فایل ورد کامل مقاله بانک اطلاعات مس؛ بررسی علمی، صنعتی و نقش آن در مدیریت داده‌های معدنی و اقتصادی

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 فایل ورد کامل مقاله بانک اطلاعات مس؛ بررسی علمی، صنعتی و نقش آن در مدیریت داده‌های معدنی و اقتصادی دارای ۲۹ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد فایل ورد کامل مقاله بانک اطلاعات مس؛ بررسی علمی، صنعتی و نقش آن در مدیریت داده‌های معدنی و اقتصادی  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی فایل ورد کامل مقاله بانک اطلاعات مس؛ بررسی علمی، صنعتی و نقش آن در مدیریت داده‌های معدنی و اقتصادی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن فایل ورد کامل مقاله بانک اطلاعات مس؛ بررسی علمی، صنعتی و نقش آن در مدیریت داده‌های معدنی و اقتصادی :

بانک اطلاعات مس

موقعیت جغرافیایی:
طرح مس سونگون در استان آذربایجان شرقی، در بخش ورزقان، در ۱۳۰ کیلومتری شمال تبریز و ۲۸ کیلومتری شهرستان ورزقان در یک ناحیه کوهستانی واقع است. نزدیکترین راه دسترسی به منطقه جاده تبریز- ورزقان- اهر می باشد.
این طرح در یک منطقه کوهستانی با متوسط ارتفاع ۲۰۰۰ متر بالای سطح دریا واقع شده و در شمال باختری ایران بر روی کمربند ماگمایی البرز- آذربایجان قرار دارد. روستا و توده نفوذی سونگون، بر روی رشته کوه های قره داغ و ارسباران قرار گرفته اند. این رشته کوه ها با ۸۰ کیلومتر عرض بخشی از کمربند آندزیتی آلپ- هیمالیا می باشند. رشته کوه های مزبور از سمت شرقی از انتهای کوههای تالش، جنوب شهرستان گرمی شروع شده و با روند غربی – شرقی از سوی غرب به رشته کوه های قفقاز در جمهوری ارمنستان و نیز آناتولی در ترکیه ملحق می شوند. در واقع این رشته کوه ها دنباله رشته کوه های قفقاز می باشند. بلندترین و مرتفع ترین نقطه ۲۴۶۰ متر و پست ترین نقطه ۱۷۰۰ متر می باشد، بدین ترتیب اختلاف ارتفاع در محدوده معدن حدود ۷۵۰ متر می باشد که سبب ایجاد توپوگرافی شدید و دامنه های پرشیب شده است.

موقعیت جغرافیایی معدن مس سونگون
رودخانه‌های سونگون و پخیر در این منطقه در جریان هستند و پس از پیوستن به هم رودخانه ارغنه چای را تشکیل می دهند.
حداکثر درجه حرارت در این منطقه در مرداد ماه به بالای ۳۰ درجه سانتیگراد می‌رسد و حداقل درجه حرارت در دی ماه به زیر ۴ درجه سانتیگراد خواهد رسید . جهت غالب وزش باد منطقه از سمت جنوب غربی است.
توده های دگرسان شده سونگون با وسعتی حدود ۶ کیلومتر مربع در ۶۰ کیلومتری شمال‌غرب اهر قرار گرفته‌اند. دو توده پورفیری دگرسان شده منطقه سونگون یکی در مجاورت دهکده سونگون و دیگری به فاصله ۲۵ کیلومتری جنوب توده اولی واقع شده است.

تاریخچه معدن سونگون:
کانسار فعلی سونگون، در واقع کانسار مسی از نوع اسکارن – پورفیری است که به دلیل حجم بالای ذخیره فلزی موجود در بخش پورفیری آن و نیز اهمیت اقتصادی فلز جنبی مولیبدن موجود در آن، به نام کانسار مس – مولیبدن پورفیری سونگون خوانده می شود. این کانسار از مهمترین کانسارهای مس ایران است که تاریخچه بهره‌برداری از قسمت اسکارنی آن به قرنها پیش باز میگردد.
معدن کاری و استخراج ماده معدنی مس از کانسار سونگون شامل دو دوره مجزا از هم می شود: یکی دوره باستانی و دیگری دوره سده اخیر.
۱- دوره باستانی:
به احتمال زیاد معدن کاری در سونگون در دوره های قبل از اسلام (ساسانیان) و بعد از اسلام رونق داشته است. از جمله شواهد دلالت کننده بر این ادعا، وجود آثاری از سکونت مانند قطعات سفالینه، گورهایی با ویژگی های غیر اسلامی و کوره های ذوب و سرباره های حاصله در منطقه سونگون و نیزمناطق اطراف است. در این زمینه اطلاعات جامع و صد در صد جامع و موثق وجود ندارد.
۲- سده اخیر: دردوره اخیر، بر اساس تاریخ مدون معدن کاری در ناحیه اهر، مشخص شده است که به طور کلی این معدن از سال ۱۲۹۰ هجری شمسی، اواخر دوره قاجاریه رسماً شروع به کار کرده و به طور ناپیوسته بهره برداری از آن تا سال ۱۳۵۳ ادامه داشته است.
شروع فعالیت معدن در دوره اخیر با ورود زمین شناسان و معدن کاران روسی به معدن در سال ۱۲۹۰ ه. ش.، در راستای اعطای امتیاز بهره برداری از معادن کوه های قره داغ ناحیه اهر، از سوی دولت قاجاریه به آن ها همراه بود.

آثار معدن کاری های قدیمی در منطقه سونگون
خلاصه دوره ها و سال های فعالیت معدن سونگون به قرار زیر است:
از سال۱۲۹۰ تا ۱۳۰۴ه. ش. (۱۹۲۵-۱۹۱۱ م.) آغاز بهره برداری معدن توسط روس ها، پیش از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷، به مدت چند سال که در اواخر آن معدن تعطیل می شود. در فاصله سال های ۱۳۰۴ تا ۱۳۱۸، پس از یک تعطیلی چند ساله، معدن توسط شخصی به نام مهندس فخرایی راه اندازی می شود. در فاصله سال های ۱۳۲۴ تا ۱۳۳۷ معدن تعطیل می گردد و در طی سال های ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۴ ه. ش. بهره برداری از معدن توسط شرکت مینیران صورت گرفته و پس از یک تعطیلی ۷ ساله، در سال های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۳ توسط توسط شرکت اطلاسر مورد بهره برداری قرار می گیرد.
از سال ۱۳۵۳ دوباره معدن تعطیل شد و در سال ۱۳۵۶ (۱۹۷۷ م.) بخش کانسار پورفیری سونگون اولین بار توسط هاشم اطمینان کشف شد و از آن تاریخ به بعد به ویژه از سال ۱۳۶۸ به این سو، اکتشافات سیستماتیک و پی در پی در این بخش آغاز گشت.
از سالهاى پس از جنگ نیز بحث سرمایه گذارى در این معادن دوباره برسر زبانها افتاد.
از این رو مطالعات متعددى ازجمله امکانپذیرى مقدماتى درسال توسط یک شرکت کانادایى و مطالعات امکانپذیرى دیگرى در سال توسط یک شرکت ایرانى برروى این پروژه صورت گرفت اما هیچکدام از مطالعات فوق به طور جدى پیگیرى نشد. اما سرانجام در سال توسط یک شرکت ایرانى و طرف خارجى مطالعات تکمیلى این معدن صورت گرفت.

زمین شناسی معدن:
منطقه معدنی سونگون به منطقه ای که توده نفوذی نیمه عمیق و پورفیری سونگون که میزبان کانسار مس – مولیبدن پورفیری سونگون است، و سنگ های دربرگیرنده آن گفته می شود. این منطقه مساحتی حدود ۵۰ کیلومتر مربع را در بر می گیرد.
سنگ های کربناته و شیلی کرتاسه بالایی، سنگ های آذرآواری نظیر توف و توفیت و همچنین برش های ولکانیکی ائوسن زیرین – میانی، توده نفوذی نیمه عمیق پورفیری با سن الیگوسن – الیگومیوسن، دایک های مونزونیتی و میکرودیوریتی میوسن؟، سنگ های ولکانیکی داسیتی پلیوسن و تراکی آندزیت های کواترنری عمده ترین واحدهای سنگی موجود در منطقه معدنی سونگون اند.
سنگ های دربرگیرنده توده نفوذی نیمه عمیق سونگون پورفیری را سنگ های کربناته و شیلی، سنگ های آذرآواری و برشی و ماسه سنگ و کنگلومرا و سنگ های ولکانیکی داسیتی و نفوذی های دیوریتی و ; تشکیل می دهند.
در شمال آذربایجان توده‌های متعددی از سنگ‌های نفوذی کم عمق با پدیده‌های دگرسانی، خصوصاً پیریتی- سیلیسی شدن نسبتاً شدید به صورت بخش‌های کوچک و بزرگی در داخل مجموعه‌ ی رخساره‌های رسوبی- ولکانیکی کرتاسه- ائوسن ظاهر شده اند. تماس این توده های نفوذی با سنگهای آهکی کرتاسه ایجاد رخساره‌های اسکارنی نموده‌اند. عدم فرسایش مکانیکی سریع در سنگ‌های پوششی مانع ظهور کامل توده‌های دگرسانی گردیده است.

نمایی از یک دایک پلاژیوکلاز پورفیری (سمت چپ چکش) که توده پورفیری سونگون را قطع کرده است.
نمایی از رگه های تیره رنگ در توده پورفیری سونگون
خردشدگی نسبتاً شدید این منطقه و همچنین وجود پدیده جانشینی مجاورتی توسعه یافته در محل تماس توده‌های پورفیری با سنگ‌های کربناته از خصوصیات بارز منطقه و وجه تمایزی نسبت به معادن و کانسارهای مس پورفیری ناحیه کرمان می باشد.
به طور کلی دو فاز ماگمایی در این ناحیه قابل مشاهده است. اولین فاز ماگمایی در دو مرحله تبلور به صورت سنگ‌های میکرودیوریتی و دیوریت پورفیری کانی سازی نشده در منطقه جنوبی ظاهر می شود. مجموعه این دو واحد نفوذی با اینکه در رخساره های قدیمی نفوذ کرده‌اند، خود به عنوان سنگ‌های دربرگیرنده توده پورفیری دگرسان شده محسوب می‌شوند. دومین فاز ماگمایی توده‌های گرانودیوریت پورفیری (سونگون پورفیری) را تشکیل می‌دهد که پیدایش فاز محلول‌های گرمابی در رابطه با این فاز ماگمایی می‌باشد.
سونگون پورفیری در مجاورت دهکده سونگون در سنگ‌های آهکی و رخساره‌های ولکانیکی نفوذ نموده در صورتی که در منطقه جنوبی در سنگ‌های نفوذی فاز اول رسوخ نموده است. دایک‌های پورفیری و میکروپورفیری دیوریتی دگرسان نشده، سونگون پورفیری را در مجاورت دهکده قطع می‌کنند.

زمین شناسی ساختمانی:
از نقطه نظر زمین شناسی ساختمانی نکته ای که واجد اهمیت است فعالیت های تکتونیک در مقیاس منطقه ای و به طور بارزتری در ناحیه معدن سونگون است. منشاء اثر این فعالیت ها به صورت شکستگی های فراوان به شکل گسل یا درزه ها به آسانی قابل مشاهده است. یک سری از این گسل ها که با امتداد تقریباً شمالی جنوبی دیده می شوند، علی الخصوص در ناحیه سونگون بارزترند. گسل های با امتداد عمود بر گسل ها و درزه های با امتداد شمال شرقی، جنوب غربی و بالعکس در تشکیلات وسیع آهکی به طور بارزی قابل مشاهده است.
چنین به نظر می رسد که در ناحیه سونگون نیز مانند اکثر کانسارهای مس پورفیری قرارگیری توده پورفیری در محل تقاطع دو سری شکستگی ها انجام شده باشد. این نقاط به وسیله آلتراسیون های شدید نیز مشخص می شود در کنتاکت توده نفوذی با آهک های کرتاسه در بعضی نقاط شدت شکستگی و درهم ریختگی شدیدتر است.

ترک خوردگی های شدید در توده پورفیری سونگون
علاوه بر این، نکته ای که فوق العاده واجد اهمیت است وجود ترک خوردگی های فوق العاده شدید است که در حاشیه و داخل توده پورفیری به شدت آلتره در معدن سونگون دیده می شود که توسط رگه های کوارتز پر شده است. این پدیده که به احتمال زیاد معلول فشارهای تکتونیکی نبوده و بلکه معلول فشارهای هیدرولیکی است (H.Etminan 1977 a) در اثر فشار محلول های هیدروترمال در آخرین مراحل انجماد ماده مذاب تشکیل دهنده توده پورفیری گرانودیوریتی به وجود آمده است و نقش بسیار مهمی را در مینرالیزاسیون پورفیری بازی می کند.
توده های برشی انفجاری هیدروترمال نیز که در اثر کیفیتی مشابه به وجود آمده در حاشیه و روی توده نفوذی در کنار معدن سونگون فراوان است. این برش ها با برش های نفوذی که قسمت غربی قریه سونگون را پوشانده فرق دارندارند.

کانی زایی:
پدیده کانی‌سازی به دو شکل پورفیری و جانشینی مجاورتی در سونگون مشاهده می‌شود. اگرچه ظاهراً پوشش گیاهی و خاک‌های فرسایشی مانع از رویت سنگ‌های پورفیری می‌گردد، با این حال در عمق رودخانه سونگون که در قسمت شرقی توده نفوذی و تقریباً نزدیک به محل مجاورت سنگ‌های آهکی با توده آذرین (اسکارن) موجب پیدایش رخنمون‌هایی در طول خود گردیده است.
کانی‌های پیریت و به مقدار بیشتری کالکوپیریت به صورت رگچه‌ای و انتشاری از عمده کانی‌هایی هستند که در محل بریدگی در بستر رودخانه دیده می‌شوند. رگچه‌های کوارتز و مقدار کمی مولیبدن نیز در این بستر وجود دارد. لیمونیت‌های قهوه‌ای و کمی ژاروسیت منطقه اکسیدی را می‌پوشانند.
به طور کلی در کنار قریه سونگون دو نوع کانی زایی مشخص قابل مشاهده است: یکی از نوع پیرومتاسوماتیک و دیگری از نوع پورفیری.

رگه های مالاکیت در توده پورفیری سونگون که در بستر رودخانه دیده می شوند.
نهشته های مالاکیت در کانال رودخانه که توده پورفیری را قطع کرده است.
الف- نوع پیرومتاسوماتیک:
این نوع کانی زایی در حاشیه توده نفوذی و یا اسکارن هایی که در نتیجه دگرگونی مجاورتی با آهک های کرتاسه به وجود آمده دیده می شود. در کنتاکت عدسی هایی با ضخامت متغیر از چند متر تا چند ده متر و طول ۳۰۰ متر قابل مشاهده است. این عدسی ها گاهی همراه با مرمر سفیدرنگ در دو طرف دامنه دره سونگون دیده می شود. انکلاوهایی از اسکارن نیز در داخل توده گرانودیوریتی موجود است. کانی های تشکیل دهنده اسکارن اساساً شامل گرونا، ایدوکراز و اپیدوت فراوان است. کانی سازی به دو صورت دیده می شود: یا به صورت پراکنده و نامنظم در داخل اسکارن و یا همراه رگه های کوارتز و کلسیت که در داخل اسکارن و یا توده نفوذی دیده می شود. سولفورهای آهن شامل الیژیست و هماتیت نیز موجود است. در قسمت های سطحی کربنات های مس شامل مالاکیت و آزوریت دیده می شود. باریاند (۱۹۶۹) از کالکانتیت نیز اسم برده است. در بعضی نقاط در داخل توده نفوذی در کنتاکت با اسکارن نیز کربنات های مس به صورت دانه های پراکنده رویت است.
بر طبق گزارش بازن و هوبنر (۱۹۶۹) عیار مس در حدود ۱ تا ۲ درصد در داخل اسکارن های مینرالیزه است. مطابق همین گزارش مقدار طلا در حدود یک گرم درتن است. ذخیره کلی معدن سونگون به عقیده لادام (۱۹۴۵) در حدود ۱۳ میلیون تن سنگ معدن است که در حدود ۲۰۰۰۰ تن مس دارد. واشه (۱۹۶۸) معتقد است که ذخیره از این مقدار کمی بیشتر است.

ب- نوع پورفیری:
بنا به گفته اطمینان(۱۳۸۱) علاوه بر کانی زایی نوع پیرومتاسوماتیک، کانی زایی از نوع پورفیری نیز در کنار قریه سونگون موجود است. به نظر می رسد این کانی زایی دارای ارزش فوق العاده زیاد بوده و از نظر حجمی با کانی زایی نوع اول قابل مقایسه نخواهد بود. البته برای تعیین وسعت وعمق آن باید مطالعات تکمیلی تر صورت بگیرد.
به طور کلی کانی زایی از نوع پورفیری پیرومتاسوماتیک در حاشیه توده های پورفیری که در داخل سنگ های آهکی تزریق شده تشکیل شده است در مقایسه با کانی زایی در خود توده پورفیری (مانند کانسار مس پورفیری سرچشمه) بسیار کوچک است. عمل کانی زایی توده پورفیری به طور غیر قابل مقایسه ای از آنچه که توسط این مقطع شماتیک نشان داده شده وسیع تر از کانی زایی تیپ پیرومتاسوماتیک که در حاشیه به وجود آمده، می باشد.
از نظر کانی‌شناسی منطقه از تنوع بسیار زیادی برخوردار است انواع کانی‌های اولیه و ثانویه در منطقه گسترش دارند مهمترین کانی‌های فلزی کانسار سونگون پیریت ، کالکوپیریت، مولیبدنیت، مگنتیت، گالن و اسفالریت می‌باشند. زونالیته کانی‌سازی در بخش پورفیری کانسار به گونه‌ای است که مجموعه پیریت – کالکوپیریت و مولیبدنیت در بخش‌های مرکزی و عمقی متمرکز شده‌اند و مجموعه پیریت ، کالکوپیریت در اطراف آن و بالاخره پیریت به تنهایی این دو مجموعه مرکزی را احاطه می‌کند.

مقطع شماتیک از یک کانسار مس پورفیری با زون های اکسیداسیون مختلف (Titley & Hickes, 1966).
آلتراسیون ها:
این کانسار در واقع یک نهشته نوع اسکارن پورفیری مس – مولیبدن می باشد که بخش اسکارن آن از زمانهای دور مورد بهره برداری قرار گرفته است.
بخش پورفیری این کانسار در طول کانی سازی پراکنده و رگچه ای در داخل استوک و در حاشیه آن بصورت اسکارن تشکیل شده است.
مناطق دگرسانی پتاسیک، فیلیک – کربنات، پروپیلیتیک ، آرژیلیک شاخص کانسارهای مس پورفیری نوع حاشیه قاره ای بخوبی قابل تفکیک اند. دگرسانی پتاسیک به دو صورت در مجاورت اسکارن و در بخش های ژرف کانسار قابل شناسایی است. این زون در مجاورت اسکارن فاقد کانی سازی می باشد. دگرسانی فیلیک گسترش بسیار زیادی دارد و کانی سازی غالب در آن از نوع رگچه ای می باشد. زون آرژیلیک اولیه دارای گسترش بسیار محدود و نامنظم بوده و دگرسانی پروپیلیتیک در حاشیه شمالی و جنوبی کانسار قابل تشخیص است اما از سمت باختر زون از بیست سال گذشته مورد توجه بوده است. عامل اصلی کانی سازی توده نیمه ژرف سونگون پورفیری با ترکیب سنگ شناسی در حد گرانودیوریت می باشد. زون آرژیلیک و پروپیلیتیک فاقد کانی سازی قابل توجه می باشند.

فرآیند غنی سازی سوپرژن در سونگون گسترش چندان نیافته است و کانی های حاصل از این فرایند مثل کالکوسیت، کولین و بورنیت فقط بصورت قشری نازک روی کانیهای سولفیدی اولیه و در داخل شکستگی های آن ها تشکیل شده اند. طبق بررسی های به عمل آمده، مقدار ذخیره بخش سوپرژن در سونگون بسیار محدود می باشد.
کانی‌سازی افشان در بخش‌های مرکزی و کانی‌سازی رگچه‌ای در سطوح بالاتر و اطراف کانسار، وجود زونالیته کانی های شاخص کانسارهای پورفیری، نحوه گسترش هاله‌های آلتراسیون، وجود انواع برشهای تکتونیکی، ریزشی و هیدروترمالی و موقعیت تکتونوماگمائی منطقه باعث شده است تا پورفیری بودن این کانسار محرز شود. مطالعه سیالات درگیر صورت گرفته نیز این نظر را تایید می‌نماید مهمترین توده‌ای که در واقع عامل کانی‌سازی اصلی معرفی شده است دارای بافت پورفیری و ترکیبی در حد گرانودیوریت و ریوداسیت می‌باشد که در بیشتر بخش‌های خود شدیدا تحت تاثیر آلتراسیون و کانی‌سازی قرار گرفته است.
واحد دیگری که بعد از توده اصلی بیشترین گسترش را دارد سنگهایی با بافت پورفیری و ترکیب لاتیتی می‌باشند که آنها نیز تحت تاثیر آلتراسیون و کانی‌سازی قرار گرفته‌اند این سنگها عمدتا در بخش‌های غربی کانسار متمرکز هستند.

نمای عمومی از آلتراسیون (بخش های روشن) در ناحیه سونگون
در بخش‌های شرقی و شمالی کانسار آهک های کرتاسه بالائی تحت تاثیر این توده‌های ساب ولکانیک اسکارنی شده‌اند و تمرکز مس، آهن، سرب و روی در آن مشاهده می‌گردد. اسکارن شرقی یک اسکارن گارنت اپیدوت‌دار است و در اسکارن شمالی گارنت دیده نمی‌شود، در عوض کلریت به مقدار فراوان همراه با اپیدوت یافت می‌گردد.
گسترش هاله‌های آلتراسیون در منطقه‌سونگون به گونه‌ای است که زون پتاسیک در بخش‌های مرکزی و عمقی گسترش دارد، زون فیلیک به صورت پوششی زون پتاسیک را احاطه نموده است ، زون آرژیلیک با وسعت کم در مقایسه با زونهای دیگر به صورت موضعی دیده می‌شود و زون پروپیلیتیک در بخش‌های شمالی و جنوبی کانسار زونهای دیگر را احاطه نموده است. مهم ترین کانی‌های زون پتاسیک بیوتیت ثانویه، فلدسپات آلکالن نئوفرمه، پلاژیوکلاز و سریسیت می‌باشند. زون فیلیک با مجموعه کوارتز، سریسیت ، پیریت و آثاری از پلاژیوکلازها مشخص است.
در زون آرژیلیک کانی های رسی مثل کائولینیت و مونت موریونیت غالب است و در زون پروپیلیتیک مجموعه کانیهای کلریت – اپیدوت – کلسیت و آلبیت همراه با بقایای کانیهای اولیه سنگ مشاهده می‌گردند.

دو نوع آلتراسیون پتاسیک در ارتباط با کانی‌سازی پورفیری و در کنتاکت توده‌های پورفیری و اسکارن در منطقه متمایز گردیده‌اند. نوع دوم عمدتاً فاقد کانی‌سازی می‌باشد در حالی که نوع اول دارای کانی‌سازی باارزشی می‌باشد. از نظر شیمیائی در زون پتاسیک عمدتاً شسته شدگی (leaching) از کلسیم و تا حدودی سدیم و غنی‌شدگی (Enrichment) از پتاسیم و منیزیم صورت پذیرفته است . در زون فیلیک شسته‌شدگی شدید از کلسیم سدیم و غنی‌شدگی از پتاسیم و سیلیس انجام گرفته است . تمرکز مس عمدتاً با افزایش شدت آلتراسیون اضافه می‌گردد. فرایندهای غنی‌شدگی سوپرژن در کانسار سونگون به صورت بسیار ناقص عمل کرده است به نحوی که این زون به صورت شاخص فقط با ضخامت‌های بسیار کم در بعضی از قسمتهای کانسار، مخصوصا در بخش شرقی قابل رویت است و در واقع ذخیره قابل ملاحظه‌ای از این زون در مقابل ذخیره اصلی که تا تراز ۱۶۰۰ حدود ۶۶۰ میلیون تن به صورت قطعی محاسبه شده است (شرکت ایتوک ایران)، وجود ندارد.
با توجه به نحوه گسترش هاله‌های آلتراسیون در سطوح و عمقهای مختلف و نحوه کانی‌سازی همراه آنها، به نظر می‌رسد که کانسار سونگون بسیار بزرگتر از آن چیزی است که در محاسبه ذخیره در نظر گرفته شده است .

نمایی از رگه های پیریت در توده پورفیری سونگون
واکنش‌های حاصل از تاثیر پوشش گیاهی و نفوذ آب به درون توده‌های پورفیری محتوی سولفیدها (عوامل توسعه منطقه سوپرژن) و پس از آن انجام فعل و انفعالات در طی زمان حرکت آب در داخل سونگون پورفیری و سرانجام محلول‌ها در امتداد رودخانه قابل تعمیق است. چنین به نظر می‌رسد که ضخامت سوپرژن قابل توجه و احتمالاً رودخانه، منطقه سوپرژن اکسیدی را قطع کرده و در قسمت‌های تحتانی سوپرژن سولفیدی جریان دارد.
پدیده جانشینی مجاورتی در نتیجه هجوم محلول‌های گرمابی به محل تماس سنگ‌های نفوذی و کربناته حاصل شده است. محلول‌های گرمابی با کیفیت اسید (H2S، Hf، Hcl، SO2 و;) محتوی فلزات سنگِن و یون‌های دیگر که از فاز ماگمایی سونگون- پورفیری اشتقاق یافته است، در مجاورت با سنگ‌های آهکی (قلیایی) در نتیجه واکنش‌هایی که در این محیط صورت گرفته به وسیله سنگ‌های کربناته خنثی شده و در نتیجه تبادل یونی و واکنش‌های انجام گرفته از طرفی موجب تشکیل کانی‌های اپیدوت، گارنت، وزوویانیت و منیتیت (اسکارن) گردیده واز طرف دیگر موجب تمرکز کانی‌های سولفیدی (احتمالاً مربوط به فاز جامد درون فاز مایع) نظیر پیریت، کالکوپیریت، گالن و اسفالریت شده است. آزوریت، مالاکیت و کالکانیت از کانی‌های ثانویه هستند. دما و فشار ناشی از مجاورت با توده نفوذی سنگ‌های آهکی را نیز دگرگون و مرمری نموده است. رخساره مرمری پس از منطقه اسکارنی ظاهر و تدریجاً به سنگ‌های آهکی تبدیل شده می‌گردد. از کانی‌های سولفیدی موجود در رخساره اسکارنی در گذشته به مقدار قابل توجهی بهره‌برداری شده است.
ذخیره و عیار معدن:
ذخیره قطعی معدن ۳۸۴ میلیون تن با عیار میانگین ۰۷ درصد.و ذخیره احتمالی معدنی ۱۰۰۰ میلیون تن با عیار میانگین ۰۶۷ درصد گزارش شده است.

پروژه‌های عمده طرح مس سونگون:
الف- پروژه معدن:
معدن به روش روباز و با استفاده از ماشین آلات سنگین بهره‌برداری می‌شود . مجموع کل باطله معدن ۸۵ میلیون تن میباشد که ۲/۸۵ درصد آن تا آخر اسفند ماه۱۳۸۳ برداشت شده است.
ماشین آلات بهره برداری معدن ( که عمدتاً خارجی میباشند ) با بودجه ای در حدود ۱۲۶ میلیارد ریال توسط شرکت ملی مس ایران خریداری و تهیه خواهد شد.
ب- پروژه کارخانه:
کارخانه دارای دو بخش ساختمانهای صنعتی و نیمه صنعتی است .
ظرفیت تولید کارخانه طی دو فاز به شرح زیر می‌باشد:
فاز اول بهره‌برداری به مدت ۶ سال با خوراک سالانه ۷۰۰۰۰۰۰ تن و تولید سالانه کنسانتره ۱۵۰۰۰۰ تن و فاز دوم بهره برداری به مدت ۲۵ سال با خوراک سالانه ۱۴۰۰۰۰۰ تن و تولید سالانه کنسانتره ۳۰۰۰۰۰ تن خواهد بود.
در سال ۱۳۷۶ شرکت سوئدی (سوئدالا) برای کل مهندسی کارخانه و فاینانس و تامین تجهیزات ساخت خارج و فاینانس تجهیزات داخل تغلیظ انتخاب و قرار داد آن از خرداد ۱۳۷۸ نافذ شد و شرکت ایریتک نیز در سال ۱۳۷۸ بعنوان مشاور کارخانه و تایید نقشه‌های ساخت خارج و خدمات مهندسی و تامین تجهیزات ساخت داخل و مهندسی ساختمانها و تاسیسات عمومی برگزیده شد.

تصویری از نمای عمومی معدن و محل احداث کارخانه
ج- تامین آب و دفع پساب:
آب مورد نیاز فرآیند تولید کنسانتره مس از دو محل به شرح زیر تامین می‌گردد: ۱- انتقال آب از سد مخرنی اهر. ۲- آب بازیافتی به همراه باطله کارخانه.
مطالعات مقدماتی تامین آب و دفع پساب در سال ۱۳۷۲ توسط شرکت ایتوک انجام گرفته است در تکمیل این مطالعات شرکت چکادپی در سال ۱۳۷۴ و شرکت کوه آرا اراک در سال ۱۳۷۶ مطالعاتی تکمیلی را انجام داده‌اند . در سال ۱۳۷۸ مشاور بند آب جهت مطالعات مرحله اول نحوه تامین آب آشامیدنی و صنعتی معدن و کاخانه تغلیظ مس و تاسیسات وابسته به آن انتخاب شد . در سال ۱۳۷۹ و۱۳۸۰ مطالعات تکمیلی توسط شرکت طوس آب روی مهندسی واجرای پروژه تامین آب ودفع پساب صورت گرفت وسرانجام درسال ۱۳۸۰ شرکت ATC مسئول طراحی سد باطله شد . بر اساس این مطالعات انجام گرفته در سال جاری راه‌حل بهینه تامین آب از طریق انتقال از سد مخزنی اهر تشخیص داده شد .
د- پروژه زیربنایی:
سرآغاز فعالیتهای زیر بنایی طرح به سال ۷۲ بر می‌گردد . مهم ترین فعالیت هایی که در حال حاضر انجام می‌شود شامل :
۱- طرح تامین برق سایت از طریق احداث پست ۲۰/۲۳۰ کیلو وات و طرح انتقال خط ۲۰/۲۳۰ که توسط برق منطقه‌ای آذربایجان در حال انجام است .
۲- احداث جاده ورزقان به سونگون بطول ۲۵ کیلو متر که توسط شرکت طوس مسیر انجام می‌شود.
۳- اجرای بخشی از شهرک مسکونی ورزقان شامل ۵۳ واحد مسکونی در ۱۰ بلوک و یک مهمانسرا ، منبع آب و احداث چهار سوله می‌باشد که توسط شرکتهای ارگ بنا، بتن پلاد و یولسا انجام می‌شود . ( طراح این شهرک شرکت گنو بوده است ).
۴- مطالعات زیست محیطی و طرح پروژه مس سونگون که بر عهده شرکت IMC می‌باشد.

راه اندازی معدن:
برای طرح تجهیز معدن و احداث کارخانه تغلیظ مس سونگون ۳۰۰/۱۵۹ متر مربع زمین تخصیص یافته است. زیر بنای این طرح ۳۰۰/۴۹ متر مربع می‌باشد. مجری طرح شرکت ملی صنایع مس ایران و مشاوران طرح شرکت ایریتک، شرکت گنو، اولنگ، IMC, ATC, Rio, tinto ، ره شهر، مشانیر، کاوش راه، کانی کاوان شرق، بند آب، SES، ماندرو، موننکو و کوپا می‌باشند و پیمانکاران خارجی عمده طرح داخلی سوئدالا، اولنگ، مبین، ایرتیک، آهن آجین و کوپا
کل اعتبارات طرح شامل: ۶/۱۷۸ میلیون دلار ارزی و ۳۶۲/۰۴۰/۱ میلیون دلار ریالی و اعتبارات ۱۴۵/۹۲۲/۱ میلیون دلار می‌باشد. تاریخ شروع اجرای طرح سال ۱۳۷۸ و تاریخ پایان آن سال ۱۳۸۴ پیش‌بینی شده است.
مطالعات متعددی از جمله امکانپذیری مقدماتی در سال ۱۹۹۱ توسط شرکت SNC کانادا و امکانپذیری توسط شرکت ایتوک در سال ۱۳۷۴ بر روی این پروژه صورت گرفته است اما سرانجام درسال ۱۳۷۶ بر اساس اطلاعات تکمیلی و جدید تر ذخیره معدن با عیار حدی ۳/۰% و ۴/۰% برآورد گردید . بنابراین مطالعات ذخیره قطعی معدن معادل ۱۴۷ میلیون تن سنگ سوپرژن و ۸۵۳ میلیون تن سنگ هیپوژن ( در کل یک میلیارد تن ) تا تراز ۱۶۰۰ برآورد شده است .

نمایی از فوندانسیون کارخانه
آغاز بهره برداری از معدن:
طبق بررسیهاى به عمل آمده، کل ذخایر قابل استخراج این معدن، بیش از ۳۸۴ میلیون تن سنگ، با عیار ۰۶۲ درصد است که ازنظر مقایسه با سایر معادن جهان جزو معادن متوسط محسوب مى شود.
طبق نظر کارشناسان زمین شناسى و متخصصان معدن مقدار ذخایر مذکور در یک دوره ۳۱ ساله از آغاز بهره بردارى پروژه سونگون قابل استخراج خواهدبود.
ازسوى دیگر، با بررسى ارقام هزینه شده در پروژه ملى مس سونگون مشخص مى شود که ارقام سرمایه گذارى در این پروژه نیز بسیار چشمگیر است. مجرى پروژه مذکور دراین رابطه مى گوید: «میزان سرمایه گذارى در پروژه سونگون معادل۳۷۵ میلیاردتومان برآورد گردیده است.
که مقدار یکصدمیلیون دلار از این رقم به شکل فاینانس ازطریق یک بانک سوئدى سرمایه گذارى ارزى و معادل ۷۰ میلیاردتومان نیز ازمحل منابع عمرانى دولت دراین طرح هزینه ریالى شده است.»
سایر هزینه ها نیز ازمحل درآمد و تعهدات شرکت ملى صنایع مس ایران سرمایه گذارى شده است.»
در برنامه زمانبندى اولیه طرح سونگون زمان آغاز بهره بردارى از این پروژه ،تیرماه ۱۳۸۴ اعلام شده است. اما مهندس کارگر در این رابطه مى گوید: «عملیات اجرایى پروژه مس سونگون بنا به دلایلى نسبت به برنامه زمانبندى مصوب ، تأخیرى معادل ۶ درصد دارد» (روزنامه ایران – ۱۴/۲/۱۳۸۴).

با بررسى مشخصات اصلى طرح مس سونگون، اهداف ذیل براى اجراى پروژه مذکور مدنظر دولت قرار گرفته است: تولید کنسانتره مس، انتقال دانش فنى، صرفه جویى ارزى، دستیابى به ارزش افزوده بالاتر و اشتغال زایى .
همانگونه که در اهداف فوق مشخص مى شود، به غیر از اهداف سودآورى اقتصادى، اشتغال زایى از مهمترین اهداف دولت دراجراى پروژه مس سونگون بوده است.
مسؤول اجراى پروژه سونگون در مورد نقش و تأثیر این طرح در اقتصاد استان مى گوید:«با توجه به حجم بسیار بالاى سرمایه گذارى انجام شده و میزان انبوه ذخایر مس معدن مذکور به عنوان یک واحدعظیم صنعتى ومعدنى تحول بزرگى در وضعیت اقتصادى استان آذربایجان شرقى بوجود خواهد آمد که اشتغال زایى مستقیم براى حدود یکهزار نفر از افراد بومى از برجسته ترین مزایاى این پروژه است».
البته شایان ذکر است با احتساب افراد شاغل غیرمستقیم در ارتباط با طرح مس سونگون این رقم به چندین برابر خواهد رسید.
با همه این اوصاف به زعم اغلب کارشناسان اقتصادى پروژه طرح مس سونگون یکى از یادگارهاى ماندگار دولت دراستان خواهدبود. پروژه اى که در دوره ساله بهره بردارى خود قطعاً تحولات اجتماعى واقتصادى بسیارى دراین منطقه بوجود خواهد آورد (روزنامه ایران – ۱۴/۲/۱۳۸۴).
با بهره‌برداری از معدن مس سونگون اهر، سالانه ۱۴میلیون تن به تولید سنگ مس کشور افزوده خواهد شد.
سالانه بیش از ۱۵میلیون تن سنگ مس از معادن مس کشور استخراج می‌شود که با بهره‌برداری از معدن سونگون این میزان به بیش از ۳۰میلیون تن در سال خواهد رسید (خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران – ۱۴/۲/۱۳۸۴).

یک معدنچی در معدن سونگون
کل عمر معدن مس سونگون ۳۱ سال است. این معدن با این عمر در دو فاز به بهره بردارى خواهد رسید. مدت بهره بردارى از فاز نخست معدن سونگون را شش سال خواهد بود که در این فاز سالانه ۱۵۰ هزار تن کنسانتره مس تولید می شود. از فاز دوم این طرح در ۲۵ سال بهره بردارى خواهد شد که تولید سالانه آن۳۰۰ هزار تن کنسانتره مس خواهد بود.
فاز دوم این طرح شش سال پس ازراه اندازى فاز نخست، به بهره بردارى خواهد رسید. ذخیره قابل استخراج معدن سونگون ۳۸۸ میلیون تن و همچنین مس این معدن با عیار متوسط سنگ معدن قابل استخراج ۶۱ درصد است. طرح مس سونگون بر اساس روش روباز است و میزان سرمایه گذارى این طرح را بر اساس آخرین موافقت نامه سازمان توسعه و نوسازى معادن و صنایع معدنى حدود ۳ هزار و ۷۰۰ میلیارد ریال می باشد که حدود ۸۰۰ میلیارد ریال آن از منابع بودجه عمرانى و مابقى از محل منابع داخلى این سازمان تامین می شود (دنیاى اقتصاد ۹/۳/۱۳۸۳).

مشکلات اجرایی:
به گزارش ایسنا، مطالعات و عملیات اجرایی طرح تجهیز معدن و احداث تولید مس سونگون (اهر) به ترتیب در سال‌های ۷۲ و ۷۴ آغاز شده است.
تعجیل در شروع پروژه بدون انجام مطالعات مبسوط و دقیق، موجب بروز مشکلات فراوان در مرحله اجرا شده است.
فقدان مشاور مادر و استفاده از مشاوران متعدد در بخش‌های مختلف طرح، موجب نداشتن ارتباط مناسب آنها در طراحی بهینه‌ شده است و در عمل با بروز نقص در مطالعات یکی از این پروژه‌ها روند پروژه‌های دیگر مختل شده است.
اختلاف ارتفاع زیاد مکان سر باطله از کارخانه موجب انتقال موارد زاید به صورت پمپاژ با ارتفاع ۳۴۶ متر و طول بیش از ۸ کیلومتر است. خورندگی بالای این مواد تدابیر خاصی را در مورد پوشش و جنس لوله‌ها و پمپ‌ها می‌طلبد.
به دلیل تغییرات در پروژه‌های مختلف طرح، برنامه زمان‌بندی در ۳ ماهه اول سال ۸۳مورد بازنگری قرار گرفت. طبق برنامه زمان‌بندی به روز شده تاخیرهایی در روند اجرایی پروژه‌های احداث کارخانه، تامین آب و دفع سپاب و فعالیت‌های زیربنایی وجود دارد.
مشکلات تملک اراضی در منطقه آیت‌ کندی، موجب تاخیر در عملیات ژئوتکنیک احداث سرباطله شده است (www.donya-e-eqtesad.com).

آدرس معدن: استان آذربایجان شرقی، شهرستان ورزقان، طرح مس سونگون
تلفن: ۲-۲۲۲۸۸۷۱(۰۴۲۶)
نمابر: ۲۲۲۸۸۷۲-۲۲۲۸۹۷۱(۰۴۲۶)

طراحی شیب نهایی بهینه معدن مس سونگون :
چکیده:
تعیین شیب دیواره ها یکى از مهمترین پارامترهای طراحى معادن روباز مى باشد. چنانچه شیب دیواره ها کم در نظر گرفته شود، باطله برداری به مقدار قابل توجهى افزایش مى یابد. از طرف دیگر انتخاب دیواره های پر شیب باعث کاهش ایمنى و افزایش احتمال ریزش خواهد شد. بتابراین انتخاب شیب بهینه برای جلوگیری از اضافه باطله برداری و کاهش ریسک ریزش دیواره ضروری مى باشد. روش های مختلفى برای تحلیل پایداری شیب دیواره های معادن روباز وجود دارند.

از جمله مى توان به روش های تعادل حدی و روش های عددی اشاره نمود. در این تحقیق پایداری بحرانى ترین مقطع معدن روباز سونگون به روش عددی و با استفاده از نرم افزار FLAC SLOPE مورد بررسى و تحلیل قرارگرفته است. در این تحقیق بارگذاری استاتیکى انجام شده و طبق نتایج بدست آمده، ضریب ایمنى دیواره با شیب کلى ۵/۲۸ درجه مرلوط به مقطع فوق برابر ۴۱/۱ مى باشد.

مقدمه:
یکى از پارامترهای مهم در طراحى معادن روباز، تعیین زاویه کلى شیب دیواره معدن مى باشد. در طراحى مقدماتى برای تعیین حد نهائى معدن، این زاویه به عنوان یکى از عوامل اصلى باید مشخص باشد. در صورتیکه زاویه تعیین شده برای شیب دیواره مناسب نباشد، محدوده تعییین شده برای معدن از دقت کافى برخوردار نخواهد بود که این موضوع مى تواند روند طراحى را تحت تاثیر قرار دهد. علاوه بر جنبه فوق، انتخاب شیب دیواره از لحاظ فنى و اقتصادی مى تواند روی یک پروژه معدنى تاثیر گذار باشد.

از لحاظ فنى چنانچه شیب دیواره بیش از حد مورد نیاز باشد، احتمال ناپایداری افزایش مى یابد و از لحاظ اقتصادی چنانچه این شیب کمتر از حد بهینه باشد، نسبت باطله برداری بالا مى رود.اهمیت مطالعات پایداری دیوار های معادن، پس از وقوع چند ریزش بطور جدی مورد توجه قرار گرفت. از جمله این موارد مى توان به ریزش دیواره معدن Chuqicamata در کشور شیلى اشاره نمود.

ارتفاع این دیواره در زمان ریزش ۲۸۴ متر و زاویه آن ۴۳ درجه بوده است. علت اصلى این ریزش لرزش های ناشى از زمین لرزه تشخیص داده شده است. طراحى شیب بهینه و تحلیل پایداری دیواره های معادن روباز با سه روش امکان پذیر است که عبارتند از روش تعادل حدی، روش مدلسازی فیزیکى و روش عددی امروزه کاربرد روش تعادل حدی و روش عددی بسیار وسیع است.

در این مقاله برای بررسى پایداری دیواره نهایى معدن سونگون از روش عددی استفاده شده است. روشهای عددی انواع مختلفى دارند که شامل روش اجزاء محدود، روش اجزاء مرزی، روش تفاضل محدود و; مى باشد. در تحلیل عددی معادن روباز بیشتر از روش تفاضل محدود استفاده مى شود. در این روش سنگ به عنوان محیطى پیوشته در نظر گرفته مى شود و از پارامترهای مقاومتى توده سنگ برای تحلیل استفاده مى شود.

کلیات:
معدن سونگون یکى از ذخایر بزرگ مس کشور است که در ۱۳۰ کیلومتری سهرستان تبریز و در موقعیت جغرافیایى ۴۶ درجه و ۴۳ دقیقه عرض واقع شده است. ذخیره معدن در دامنه یک کوه با شیب نسبتا زیاد قرار دارد و همانند کثر کانسارهای پورفیری، زونهای فروشسته و سوپرژن در این کانسار مشاهده مى شود. عملیات کتشاف معدن از سال ۱۳۶۸ شروع شده و تا کنون بیش از ۲۳۰ گمانه و ۴۰۰۰ متر تونل اکتشافى در آن حفر شده است.