فایل ورد کامل مقاله پژوهشی درباره طراحی و اعتباریابی مقیاس اسلامی سنجش تکبر و تواضع

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 فایل ورد کامل مقاله پژوهشی درباره طراحی و اعتباریابی مقیاس اسلامی سنجش تکبر و تواضع دارای ۱۱ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد فایل ورد کامل مقاله پژوهشی درباره طراحی و اعتباریابی مقیاس اسلامی سنجش تکبر و تواضع  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی فایل ورد کامل مقاله پژوهشی درباره طراحی و اعتباریابی مقیاس اسلامی سنجش تکبر و تواضع،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن فایل ورد کامل مقاله پژوهشی درباره طراحی و اعتباریابی مقیاس اسلامی سنجش تکبر و تواضع :

مقدمه

»اخلاق« جمعخُلْق«» و به معنای نیرو و سرشت باطنی انسان است که تنها با دیده بصـیرت و غیرظـاهر، قابل درک است (راغب اصفهانی، ۱۳۴۰، ص .(۱۵۹خُلق«» را صفت نفسانی راسـخ نیـز مـیگوینـد کـه انسان، رفتارهای متناسب با آن را بی درنگ، انجام می دهد (همان). این صفت راسخ درونی، ممکن اسـت »فضیلت« و منشأ رفتار خوب باشد و یا »رذیلت« و منشأ کردار زشت (تجلیل و ایرانمنش، .(۱۳۹۰

بی شک حکمت عملی و علم اخلاق، پس از علم توحید و معرفـت االله، از ارزشمندترین علوم است؛ زیرا موضوع آن عبارت از روح، روان و حقیقت انسان بوده و غایت و ثمره آن تحصیل سعادت و کمال آدمی است (حسینی شریف، .(۱۳۹۰ پرورش اخلاقی از مهمترین رسالت پیامبران الهی در طـول تـاریخ بوده است. بزرگترین بخش معارف اسلامی، به تبیین معارف اخلاقی اختصاص یافتـه اسـت. ازایـنرو، اندیشمندان اولیه اسلامی، حرکتی ارزشمند برای تبیین محتوای اخلاقی اسلام آغـاز کردنـد. بـا گذشـت زمان، در مجامع علمی جهان، اخلاق به منزله یک علم از گردونه علوم، خارج و در سفارشها و پنـدهای بزرگان خلاصه شد. درحالیکه، تجربه ثابت کرده است علم و پیشرفت بدون اخـلاق و معنویـت، بـیش از آنکه موجب تعالی بشر باشد، تنزل او را از مقام انسـانیت در پـی داشـته اسـت (ولـیزاده، ۱۳۸۹، ص .(۳۵ امروزه با گسترش نابهنجاریهای رفتاری و اخلاقی، استفاده از آموزههای دینـی در فراینـد مشـاوره و رواندرمانی، توجه روانشناسان بسیاری را به خود جلب کرده و مطالعـات زیـادی نیـز در ایـن زمینـه صورت گرفته است (ولیزاده و آذربایجانی، .(۱۳۸۹

مباحث اخلاقی، از مهمترین خاستگاههای پژوهشهای روانشناختی در اسلام است. در ایـن میـان، ویژگیهایی که موجب اختلال در کارکرد فردی و اجتماعی میشـوند و گـاه حتـی سـلامت جسـمی و روانی وی را به خطر میاندازند (رذایل اخلاقی) و ویژگیهایی که موجب ارتقا سطح سـلامت روانـی و جسمی شده و سازگاری اجتماعی فرد را تقویت خواهد نمود (فضایل اخلاقی)، اهمیت ویـژهای دارنـد. ازجمله آنها میتوان »تکبر« و »تواضع« را نام برد.

در آیات و روایات، و منابع اخلاقی و تاریخی، به موضوعهـای تواضـع و تکبـر بسـیار توجـه شـده است. نخستین صفت از صفات رذیله، که در داستان انبیا و آغاز خلقت انسان به چشـم مـیخـورد و بـه اعتقاد بسیاری از علمای اخلاق، ریشه همه رذایل اخلاقی و همـه بـدبختیهـا و صـفات زشـت انسـانی است، تکبر و استکبار میباشد (مکارم شیرازی، ۱۳۷۸، ج ۲، ص .(۲۱ در قرآن مجید نیـز بـر نقـش ایـن عنصر چنان تأکید شده است که در بسیاری از موارد، گویی تنها مشخصه و خصلت کفـار همـین پدیـده

ساخت و اعتباریابی مقیاس اسلامی تکبر ـ تواضع ۷

است (اعراف: ۱۴۶؛ زمر: ۶۰؛ غافر: .(۶۰ در حدیثی نیز از امام سـجاد نقـل شـده کـه فرمـود: »گناهـان، سرچشمه هایی دارند، اولین سرچشمه گناه و معصیت پروردگار، تکبر است که گناه ابلیس بود و به خاطر آن، از انجام فرمان خدا امتناع کرد و تکبر ورزید و از کافران شد« (قمی، ۱۴۱۶ق، ص ۴۰۰ و .(۴۰۱
مطالعــه علمــی دربــاره تواضــع، ]در غــرب[ هنــوز در مراحــل ابتــدایی اســت و بررســی ادبیــات تجربی سال های گذشته، تنها منجر به تعداد اندکی مطالعـات تحقیقـاتی دربـاره ایـن سـازه شـده اسـت .(Tangney, 2002, p. 411) اولین قدمها در بررسی فضـیلتهـای اخلاقـی، در روانشناسـی شخصـیت و رویکرد رگهها برداشته شد. کاستا و مککرا پرسشنامه خودسنجی ویژگیهای شخصـیتی NEO را در مـدلی پنج عاملی تهیه نمودند که تواضع، یکی از صفات عامل چهارم (موافق بـودن) را تشـکیل داد (فتحـیآشـتیانی، ۱۳۸۸، ص .(۳۵ سلیگمن شش دسته فضیلت انسانی را برمـیشـمرد: حکمـت و دانـش، شـجاعت، عشـق و انسانیت، عدالت، اعتدال و معنویت و تعالی. فروتنی و تواضع، در کنار دوراندیشـی و خودمهـارگری، ازجملـه عواملی هستند کـه فضـیلت اعتـدال را بـهوجـود مـیآورد .(Seligman, 2002, p. 47) در سـالهـای اخیـر، روانشناسی اخلاق و رویکرد روانشناسـی مثبـت، عهـدهدار تحقیـق در زمینـه اخـلاق شـدهانـد و بـه دستاوردهایی نیز نایل گشتهاند، اما این تلاشها صرفاً معطوف به برخـی ویژگـیهـای مثبـت اخلاقـی یعنـی فضایل بوده و ویژگیهای منفی و رذایل اخلاقی، هنوز جایگاه مناسب خود را در روانشناسی نیافته است.

»کبر« در لغت بهمعنای بزرگی (جمعی از نویسندگان، ۱۴۱۸ق، ص (۵۹۳۱، برتنی، خودپسـندی، کوچـک شمردن دیگران و بزرگ دانستن خود، عجـب، غـرور، بزرگـواری، پنـدار (دهخـدا، ۱۳۷۷، ج ۱۲، ذیـل کبـر)، بزرگی فروختن، خودگرفتن و نخوت (معین، ۱۳۸۸، ج ۳، ذیل کبر) آمده است. »تکبر« نیز در لغـت بـهمعنـای تعظّم (خود را بزرگ پنداشتن) (ابنمنظور، ۱۴۱۴ق، ص (۳۹۶، بزرگوار شدن، بـزرگمنشـی، عظمـت، برتنـی، بوج، پغار، بزرگی نمودن، گردن کشی کردن، غرور، خودبینی، گردن کشـی، گسـتاخی (دهخـدا، ۱۳۷۷، ج

۵، ذیل تکبر)، باد سر شدن و خود را بزرگ دانستن (معین، ۱۳۸۸، ج ۱، ذیل تکبر) آمده است. تعریف »تکبر« در علم اخلاق، برتر دانستن خود از دیگران و خوار دیدن و تحقیر آنان است (عـدی،

۱۳۶۵، ص ۱۸؛ مقدسی، ۱۳۹۸ق، ص ۲۲۷؛ نراقـی، ۱۳۸۷، ص .(۳۹۱ تهـانوی کبـر را جهـل انسـان بـه خود و قرار دادن خود در جایگاهی بالاتر از جایگاه واقعیاش میداند (جمعـی از نویسـندگان، ۱۴۱۸ق، ص .(۵۹۳۱ اساس تکبر این است که انسان از اینکه خود را برتر از دیگری ببیند، احساس آرامـش کنـد. بنابراین، تکبر از سه عنصر تشکیل می شود: نخست اینکه، برای خود مقامی قایل شود. دیگر اینکه، بـرای دیگری نیز مقامی قایل شود و در مرحله سوم، مقام خود را برتر از آنهـا ببینـد و احسـاس خوشـحالی و آرامش کند (مکارم شیرازی، ۱۳۷۸، ج ۲، ص .(۴۵

۸ ، سال ششم، شماره چهارم، زمستان ۲۹۳۱

برخی، کبر و تکبر را برای اشاره به یک معنای یکسان به کار بردهاند، برخی میان کبر و تکبـر تفـاوت گذاشتهاند (مقدساردبیلی، ۱۳۷۵، ص (۴۴۲، کبر را امر باطنی و حالت نفسانی دانسـتهانـد و تکبـر را بـه ثمرات آنامرِ باطنی، که به صورت افعال و اقوال ظـاهر مـی شـود، اطـلاق کـردهانـد (راغـب اصـفهانی،

۱۴۰۷ق، ص ۲۹۹؛ غزالی، ۱۳۶۸، ص ۷۱۸؛ نراقی، ۱۳۸۷، ص .(۳۸۰

تفاوت کبر و عجب نیز در این است که کبر، برخلاف عجب،صرف برتر دانستن و بـزرگ پنداشـتن خود نیست و مستلزم خوار دیـدن دیگـران هـم هسـت (مقدسـی، ۱۳۹۸ق، ص ۲۲۷ــ(۲۲۸؛ یعنـی در عجب هیچگونه مقایسهای با دیگری نمیشود، ولی در کبر حتماً خود را با دیگری مقایسه میکند و برتـر از او میبیند (مکارم شیرازی، ۱۳۷۸، ج ۲، ص .(۴۵

ریشه تواضعو»ضع« است. در اصل به معناى فرونهادن است (مصـطفوی، ۱۳۶۰، ج ۱۳، ص (۱۳۱ و به معنای خویش را کوچک نشان دادن (راغب اصفهانی، ۱۳۷۵، ص (۴۶۴، خود را خـوار کـردنتـذلّل() (فراهیدی، ۱۴۰۵ق، ذیل تواضع؛ حسینی همدانی، ۱۴۰۴ق، ج ۵، ص (۴۱، فروتنی کردن (معـین، ۱۳۸۸، ج ۱، ذیل تواضع)، وضـیع شـدن، نـرمگردنـی و خـواری نمـودن، خـود را فرونهـادن، فروتنـی، نرمـی، نرمی کردن، افتادگی، شکسته نفسی، خضوع، فرمانبرداری، تخاشع (دهخـدا، ۱۳۷۷، ج ۵، ذیـل تواضـع)، خفض جناح (طیب، ۱۳۷۸، ج ۸، ص (۷۰ و اخبات (حسـینی همـدانی، ۱۴۰۴ق، ج ۸، ص (۳۶۴ آمـده است و ضد آن، رفع و بلندى است (ابن منظور، ۱۴۱۴ق، ص (۳۹۶ و در مقابل، »تکبر« بهمعنـای خـود را بزرگ دانستن است (مهیار، ۱۳۷۵، ص .(۷۱

مرحوم نراقی در تبیین تواضع آن را از فضایل مهم مربوط به قوه غضبیه میداند که عبارت اسـت از: فرد خود را از دیگران برتـر ندانـد (نراقـی، ۱۳۸۷، ص ۳۵۸ملّااحمـد). نراقـی نیـز در تعریـف تواضـع می گوید: »تواضع عبارت است از شکسته نفسی که نگذارد آدمی خود را بالاتر از دیگـرى ببینـد و لازمـه آن کردار و گفتاری است که دلالت بر تعظیم دیگران و اکرام ایشان مـی کنـد« (نراقـی، ۱۳۸۶، ص .(۲۴۳ تواضع حد وسط تکبر و تذلیل است (طیب، ۱۳۷۸، ج ۱، ص .(۹۱ چنانضکه»عه« کمتر گردانیدن خـود است از دیگری در محلی که تحقیر کرده شود و اضاعت حق شود و تواضع میان این هر دو است. پـس فروتنی پسندیده و ضعه ناپسند است و خودپسندی و کبر نکوهیده و عزت نفس، ستوده باشد (دهخـدا، ۱۳۷۷، ج ۱۲، ذیل تواضع).

تمپلتن به فرایند »غرقه ناشدگی« اشاره دارد که در طی آن، فرد به جایگاه خود در جهان پـی مـیبـرد .(Tangney,2002,p.412-413) کسی که به درکی از تواضع هدایت شده است، در فهم صرفاً پدیدارشناختی

ساخت و اعتباریابی مقیاس اسلامی تکبر ـ تواضع ۹

از جهان متوقف نمیماند. چنین فردی بر اجتماعی گسترده متمرکز است که خود را قسمتی از آن میداند. از این منظر، خودسرزنشگری، جنبهای از عدم تواضع خواهد بود. تمپلتن ادامه میدهد:

تصور کنید کسی که دائم خود و عملکردهایش را سرزنش میکند و آنها را ناچیز میپندارد. هرچند او بـه ظاهر در حال اعتراض به خود است، اما درواقع، خود را در کانون توجه و ارزیابی قـرار داده اسـت. در کنار وجود تمایل زیاد انسانی نسبت به تمرکز خودمدارانه، افراد دارای تواضـع، بـه دنبـال بـه رسـمیت شناختن تواناییها، استعدادها، ارزش و اهمیت دیگران هستند. یکی از نتایج مهم غرقهناشدگی ایـن اسـت که دیگر احساس نیازی به ارتقا و دفاع از اهمیت خود، به بهای ارزیابی دیگـران نـداریم. بـدینترتیـب، توجه ما متوجه بیرون از خود میشود و چشمهایمان به سوی زیبائی و ظرفیت آنهایی باز میشود کـه در اطراف ما هستند. ازاینرو، مینز و همکاران اذعان کردند که تواضع، افزایش در ارزشـمند دیـدن دیگـران است و نه کاهش در ارزیابی خود .(Means, 1990, p. 214)

عناصر کلیدی تواضع به نظر تانگنی عبارتند از:

– ارزیابی دقیق از تواناییها و دستاوردها (نه اعتماد به نفس پایین یا خودسرزنشگری)؛

– توانایی اذعان به اشتباهات، نواقص، خلأهای موجود در دانش، و محدودیتهـا (اغلـب در برابـر یـک قدرت برتر)؛

– باز بودن نسبت به ایدههای جدید، اطلاعات متناقض و توصیهها؛

– حفظ تواناییها و موفقیتها (جایگاه فرد در جهان) در چشمانداز واحد؛

-تمرکز نسبتاً کم بر خود، خودفراموشی، به رسمیت شناختن فرد بهعنوان بخشی از یک جهان وسیعتر؛ – درک ارزش همه چیـز و راه هـای مختلفـی کـه افـراد و اشـیا مـی تواننـد بـه جهـان مـا کمـک کننـد

.(Tangney, 2002, p. 413)

در پاسخ به اینکه چرا تا حدود یک دهه پیش، تواضع در ادبیات علمـی، نادیـده گرفتـه شـده اسـت؟ در پاسخ می توان گفت: دو عامل در این زمینه مطرح است: اول اینکه، مفهـوم تواضـع در ذهـن بسـیاری از مردم، با ارزشها و دین در ارتباط است، ازاینرو، از حیطه علوم تجربی خارج است. دوم اینکـه، فقـدان یک مقیاس مناسب برای اندازهگیری این سازه است .(Ibid, p. 411) فقـدان ابـزار سـنجش، یـک شـکاف آشکار در ادبیات پژوهشی است؛ زیرا بدون روش ارزیابی مورد اطمینان، علـم تقریبـاً متوقـف مـیشـود .(Ibid, p. 413) کمبود تحقیقات تجربی در زمینه ساخت مقیاس تواضع، حیرتآور است با اینکه بـیش از دو دهه است که تواضع، بهعنوان یک ویژگی مهم و نیرومند شخصیتی مورد پـذیرش واقـع شـده اسـت .(Elliott, 2010, p. 16) ازاینرو، روانشناسان تمایل دارند که ابزارهای سنجش، قویتـر و معنـادارتر باشـد

تا بتوانند از این مسیر، به توسعه نظریههای خود بپردازند .(Tangney, 2002, p. 413)

۰۱ ، سال ششم، شماره چهارم، زمستان ۲۹۳۱

در توضیح اولین گامها در سنجش تواضع، لازم به یادآوری است که رویکـرد واژگـانی بـه سـاختار شخصیت، بر این فرض استوار بود که مهمترین ویژگیهای شخصیتی، در کلمات رمزبندی شـده اسـت (آقابابایی، .(۱۳۹۱ طی دهه ۱۹۹۰، پژوهشهای واژگانی در زبانهـایی غیـر از انگلیسـی انجـام شـد کـه تفاوت در بین زبانها را آشکار کرد و به ظهـور عامـل ششـمی در سـنجش شخصـیت انجامیـد کـه در پژوهشهای اولیه در زبان انگلیسی ظهور نداشت (همان). این عامـل بـا نـام »صـداقت- فروتنـی« و بـا اصطلاحاتی چون صادق، منصف، فروتن و بیادعا مشخص شده است (همان). لی و اشتون، این عامـل را شامل چهار رگه صداقت، انصـاف، پرهیـز از حـرص و فروتنـی دانسـتند .(Davis, 2011, p. 146) گـام بعدی در رویکرد صفات برداشته شد کـه صـفت فروتنـی را از صـفات عامـل موافـق بـودن در سـنجه شخصیتی (NEO) معرفی میکرد (فتحی آشتیانی، ۱۳۸۸، ص .(۴۵ این صـفت، معـرف افـرادی بـود کـه دارای توانایی نادیده گرفتن منافع خود هستند و ضـرورتاً کمبـود اعتمـاد بـه نفـس ندارنـد. افـراد دارای

نمرات پایین از این بخش پرسشنامه، افرادی متکبر هستند که فکر میکنند استثنائی مـیباشـند (همـان). امونس اقدام به اندازهگیری تواضع با اسـتفاده از شـیوه خـودگزارشدهـی کـرد .(Emmons, 1984) وی از مؤلفههای حالت و گرایش استفاده نمود. نتایج اولیه نشان داد که مقیاس امونس، از اعتبار درونی مناسـبی برخوردار نیست .(Tangney, 2002, p. 414) تلاشهای بعدی برای ساخت مقیاسهـای خـودگزارشدهـی Exline, 2008)؛ (Tangey, 2000 نیز فاقد روایی و دارای اعتبار کـم بـوده اسـت .(Elliott, 2010, p. 14) کـانز معتقد است: ماهیت خودانکاری تواضع، سنجش آن را بهویژه با شیوه خودگزارشدهی را دشوار میکنـد .(Ibid) مشکل در ارزیابی تواضع، وجود نظرات متفاوتی در درک دقیق تواضع است. اگر کسـی خـود را متواضع گزارش نمود، آیا او لزوماً متواضع است؟ .(Ibid, p. 13)
اکسلاین و همکاران، یک تکنیک تجربی برای سنجش میـزان تواضـع ارائـه نمودنـد. آنهـا بـا ایجـاد موقعیت آماده برای تحریک حس تواضع، از شـرکتکننـدگان خواسـتند کـه بـین »احسـاس تواضـع« و »احساس مهم بودن خود« تمایز قائل شوند. اشکالاتی کـه در نتـایج اولیـه مشـخص شـد، ایـن بـود کـه برداشت بسیاری از افراد از دو موقعیت، بسیار متفاوت بود. ضمن اینکه اغلب، موقعیت انتخاب تواضـع، موقعیتهایی بود که فرد احساس تحقیر یا شرم داشت. البته پاسخهـای درسـت، امـا کمـی هـم وجـود داشت که موقعیت تواضع، به درستی تشخیص داده شده بود ماننـد جـایی کـه خودفراموشـی یـا دیـدن خود، بهعنوان بخشی از یک کل وسیع، ایجاد شده بود .(Tangney, 2002, p. 414)

از نظر الیوت، اولین پژوهش جدی در جهت تولید ابزار ارزیابی تواضع، مقیاس بستهپاسخ اکسلاین و گیـر است که درک افراد از تواضع (حالت تواضع) را در موقعیتهای ارائـه شـده نشـان مـیداد .(Elliott,2010,P. 14)

ساخت و اعتباریابی مقیاس اسلامی تکبر ـ تواضع ۱۱

پژوهشهای دوم (Rowatt, & et al, 2002) و سوم (Rowatt, & et al, 2006)، تلاش کردند تـا بـا اسـتفاده از روشی ناآشکار، گرایش به تواضع را بسنجد. پژوهش چهارم (Gregg, & et al, 2008) نیـز آخـرین تـلاش در این زمینه است. این پژوهش، سعی کرده است بـا تعیـین یـک مفهـوم انتزاعـی و اسـتفاده از مفهـوم فروتنی، به سنجش تواضع بپردازد. نف نیز با توسعه مقیاس شفقت نسبت به خود تلاش کـرد تواضـع را ارزیابی نماید .(Elliott, 2010, p. 14) کاترین دالزگارد، پرسشنامهای بـرای بررسـی ویژگـیهـای اخلاقـی کودکان تهیه نمود که دو متغیر آن، به سنجش تواضع اختصاص دارد .(Seligman, 2002, p. 84)

ازآنجـاکـه سـنجش تواضـع براسـاس آنچـه هسـت، دشـوار اسـت. برخـی (Exline, & et al, 2004) تلاشکردهاند آن را براساس آنچه نیست، (بهعنوان نمونه، سنجش تواضع، بـا اسـتفاده از سـنجش میـزان خودشیفتگی) ارزیابی کنند .(Elliott, 2010, p. 14) نمرات بالای خودشیفتگی، نشـاندهنـده رقابـتجـویی

(Watson, & et al, 1997)، سـلطهگـری (Emmons, 1984) و برتـریطلبـی (Bushman & Baumeister, 1998)

است. به نظر میرسد این ویژگیها، نقطه مقابل تواضع باشد، اما تفاوت عملکرد حرمتخود، اعتمـاد بـه نفس و تعالی خود، در خودشیفتگی و تواضع، این نظریه (سـنجش تواضـع بـهوسـیله خودشـیفتگی) را مورد خدشه قرار میدهد .(Elliott, 2010, p. 14)

الیوت معتقد است: تاکنون هیچ ابزار دارای اعتبار و روایی، برای سنجش میزان تواضع سـاخته نشـده است .(Elliott, 2010, p. 14) وی در رساله دکتری خود، ابتدا فرمی۶۰ گویهای را طراحی نمـوده و بعـد از مراحل اجرا بر روی ۲۵۱ دانشجوی دوره کارشناسی و تحلیل نتایج، آن را به ۳۲ و در نهایـت ۱۳ گویـه، تقلیل داد. ضمن اینکه چهار عامل »گشـودگی«، »خودفراموشـی«، «خودارزیـابی فروتنانـه« و »تمرکـز بـر دیگران« را در تحلیل مقیاس خود، یافت .(Ibid, p. 61)

بازبینی پژوهشهای بومی انجامشده در این دو موضوع نشان میدهد کـه ایـن منـابع غنـی، بـا نگـاه روانشناختی تبیین نشدهاند و تاکنون مقیاسی از منظر اسلام بـرای سـنجش آنهـا طراحـی نشـده اسـت. ازاینرو، تلاش برای ساختن ابزاری بومی و مناسب به منظور سنجش تکبـر و تواضـع از منظـر اسـلام، ضروری به نظر میرسد. این پژوهش، میتواند خلأ موجود در این زمینه را با ارائه یک مقیـاس اسـلامی تا حدودی برطرف کند و زمینهساز پژوهشهای بعدی باشد. بنابراین، این پژوهش درصـدد پاسـخگـویی به پرسشهای زیر است: مؤلفههای تکبر و تواضع از دیدگاه آیات و روایات چیسـت؟ مقیـاس اسـلامی تکبر- تواضع، از چه ویژگیهای روانسنجی برخوردار است؟

روش پژوهش

این پژوهش، از دو روش توصیفی و پیمایشی تشکیل شـده اسـت. بـرای جمـعآوری آمـوزههـای دیـن

۲۱ ، سال ششم، شماره چهارم، زمستان ۲۹۳۱

درباره تکبر و تواضع، با استفاده از روش توصیفی و با رجوع به قرآن کـریم و متـون دسـت اول روایـی، دادههای مورد نیاز، استخراج سپس دستهبندی و مورد بررسی قرار گرفت و برای ارزیابی روایـی مقیـاس اسلامی تکبر- تواضع، از روش پیمایشی استفاده شده است.

جامعه و حجم نمونه: جامعه آماری این پژوهش، از دانشـجویان دانشـگاه آزاد اسـلامی واحـد خمـین، بـا حجم ۱۱۰۰ نفر و طلاب حوزه علمیه دامغان، با حجم ۸۵ نفر است. حجم نمونـه ۴۷۵ نفـری پـژوهش حاضر (شامل ۳۹۶ دانشجو و ۷۹ طلبه)، اعدادی بیش از حجم نمونه پیشنهادی ۲۸۵) و ۷۰ نفـر) جـدول کرجسی و مورگان است. بدینترتیب، خطای نمونهگیری به حداقل رسـیده و براسـاس آزمـون کفایـت نمونهبرداری، این تعداد نمونه برای انجام تحلیل عاملی معنادار میباشد. میانگین سـنی شـرکتکننـدگان در این پژوهش، ۲۵/۱۱ سال (SD=5/61) و ۷۹/۶ درصد افـراد، زن و ۲۰/۴ درصـد از آنهـا مـرد بودنـد. همه شرکتکنندگان، دارای تحصیلات دانشگاهی %۴۸/۶) فوقدیپلم، %۴۶/۳ لیسانس و %۵ فوقلیسـانس و بالاتر) بودند و ۱۶/۶ درصد از آنها علاوه بر تحصیلات دانشگاهی، تحصـیلات حـوزوی هـم داشـتند %۴/۶) ســطح مقــدماتی، %۳/۸ ســطح یــک، %۷/۸ ســطح دو و %۰/۴ ســطح ســه). ۶۵/۷ درصــد از شرکتکنندگان مجرد و ۳۴/۳ درصد از آنها متأهل بودند.

ابزار پژوهش: برای انجام این پژوهش، از مقیاس پژوهشـگر سـاخته تکبـر- تواضـع اسـتفاده شـد. ایـن مقیاس، نخستین بار توسط پژوهشگر جهت سـنجش صـفات اخلاقـی تکبـر و تواضـع براسـاس منـابع اسلامی طراحی و ساخته شده است. فرایند ساخت این مقیاس به شرح زیر میباشد.
۱ شناسایی و مطالعه منابع اسلامی مربوط به تکبر و تواضع، دستهبنـدی و مفهـومشناسـی آنهـا: در ایـن مرحله، آیات و روایاتی از پیامبر اکرم و اهلبیت ، کـه بـه توصـیف، علـتشناسـی و تبیـین آثـار مفاهیم »کبر« و »تواضع« پرداختهاند، بررسی شد.
۲ بررسی تطابق مستندات با مفاهیم: در این مرحله، میزان تطابق گزارههای دینی بـا مفـاهیم بـه معـرض رأی ۱۵ نفر از کارشناسان علوم اسلامی (سطوح عالی) و روانشناسی (کارشناسی ارشـد و دکتـری) درآمد که نظر خود را در جدولی با لیکرت ۵ درجهای درج میکردند.

۳ طراحی گویهها براساس مفاهیم، مستندات و ارائه آنها بـه کارشناسـان بـرای سـنجش روایـی محتـوا: گویههای اولیه مقیاس اسلامی تکبر- تواضع، شامل ۷۷ عبـارت بـود کـه بـرای ۲۳ مفهـوم طراحـی گردید. سپس، برای بررسی روایی وابسته به محتوا، از دیدگاه ۱۵ نفر از کارشناسان علـوم اسـلامی و روانشناسی استفاده شد. آنها با استفاده از یک لیکرت ۵ درجهای، میـزان موافقـت یـا مخالفتشـان را اعلام نموده و گویه پیشنهادی خود را ثبت نمودند.

ساخت و اعتباریابی مقیاس اسلامی تکبر ـ تواضع ۳۱

۴ ارائه گویههای برگزیده و ارائه آنها به کارشناسان برای سنجش روایی محتوا: در ایـن مرحلـه، از میـان ۷۷ گویه ارائهشده در مرحله قبل و گویههای پیشنهادی کارشناسـان، ۳۱ گویـه دارای امتیـاز مسـاوی یا بالاتر از (%۷۵) ۴، انتخاب شد و بار دیگر برای دریافـت روایـی محتـوا، بـا اسـتفاده از لیکـرت ۴ درجهای، در معرض نظر شش نفر از کارشناسان علوم اسلامی و روانشناسی قرار گرفت.

۵ آزمون- بازآزمون: در این مرحله، پرسشنامه اولیه تکبر- تواضع، که شامل ۳۱ گویه بود، بـا فاصـله ۲ هفته، بین ۵۰ دانشجو و طلبه به صورت ضربتی اجرا شد. مقایسه این دو آزمـون، همبسـتگی بـالای آنها و درنتیجه اعتبار قوی آزمون را نشان داده r =0/857)، .(P<0/0001 افزون بر این، به این وسـیله، برخی گویههای که همبسـتگی کمتـری نسـبت بـه نمـره کـل آزمـون برخـوردار بـود، یـا از سـوی شرکتکنندگان دشوار تشخیص داده شده بود، اصلاح شد.

۶ اجرای گسترده: در این مرحله آزمون ۳۱ گویهای، در میان ۵۰۰ دانشجوی دانشگاه آزاد اسـلامی شـهر خمین و طلبه حوزه علمیه شهر دامغان اجـرا شـد. پـس از کنـار گذاشـتن پاسـخهـای نـاقص، ۴۷۵

پاسخنامه وارد مرحله تحلیل شد.

روش گردآوری اطلاعات: با استفاده از دادهها و مبانی مربوط به تکبر و تواضع، براسـاس آیـات و روایـات و با مطالعه کتابها و پژوهشهای روانشناسی در این موضوع، بهویـژه در زمینـه آزمـونسـازی، سـاخت مقیاس اسلامی تکبر- تواضع در دستور کار قرار گرفت. در این بخش، بهمنظور سـنجش و انـدازهگیـری تکبر و تواضع با توجه به مؤلفههای بهدستآمده، آزمونی اولیه طراحی و ساخته شد.

برای گردآوری اطلاعات، محقق با مراجعه به کلاسهای طلاب و دانشجویانی که پـیشتـر بـهطـور تصادفی خوشهای انتخـاب شـده بودنـد و بـا ارائـه توضـیحات لازم دربـاره اهـداف پـژوهش و نحـوه پاسخدهی به پرسشهای آزمون، پرسش نامه به آزمودنیها ارائه و از آنها خواسـته شـد پـس از خوانـدن شیوهنامه کتبی آن، با دقت به گزارهها پاسخ دهند و مشخصات جمعیتشـناختی همچـون سـن، جـنس، مقطع و رشته تحصیلی و نیز وضعیت تأهل خود را درج کنند. از ۵۰۰ پرسشنامه توزیعشده، در نهایـت تعداد ۴۷۵ پرسشنامه با پاسخ کامل، به کمک برنامه SPSS نمـرهگـذاری و تجزیـه و تحلیـل شـد. بـرای انجام تحلیل عاملی تأییدی نیز از نرمافزار AMOS استفاده شد.

یافتههای پژوهش

در مرحله اول و دوم، ۳۳ مفهوم بهدست آمد که همراه مستندات، مورد بررسی کارشناسان قـرار گرفـت. حذف مفاهیمی با نمرهای کمتر از (%۷۵) ۴، منجر به کاهش مفاهیم به ۲۳ عدد شد. برخی از این مفـاهیم

۴۱ ، سال ششم، شماره چهارم، زمستان ۲۹۳۱

عبارتند از: نپذیرفتن حق، ترجیح آبروی خود بر آبروی دیگران، احساس حقارت، تردید در معـاد، انکـار معاد، غفلت از قیامت، ضعف معرفت به خدا، عـدم کنتـرل خشـم، فقـدان گذشـت، طعـن و کنایـه بـه صاحب حق، برتر دانستن ایمان خود نسبت به دیگران، نازیدن به امتیازات بیرونـی، ریـا، تـرک اسـتغفار، عدم نشاط در عبادات، تحقیر دیگران و لذت بردن از مدح و ; .

در مرحله سوم، برای ۲۳ مفهوم، ۷۷ گویه طراحی شد. بدینترتیب، اغلـب مفـاهیم دارای حـداقل ۳ گویه، برخی دارای ۴ گویه بودند. سپس، معرض نظر کارشناسـان گذاشـته شـد و از آنهـا خواسـته شـد ضمن دادن امتیاز به گویههای موجود، گویههای پیشنهادی خود را نیز ثبت نمایند. حاصـل ایـن مرحلـه، انتخاب ۳۱ گویه دارای امتیاز مساوی یا بالاتر از (%۷۵) ۴ بود.

در مرحله چهارم، ۳۱ گویه مذکور، جهت دریافت روایی محتوا، با استفاده از لیکرت ۴ درجـهای، در معرض نظر کارشناسان قرار گرفت. میانگین نمرات کارشناسـان ۳/۷۷ (از (۴ بـوده کـه موافقـت ۹۴/۳۸ درصدی آنها با تناسب بین گویهها و مستندات روایی را نشان میدهد. ازایـنرو، ایـن مقیـاس از روایـی محتوای قوی برخوردار است.

برای بررسی میزان توافق نظرات کارشناسان، درباره روایی محتوا از شاخص آمـاری ضـریب تطـابق کندال، آزمون معناداری خیدو و آزمون تعقیبی ویلکاکسون استفاده شده اسـت. ضـریب تطـابق کنـدال ۰/۲۸۲ و مقــدار خــیدو ۳۷/۱۶۱ در ســطح معنــاداری ۰/۰۲۳، نشــاندهنــده توافــق مناســب و معنــادار کارشناسان در مورد تطابق ۳۱ گویه نهایی با مستندات اسلامی میباشد. وجود مفروضـه آزمـون تعقیبـی ویلکاکسون (P < 0/05) نیز یافته فوق را مورد تأیید قرار داد.

حاصل عملیات مرحله پنجم، همبستگی میان نمرات آزمون و بازآزمون مقیاس اولیـه و ۳۱ گویـهای تکبر- تواضع بوده، که با فاصله ۲ هفته، بین ۵۰ دانشجو و طلبه به صورت پایلوت (ضـربتی) اجـرا شـد. پاسخنامه یک طیف ۴ گزینهای، بدون حد وسط بود تا از انباشـت نمـرههـا در وسـط جلـوگیری شـود. مقایسه نتایج این دو آزمون، همبستگی بـالای آنهـا و درنتیجـه، اعتبـار قـوی آزمـون را نشـان مـی دهـد r =0/857)، .(P < 0/0001 افزون بر این، به این وسیله، برخی گویههـای کـه از همبسـتگی کمتـری بـا نمره کل آزمون برخوردار بود، یا از سوی شرکتکنندگان دشوار تشخیص داده شده بود، اصلاح شد.