهران ، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی ، ۱۳۶۵
۱۹.    دهخدا ، علی اکبر ، لغت نامه ،‌تهران ، دانشگاه تهران ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۷۷
۲۰.    ستوده تهرانی ،‌حسن ،حقوق تجارت ، تهران ، نشر دادگستر ، ۱۳۷۴ .
۲۱.    سلطانی نژاد ، هدایت الله ، مسئولیت مدنی (‌خسارت معنوی ) ] بی‌جا [ ، نور الثقلین ، ۱۳۸۰ .
۲۲.    شامبیاتی ، حقوق کیفری اختصاصی ، ج ۳ ، انتشارات ژوبین ، چاپ اول ، تهران، ۱۳۷۶ .
۲۳.    صادقی نشاط ، امیر ، حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای کامپیوتری، تهران ،سازمان برنامه و بودجه ، ۱۳۷۶ .
۲۴.    صانعی ، پرویز ،حقوق جزای عمومی ،‌تهران ، گنج دانش ، چاپ چهارم ، ۱۳۷۱ .
۲۵.    صفایی ، حسین ، حقوق بین‌الملل وداوریهای بین‌المللی ، تهران ،‌نشر میزان ، ۱۳۷۵ .
۲۶.    صفایی ، حسین ،‌مفاهیم و ضوابط جدید در حقوق مدنی ، تهران ، مرکز تحقیقات ، ۱۳۵۵.
۲۷.    صفایی ، حسین ، مقالاتی درباره‌ی حقوق مدنی و تطبیقی ، تهران ، نشر میزان ، ۱۳۷۵ .
۲۸.    صفایی ، حسین ، قاسم زاده ، حقوق مدنی (‌اشخاص محجورین ) ،تهران ، سمت ، ۱۳۷۶ .
۲۹.    علی آبادی ، عبدالحسین ، موازین قضایی هیأت عمومی دیوان عالی کشور ، جلد دوم، ‌تهران ،  حسینیه ارشاد ، ۱۳۶۳ .
۳۰.    غمامی ، مجید ، مسئولیت مدنی نسبت به اعمال کارکنان خود ، تهران ،نشر دادگستر ، ۱۳۶۷ .
۳۱.    فتحعلی پور ، عطاله ، مسئولیت  جزایی و مدنی ناشی از تصادفات رانندگی ، تهران، ۱۳۷۶.
۳۲.    فیوضی ، رضا ، حقوق بین‌الملل ( مسئولیت بین‌المللی و نظریه‌ی حمایت سیاسی اتباع ) ، تهران ،‌جلد دوم ، دانشگاه تهران ۱۳۷۹.
۳۳.    قاسم زاده ، مرتضی ، مبانی مسئولیت مدنی ،‌تهران ، دادگستر،۱۳۷۸.
۳۴.    قائم مقامی فراهانی ، عبدالحمید ، حقوق بین‌الملل « رویه‌ قضایی تهران » ، پاژنگ، ۱۳۷۷.
۳۵.    قربانی، زین العابدین ، اسلام وحقوق بشر ،‌کتابخانه صدر ، تهران ،] بی تا [
۳۶.    کاتوزیان ، ناصر ، حقوق مدنی ( الزامهای خارج از قرارداد ، ضمان قهری )، دانشگاه تهران ، ۱۳۷۱.
۳۷.    کاتوزیان ، ناصر ، حقوق مدنی( قواعد عمومی قراردادها)، تهران ،شرکت انتشار یاهمکاری شرکت بهمن برنا ، ۱۳۷۶ .
۳۸.    کاتوزیان، ناصر ، حقوق مدنی(مسئولیت مدنی و ضمان قهری )،‌تهران ،دانشگاه تهران ، ۱۳۷۰.
۳۹.    کاتوزیان، ناصر ، فلسفه‌ی حقوق، انتشارات بهنشر ،‌ج  1 ،  چاپ پنجم  ، ۱۳۶۵.
۴۰.    کامیار، محمدرضا ، گزیده آراءدادگاه‌های حقوقی ، نشر حقوقدان ،چاپ اول ، ۱۳۷۷.
۴۱.    گلپایگانی ، محمد رضا ، مجمع المسائل ، قم ،دارالقرآن الکریم ] بی‌تا [
۴۲.    گلدوزیان ،‌ایرج ، حقوق جزای عمومی ایران ،جلد اول ، انتشارات دانشگاه تهران ، ۱۳۶۹.
۴۳.    محقق داماد ، مصطفی ، قواعد فقه ( بخش مدنی ) تهران ،نشر علوم اسلامی ، ۱۳۶۳.
۴۴.    محقق داماد ، مصطفی ، قواعد فقه ( بخش مدنی ۲ ) ، تهران ، سمت ، ۱۳۷۳.
۴۵.    محمدی ، ابوالحسن ، مبانی استنباط حقوق اسلامی ، ناشر ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ ، ۱۳۷۳ .
۴۶.    مرعشی ، محمدحسن ، دیدگاههای نو درحقوق کیفری اسلام ، تهران ، نشر میزان ، ۱۳۷۳.
۴۷.    معتمد نژاد ، کاظم ،‌حقوق مطبوعات ، بررسی تطبیقی مبانی حقوق آزادی مطبوعات و مقررات تاسیس وانتشار آنها ، تهران ، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها ، ۱۳۷۹ .
۴۸.    معین، محمد ، فرهنگ فارسی ،تهران،‌ امیرکبیر ، جلد ۶ ، ۱۳۷۵.
۴۹.    منتظری ،‌حسینعلی ،‌رساله‌ی استفتائات ، قم ، ] بی‌نا[ ، ۱۳۷۱.
۵۰.     موسوی ، بجنوردی ، محمد ، قواعد فقهیه ، تهران ،‌پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی ،‌موسسه چاپ ونشر مروج ، چاپ سوم ، ۱۳۷۹ .
۵۱.    میشل لورراسا ، مسئولیت مدنی ،‌ترجمه محمد اشتری ، تهران ، نشر حقوق‌دان ، ۱۳۷۵
۵۲.    میرخانی ، سید احمد ، «آیات الاحکام »،جلد سوم و پنجم ، ] بی جا [ ، ۱۳۶۶.
۵۳.    میر سعیدی ،‌منصور ماهیت حقوق دیات ، تهران، نشر میزان ، چاپ اول ، ۱۳۷۳.
۵۴.    مهرپور، حسین ،‌دیدگاههای جدید در مسائل حقوقی ، انتشارات موسسه اطلاعات، چاپ اول ، ۱۳۷۲ ش .
۵۵.    مهرپور ، حسین ، مجموعه نظریات شورای نگهبان ،‌جلد دوم ، انتشارات موسسه کیهان ، چاپ اول ، ۱۳۷۱.
۵۶.    نقیبی ، سیدابوالقاسم ، خسارت معنوی درحقوق اسلام و نظام‌های حقوقی معاصر ، انتشارات امیر کبیر ، چاپ اول ، ۱۳۸۶ .
۵۷.    نوری همدانی ، حسین ، توضیح المسائل ، قم ، قدس، ۱۳۷۱.
۵۸.    هاشمی ، محمود ، بایسته‌های فقه جزا ،تهران ، نشر میزان ، چاپ اول ، ۱۳۷۸.
ب )‌ پایان نامه‌ها
۵۹.    حاجی نوری ، غلامرضا ، خسارات معنوی در حقوق کیفری، پایانه کارشناسی ارشد ، دانشکده حقوق علوم سیاسی ، تهران ، ۱۳۷۹.
۶۰.    خداداد زاده ، جواد ،‌خسارت معنوی در فقه و حقوق ملل ، پایان نامه کارشناسی ارشد ،‌دانشگاه آزاد اسلامی مشهد ، ۱۳۷۸ .
۶۱.    درخشان نیا ، حمید ، پایان نامه « ضرر و زیان ناشی از جرم ، ۱۳۷۶»
۶۲.    سامت ،‌محمد علی ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، « ضرر و اقسام آن در مسئولیت » ، دانشکده حقوق دانشگاه تهران ، ۱۳۷۱ ش .
۶۳.    سعیدی فر ،عباس ، حق مؤلف در ایران و تطبیق آن با فرانسه ، پایان نامه کارشناسی ارشد ،‌دانشگاه شهید بهشتی ، ۱۳۶۲ .
۶۴.     فقیه نخجیری ،‌حسن ، « دعوای خصوصی در دادگاه جزا » ، پایان نامه دکتری ، دانشگاه تهران ،‌دانشکده حقوق و علوم سیاسی ،‌تهران ، ۱۳۵۰.
۶۵.    کیایی ، محمد تقی ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، مسئولیت کیفری ناشی از ایراد خسارت معنوی در حقوق ایران و فقه دانشگاه امام صادق (ع) .
ج) قوانین
۶۶.    آئین دادسراها و دادگاههای ویژه روحانیت مصوب ۱۳۶۹
۶۷.    قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۳۹.
۶۸.    قانون آیین دادرسی مدنی .
۶۹.    قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، ۱۳۵۸.
۷۰.    قانون بیمه .
۷۱.    قانون تجارت .
۷۲.    قانون تعزیرات .
۷۳.    قانون ثبت علایم و اختراعات ۱۳۱۰.
۷۴.    قانون حمایت از مولفان و مصنفان و هنرمندان .
۷۵.    قانون مجازات عمومی ، مصوب ۱۳۰۴.
۷۶.    قانون مجازات اسلامی ، ۱۳۷۰.
۷۷.    قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازاتهای بازدارنده ) مصوب ۱۳۷۵ش .
۷۸.    قانون مسئولیت مدنی مصوب ۱۳۳۹.
۷۹.    قانون مدنی .
۸۰.    قانون مطبوعات مصوب ۱۳۶۴.
۸۱.    قانون اساسی فرانسه ، ترجمه ریاست جمهوری ، اداره کل قوانین و مقررات کشور ، ج ۱ ، ۱۳۷۶.
۸۲.    ترجمه قسمت تعهدات قانون مدنی فرانسه .
د) نشریات فارسی
۸۳.    آشوری ، محمد ، ترجمه ،نشریه‌ی موسسه حقوق تطبیقی شماره ۳ ، «گزارش به نهمین کنگره‌ی بین‌المللی حقوق تطبیقی» ، تهران ، ۱۳۵۳ .
۸۴.    اکبری ، موسی الرضا ، مقاله « ماهنامه مسئولیت مدنی » شماره ۵۲، سال نهم مهر و آبان ، ۱۳۸۴.
۸۵.    امامی ، حسن ، دانشکده حقوق دانشگاه  ملی  ( سابق) ، شماره ۲.
۸۶.    امین فر ، رحمت اله ، خسارت در قانون مدنی فرانسه ، مجموعه حقوقی ، سال چهارم ، ش ۱۶.
۸۷.    پور سید ، بهزاد ، مسئولیت حقوقی ناشی از انتشاب اخبار کذب ، نشریه پژوهش و سنجش .
۸۸.    شهری ، غلامرضا ،‌سروش ستوده جهرمی ، نظریات اداره‌ی حقوقی قوه قضائیه ( مسائل کیفری ) تهران، روزنامه رسمی کشور ، ۱۳۷۳.
۸۹.    صالحیار ، غلامحسین « مطبوعات ایران و شکل مطبوعات در ایران ، دنیای سخن » ، ش ۶۲ ، (آبان و آذر ) ، ۱۳۷۳.
۹۰.    عوارض روانی ضربه‌های سرو …. نشریه پزشکی قانونی ، سال ۱ ، ش۱ ، تیر ماه ۱۳۷۳.
۹۱.    کاتبی ، حسینقلی، مجله کانون وکلا، خسارات حاصل از عدم انجام تعهدات ، سال ۹ ، ش ۵۳
۹۲.    کریم زاده ، احمد ، نظارت انتظامی  در نظام قضائی ، چاپ روزنامه رسمی ، ۱۳۷۶.
۹۳.    کوچکی پور ، علی اکبر ، « حقوق پدید آورنده‌ی آثار ادبی هنری » اطلاعات ، ۴ بهمن ، ۱۳۷۲.
۹۴.    مرعشی ، محمد حسن ، « دیه و ضرر و زیا‌ن‌های ناشی از جرم » مجله قضایی و حقوق دادگستری ش ۱ ، ۱۳۷۰.
۲- کتب عربی
۹۵.    ابن ادریس الحلی ، محمد ، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی ، ( سلسله الینابیع الفقهیه ) بیروت ، موسسه فقه الشیعه ، الدار الاسلامیه ، ۱۴۱۰ ق .
۹۶.    ابن عابدین ، حاشیه ابن عابدین ، قاهره ، المطبعه المیمنیه ، ۱۳۲۷ ق .
۹۷.    ابن قدامه ، شمس الدین ، ابی الفرج عبدالرحمن ، الشرح الکبیر ، حاشیه کتاب المغنی ، بیروت ، دارالکتب العربی ]۱۳۴۸ [.
۹۸.     ابن منظور ، لسان العرب ، نسقه و علق علیه و وضع فهارسه علی سیری ، بیروت : داراحیاء التراث العربی ، ۱۴۰۸ ق ۱۹۸۸ م، ۱۸۰ ج .
۹۹.    انصاری ، مرتضی ، المکاسب ، چاپ سنگی ، طهران ] بی‌نا [ ، ۱۲۸۶ ق .
۱۰۰.    بحر العلوم  ، عزالدین، بحوث فقهیه ، چاپ بیروت ، ۱۳۹۳ هـ .ق .
۱۰۱.   
۱۰۲.    البهوتی ، منصور ، شرح منتهی الارادات، بیروت : دارالفکر ، ] بی‌تا [.
۱۰۳.    الجواهر ، محمدفائق ، المسئولیه الطبیه فی قانون العقوبات ، ] بی‌جا[ ، دارالجوهری للطبع و النشر ، ۱۹۵۱ م .
۱۰۴.    الحر العاملی ، محمد بن الحسن ، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه مع تعلیقات تحقیقیه ابی الحسن الشعرانی ، بیروت : داراحیاء التراث العربی ، ۱۴۰۲ق.
۱۰۵.    حسنی ، محمود نجیب ، علاقه السببیه فی قانون العقوبات ]بی‌جا: بی‌نا ، بی‌تا [
۱۰۶.    حلبی ،ابوالصلاح ،‌الکافی فی الفقه ( سلسله ینابیع الفقهیه ) ، بیروت ، موسسه فقه الشیعه ، الدار الاسلامیه ، ۱۴۱۰ق.
۱۰۷.    الحلی ،  حسین ، بحوث  فقهیه ] بی جا [ ، موسسه المنار ،۱۴۱۵ق.
۱۰۸.    الخراسانی ،محمد کاظم ، کفایه الاصول ، قم ، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین ، ۱۴۱۴ق.
۱۰۹.    خفیف ، علی ، الضمان ، فی الفقه الاسلامی ، قاهره ، دارالفکر العربی ، ۱۹۹۷ م .
۱۱۰.    خمینی ] امام [ روح الله ، تحریر الوسیله ، بیروت ] بی‌نا[ ، ۱۴۰۴ ق.
۱۱۱.    خمینی ]امام [ ، روح الله، الرسائل ، قم : موسسه اسماعیلیان ، ۱۴۱۰ ق .
۱۱۲.    خوئی ، ابوالقاسم ، مبانی تکمله المنهاج ، بیروت : دارالزهراء ] بی‌تا[.
۱۱۳.    خوئی ، ابوالقاسم ، مصباح الفقاهه ، بیروت : دارالهادی ، ۱۴۱۲ ق.
۱۱۴.    الدسوقی ، ابراهیم ، التعویض بین الخطاء و الضرر ، مصر ، مؤسسه الثقانه الجامعیه الاسکندریه ، ] بی‌تا[ .
۱۱۵.    راغب الاصفهانی ، ابی‌القاسم الحسین بن محمد ، المفردات فی غریب القرآن ، ] بی‌جا[، دفتر نشر ، الکتاب ، ۱۴۰۴ ق .
۱۱۶.    زمخشری ، محمدبن عمر ، الفائق فی غریب الحدیث ، القاهره : دارالاحیاء الکتب العربیه ، ج ۳ ، ۱۳۶۴ ق .
۱۱۷.    سراج ،محمداحمد ، ضمان العدوان فی الفقه اسلامی ، ]بی جا [ ،‌1414 ق.
۱۱۸.    سعید ، مقدم ، التعویض عن الضرر المعنوی فی المسئولیته المدنیه ، دراسه مقارنه ، بیروت ، دارالحداثه للطباعه و النشر و التوزیع ، ۱۹۸۵ م .
۱۱۹.    سنهوری ، عبدالرزاق احمد ، مصادر الحق فی الفقه الاسلامی ، بیروت ، منشورات محمد الدیه ، ۱۹۵۴ م .
۱۲۰.    سنهوری ، عبدالرزاق احمد ، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید ، بیروت ، داراحیاء التراث العربی ، ]بی‌تا[.
۱۲۱.    شلتوت ، محمود ، الاسلام عقیده و شریعه ، قاهره ، دارالقلم ، ۱۹۶۶م .
۱۲۲.    شهید اول ، محمد بن مکی ، القواعد و الفوائد ، نجف ، منتدی النشر ، ۱۹۸۰ م.
۱۲۳.    شهید ثانی ، زین الدین بن علی ، مسالک الافهام،قم ، دارالهدی ، ] بی‌تا[ .
۱۲۴.    شهید ثانی ، زین‌الدین بن علی ، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه ، به تصحیح و تعلیق محمد کلانتر ] بی جا[، منشورات جامعه النجف الدینیه ، چاپ اول ، ] بی‌تا[ .
۱۲۵.    شیخ طوسی ، المبسوط فی فقه الامامیه ]بی‌جا[ ، مکتبه مرتضویه، ۱۳۵۱.
۱۲۶.    صافی ، لطف الله ، التعزیر ، قم، جماعه المدرسین بقم ، موسسه النشر الاسلامی ، ۱۴۰۴ ق.
۱۲۷.    الطائی ، عادل احمد ، المسئولیته المدینه للدوله عن أخطا و موظفیها، عمان ، اردن ،دارالثقافه ، ۱۹۹۹ م .
۱۲۸.    طباطبائی ، علی ، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل ، قم ، موسسه آل البیت ، ۱۴۰۴ ق .
۱۲۹.    یزدی طباطبائی ،محمد کاظم ، ملحقات عروه الوثقی ، قم ، مکتبه الداور ، ] بی‌تا[.
۱۳۰.    طریحی ،فخر الدین ، مجمع البحرین و مطلع النهرین ، چاپ سنگی ، طهرن ، کارخانه ملافضل‌اله ، ۱۳۶۲ق.
۱۳۱.    طنطاوی ، محمود محمد ، المدخل الی الفقه الاسلامی ، ] بی‌جا[ ، دارالتوفیق انموذیه ، ۱۴۰۸ ق .
۱۳۲.     طوسی ، ابوجعفر محمد بن الحسن ،تهذیب الاحکام ، تهران: دارالکتب الاسلامیه ، ۱۳۶۳.
۱۳۳.    عاملی غروی، جواد ، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه ، قاهره :] بی‌نا[ ، ۱۳۲۴ ق.
۱۳۴.    عاملی کرکی ،ابوالحسن علی ، جامع المقاصد فی شرح القواعد ،ج ۱ ، چاپ سنگی دو جلدی ، تهران .
۱۳۵.    عبدالحمید ، محمد سامی ، حسین ، مصطفی سلامه ،القانون الدول العام، بیروت ، الدار الجامعیه ، ۱۹۸۸ م .
۱۳۶.    علامه حلی ، تذکره الفقها ]بی‌جا[ ، اسماعیلیان ، ۱۳۷۳.
۱۳۷.    العوجی  ، مصطفی ،القانون المدنی،  الجز الثانی،  المسئولیته المدنیه ، بیروت ، ۱۹۹۵ م.
۱۳۸.    غزالی ، ابو حاماد ، الوجیز فی فقه مذهب الشافعی ، مصر ، مطبعه الادب و المؤید ، ۱۳۱۷ ق .
۱۳۹.    فاضل مقداد ، جمال الدین ، التنقیح الرائع لمختصر الشرایع ، قم ، کتابخانه‌ آیه الله المرعشی ، ۱۴۰۴ ق .
۱۴۰.    فاضل اصفهانی ،‌کشف اللثام ، قم ، منشورات مکتبه آیه الله العظمی مرعشی نجفی ۱۴۰۵ ق .
۱۴۱.    الضراء الحنبلی ، ابی العلی محمد بن الحسین ،الاحکام السلطانیه ، بیروت، دارالکتب العلمیه ، ۱۴۰۳ ق .
۱۴۲.    فیومی ، احمد ، مصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر ، چاپ سنگی ، ( ایران ، بی‌نا ، ۱۴۰۵ )
۱۴۳.    الکاسانی ، علاء الدین ، بدائع الصنایع فی ترتیب الشرائع ، بیروت دارالکتب العلمیه ، ]بی‌تا[ .
۱۴۴.    ماوردی ، ابوالحسن ، الاحکام السلطانیه ، بیروت ، دارالکتاب العربی ، ] بی‌تا[.
۱۴۵.    مجلسی ، محمد باقر ، مراه العقول فی شرح اخبار آل الرسول ( تهران : دارالکتب الاسلامیه ) چاپ دوم .
۱۴۶.    محقق حلی ،‌نجم الدین ، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام ، تهران ، استقلال ،] بی‌تا [ ، ۱۳۶۳.
۱۴۷.    محقق حلی ،نجم الدین ، المعتبر فی شرح المختصر شرایع الاسلام ، قم ، مجمع الذخائر الاسلامیه ]بی‌تا[ .
۱۴۸.    معلوف ، لوئیس ، المنجد فی اللغه و الاعلام ، بیروت ‌، دارالمشرق ، ۱۹۷۳ م .
۱۴۹.    مکارم شیرازی ، ناصر ، القواعد الفقهیه ، قم ، مدرسه الامام امیرالمومنین (ع) ، ۱۴۱۱ م .
۱۵۰.    منتظری ، حسینعلی ، دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه دار الفکر، ۱۴۰۹ ق.
۱۵۱.    موسوی اردبیلی ، عبدالکریم ، فقه الحدود و التعزیرات ، قم ، مکتبه امیرالمومنین ، چاپ اول ، ۱۴۱۳ق.
۱۵۲.    الموسوی البجنوردی ،حسن ، القواعد الفقهیه ، نجف ، مطبعه الادب ، ۱۳۸۹ ق .
۱۵۳.    نجفی ، محمدحسن ، جواهر الکلام ،‌تهران ، المکتبه الاسلامیه ،۱۳۶۷ .
۱۵۴.    النجفی الخوانساری ، موسی بن محمد ، منیته الطالب فی شرح المکاسب ، تقریرات درس محمد حسین النائینی ، قم ، جماعه المدرسین بقم المشرفه ، موسسه النشر الاسلامی ، ۱۴۱۸ ق
۱۵۵.    نجم جبران ،‌یوسف ، النظریه العامه للموجبات ،‌بیروت ، منشورات عویدات ، ۱۹۸۱ م .
۱۵۶.    نراقی ، احمد بن محمد مهدی ، عوائد الایام ، چاپ سنگی ] طهران ، بی‌نا[ ، ۱۲۴۵ ق .
۱۵۷.    نوری ، حسین ، مستدرک الوسائل ، بیروت موسسه آل البیت ، چاپ دوم ، ۱۴۰۹ ق .

۳- منابع لاتین :
۱۵۸- Andre Lucaset Pierre catala – Code civil – Edition litec – 1988
۱۵۹- Buris stark – Droit civil- Librairies Techiniques – paris- 1972.
۱۶۰۶- Demogue . R, Traite des obligations,1924.
۱۶۱- Ganot (Jean) , La”reperation du Pre”judice moral the”se Renne , 1924.
۱۶۲- Givord la re partion du prejudice moral these Grenoble , 1938 .
۱۶۳- G- Vinney et Patrice jourdain – Traite” de droit civil – Les condition de la responsabilite L.G.D.J. Paris- 1988.
۱۶۴- Hauser, jean et Huet danie”l – – teaite de droit civil, la famille .L.G.D.J – Paris – 1988.
۱۶۵- Henry Gampbell ” Blacks Law dictionary ” , 5th ed . 1990 .
Jose vidal , observation sur la nature et de droit penal compare , 1963, N. 38.
۱۶۶- Le Tourneau , philipe et cadit loic – Droit de la responsabilite Dalloz-Paris 1996.
۱۶۷- Mazeaud ( Henri Et Leon), Traite theorique et pratique de la responsabilitie civil delictulle et Contractulle . T.I et II et III e”me edition, paris? Sirey,1934.
۱۶۸- Tunc , Andre” – La responsabilite” civil paris –02 –Dalloz -1981.
۱۶۹- Starck ,Boris, Droit civil obligation resonsibilite delictull , 2nd e”me e”d , paris: 1985.
۱۷۰- Strak, Doge , 77 et Jean Lean A com be Les obligations en droit Malgachep. 206 ets.
۱۷۱- Viney , Genevie” ve, Trait”e , du Droit civil , La Re”sponsabilite. Effects paris, L.G.D.J, , 1988 , no 142 et 148.
۱۷۲- Voir philippe, Le Tourneau Paris Dalloz , 1972.
سایتهای اینترنتی :
www.Irandoc.AC.Ir
www.chez.com