فایل ورد کامل مقاله هنر زیلوبافی؛ بررسی تاریخی و فرهنگی جایگاه این دست‌بافته سنتی در صنایع دستی ایران

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 فایل ورد کامل مقاله هنر زیلوبافی؛ بررسی تاریخی و فرهنگی جایگاه این دست‌بافته سنتی در صنایع دستی ایران دارای ۳۴ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد فایل ورد کامل مقاله هنر زیلوبافی؛ بررسی تاریخی و فرهنگی جایگاه این دست‌بافته سنتی در صنایع دستی ایران  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی فایل ورد کامل مقاله هنر زیلوبافی؛ بررسی تاریخی و فرهنگی جایگاه این دست‌بافته سنتی در صنایع دستی ایران،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن فایل ورد کامل مقاله هنر زیلوبافی؛ بررسی تاریخی و فرهنگی جایگاه این دست‌بافته سنتی در صنایع دستی ایران :

زیلوبافی

مقدمه
بافندگی و نساجی از بومی‌ترین هنرهای ایرانی است و سابقه‌ای دیرینه و هزاران‌ساله دارد؛ از فرش نام‌دار دوره هخامنشی، پازیرک گرفته تا پارچه‌های فاخر عهد ساسانی یا بافته‌های دوره سلجوقی و انواع پارچه‌ها و فرش‌های بی‌همتای عصر صفوی که الحق اوج درخشان و عصر طلایی نساجی و بافندگی در ایران است، همه و همه نشان‌دهنده حیات ارزشمند و دیرینه و رواج این هنر در زندگی ایرانیان است.

استان یزد همواره از مراکز مهم بافندگی بوده و در کنار هنر و معماری بی‌نظیر و زیبا و چشم‌نوازش، در بافندگی بافته‌های داری و غیر داری نظیر قالی‌بافی، شعربافی، زری‌بافی، شال‌بافی، ترمه، مخمل، و به‌ویژه زیلو نیز درخشیده است. زیلو زیراندازی ساده و بی‌تکلف و بادوام و خنک و بهداشتی است. تار و پودش از پنبه تشکیل یافته است. بی‌پیرایه است و از خلوص پرمعنایی برخوردار است. ساده و باوقار است؛ زیرا تنوع رنگی محدودی دارد و آرایه‌های آن نقش‌های ساده هندسی بیش نیست. نقوش زیلو ارتباط عمیقی با فرهنگ مردم دارد. این سادگی و صداقت هم‌گام و سازگار با بناها و روحیه قانع مردم این خطه است.

زیلوبافی یکی از هنرهای درخور توجه ایرانیان بوده است و از ظواهر امر چنین برمی‌آید که قدمتی بس طولانی در تاریخ هنر و فرهنگ ایران زمین دارد. اینکه چرا سرزمین ایران مهد تولید زیباترین و ارزشمندترین آثار فرش‌بافی جهان شده است، محل بحث و گفتگوهای بسیار بوده، اما آنچه در این آثار رخ می‌نماید نشان از ذوق سرشار ایرانیان دارد که سعی در هر چه زیباتر کردن محیط زندگی خود داشته‌اند و تا حد امکان در تنوع و گونه‌گونی در پی این زیبایی بوده‌اند.

زیلو نیز یکی از این هنرهای باارزش بوده که نشان از دقت نظر و نگاه ظریف و زیباپسند ایرانیان دارد. این را که این هنر نخست از کدام نقطه از ایران بزرگ برخاسته، به درستی نمی‌توان مشخص کرد؛ چرا که تاریخی دقیق وجود ندارد و منابع مکتوب نیز دارای آن چنان اطلاعاتی نیستند که بتوان از روی آنها سوابق تاریخی این فرش را بررسی کرد. در منابع تاریخی موجود نیز مشخصاً به زیلو پرداخته نشده و تنها هرکجا نامی از بنایی، خاصه مساجد، بوده است، در توصیف موقعیت و دارایی‌های آن مسجد نامی از زیلو نیز به میان آمده است؛ باتوجه به اینکه این نوشتارها نیز اطلاعات کمی از زیلوهای بعد از اسلام به دست می‌دهند و مطلبی درباره ویژگی‌های این هنر در قبل از اسلام ندارند.
زیلوی یزد اگرچه با کتیبه‌هایش هویتی انکارناپذیر دارد و هر مسجد و مکان دینی در سراسر ایران نشانی و فرشی به یادگار از این خطه دارد، جای تأسف است که امروز درگذر زمانه، آن هم در مراکز اصلی تولید و بافت آن، یعنی شهر میبد و اردکان، این هنر مهجور مانده و در میان فرش‌ها و زیراندازهای ماشینی گرفتار و رو به نابودی است.
میبد را باید یکی از مراکز مهم تولید زیلو دانست و بی‌شک در گسترش و رونق این فرش، میبد سهم بسزایی داشته است؛ چرا که شاهکارهای موجود هنر زیلوبافی متعلق به استادکاران و بافندگان میبدی است. نکته درخور توجه آنکه با همه ویژگی‌ها و اهمیتی که این فرش داشته، پژوهشی درخور تأمل در این هنر نشده است؛ درحالی که هر یک از ابعاد مختلف این هنر ظرفیت پژوهشی مستقل دارد.

زیلو چیست؟
زیلو یکی از مناسبترین و بادوام ترین کف پوش ها، به ویژه برای مناطق کویری است که از قدیمی ترین محصولات دست بافت یزد محسوب شده و قدمت آن به پیش از اسلام می رسد.ناصرخسرو در سفرنامه خود و تنها در شهر “تون” که از شهرهای شرقی ایران است، به بیش از ۵۰۰ کارگاه زیلوبافی اشاره می کند و “حدودالعالم”، در ذکر ویژگی های مساجد ایران در قرن چهارم ه.ق زیلو را از کفپوش های مهم می داند.این فرش نخی هر چند به ظاهر ساده است، اما فنون و روش های ساخت آن نشان دهنده غنای فرهگنی، فکر و اندیشه بارور شده ای است که در پس هر

تار و پود آن نهفته است.این فرش در نقش و بافت شباهت هایی به حصیر دارد.واژه “Xylography” در زبان و فرهنگ غرب که به معنای فن یا هنر حکاکی روی چوب است بی شک برگرفته از واژه زیلو در فرهنگ ایرانی است که ریشه در حصیربافی دارد.انواع زیلو براساس کاربرد، اندازه و رنگ های به کار رفته در آن ها تقسیم بندی می شوند.این فرش معمولا در اندازه های ۲ در ۳ و ۳ در ۴ تولید می شده است.البته زیلوهایی با عرض ۵ تا ۶ متر و طول ۱۰ متر نیز بافته شده است.کاربرد زیلو (به ویژه در ابعاد بزرگ) اغلب در مساجد بوده و از زیلوهای با اندازه های کوچک تر برای پوشش کف اتاق ها و منازل استفاده می کردند.زیلوهایی که با رنگ سفید و آبی بافته می شد در مساجد و امامزاده ها مورد استفاده قرار می گرفت که هماهنگی بسیار زیبایی با ساختار طرح ها و رنگ های کاشیکاری و آجرکاری این بناها داشت.زیلوهایی که به رنگ آبی و قرمز بافته می شد به زیلوی جوهری مشهور بوده و معمولا مرغوبیت کمتری داشت.مرغوب ترین زیلو “نفتال” نام دارد که به رنگ سبز و نارنجی بوده و بیشتر در منازل مورد استفاده قرار می گرفت.این رنگ آمیزی با توجه به زمینه قالی ها که عمدتا لاکی بود، هماهنگی بسیار زیبایی ایجاد می کرد.با وجود اینکه در بافت

زیلوها فقط از دو رنگ استفاده می شد این محدودیت هیچگاه از زیبایی و جذابیت این دست بافته ها نمی کاست و استفاده از طرح های متنوع که گاه نقش آیات قرآن و طرح های هندسی را نیز شامل می شد بر زیبایی آن می افزود.به دلیل ایجاد همین طرح های متنوع برای بافت زیلو استفاده از دستگاه نقشه بندی جایگزین دستگاه چند دری شد.با گذشت زمان زیلو بافها ترجیح دادند از طرح های ساده تر و سرشناس تری چون مثلثی، نقشه گره، گچکنه، پیله ، پته توره و زنجلو استفاده کنند.

تاریخچه مختصری از زیلو

در فرهنگ دهخدا زیلو بااین جمله تعریف شده است: “پلاس وگلیم راگویند وآنرا شطرنجی نیز خوانند” ودر توضیح پلاس آمده است:”قسمتی پشمینه که گستردنی باشد شبیه جاجیم. چیزی مثل کرباس که از پوست درخت سن بافند”. زیلو یکی از قدیمیترین محصولات دست بافته است که ازدیرباز در شهرستان میبد واقع در ۵۰ کیلومتری یزد بافته ‌می‌شده است. بنظر میرسد این صنعت در میان اعراب پیش ازاسلام نیز وجود داشته است.
شهرهای دیگری که زیلوبافی در آنها رواج داشته است عبارتند از: جهرم، سیستان، کاشان، اصفهان و مشهد. در این رابطه از محلی به نام “بشنیغان” در میبد نام برده شده است که گویا خاستگاه هنر زیلوبافی بوده است.
این دستبافته زیبا خاص مناطق حاشیه کویر میباشد و علاوه بر تطابق این فرش بانوع زندگی مردم منطقه و معتقدات مذهبی آنها، تاثیر معماری ،طبیعت و گویش مردم این ناحیه بر نقش ،رنگ و نام زیلوها انکارناپذیر است.

نوشتن تاریخ و سابقه زیلوبافی وعلل تکوین وپیدائی آن بسی دشوار است. برخی سابقه زیلوبافی در میبد را تا قرن هشتم به دوره مظفریان مسبوق می‌دانند و برخی دیگر سابقه وقدمت آن را کمتر از این تصور می‌کنند. ناصرخسرو قبادیانی در سفرنامه در ضمن توصیف وضعیت و موقعیت شهر تون (فردوس کنونی) مینویسد: “گفتند در این شهر چهارصد کارگاه بود که زیلو بافتندی ;”.احتمالا

قدیمی‌ترین سندی که از زیلو وزیلوبافی نام برده است ،همین سفرنامه ارزشمند است. نگارنده را گمان بر آن است که وجود راه مستقل میبد به خراسان و ارتباط وتبادل تجاری وفرهنگی مردم این خطه با اهل آن سامان سبب انتقال این صنعت از آنجا بدین جا شده است.

یکی از قدیمی‌ترین و درعین حال نفیس‌ترین زیلوهایی که در میبد موجود است ،متعلق به قرن ۱۲ است و بر آن ۲۴ سجاده طرح شده است. رنگهایش با مختصر اختلاف در مجموع همانند و چشم نواز است. درحاشیه این زیلوی نفیس این جملات که کلمات آن به چندرنگ و ترتیب مختلف است ،مشاهده می‌شود: ” وقف صحیح شرعی نمود جناب ستوده آداب حاج الحرمین الشرفین حاجی عبدالرشید خلف مرحوم عبدالغنی المیبدی بر پیش قبه مسجدجامع مزبور بیرون نبرند مگر در شبستان مسجد مزبوره برند. تحریرا فی سنه شهر ربیع الثانی ۱۱۸۸″.

زیلویی با قدمت ۶ قرن. (مسجد جامع میبد)
دو زیلوی کهنه دیگر در مسجد رکن آباد میبد نگهداری میشود: بر روی یکی از آن زیلوها ابیات زیر بافته شده است:
غرض نقشی است کز مابازماند
که هستی را نمی بینم بقائی
مگر صاحبدلی روزی به رحمت
کند در کار درویشان دعائی
سه فرد زیلوی نفیس و خوشرنگ در مسجدجامع هفتادر عقدا نگهداری می‌شود که در نوع خود کم نظیر است. دوفرد از این زیلوها بافته و عمل حاجی باقر میبدی در سنوات ۱۰۷۰و ۱۰۸۳ هجری قمری است. زیلوی تاروپود گسسته ای هم در صحن مسجد نگهداری میشود که قدمت آن به سال ۱۰۲۳ میرسد.
چند نمونه از زیلوهایی که درعهد قاجار بافته شده است را در مساجد میبد ویزد می‌توان دید. یک نوع آن زیلوی آویختنی است به اندازه تقریب یک متر در دومتر، که در سال ۱۲۷۹ توسط عبدالوکیل میبدی یزدی بافته شده و در مسجد میرچخماق یزد آویخته بوده است.

نخ و رنگ
پنبه ماده اولیه و اصلی زیلو محسوب میگردد. امروزه کارخانه های ریسندگی با وسایل مدرن نخ مورد احتیاج زیلوبافان را تولید و عرضه میدارند. در گذشته زنهای خانه دار نخ را می رشته اند.
در گذشته نوعا رنگها از روناس و پوست گردو وانار تهیه میشده است ،اما رنگهایی که امروزه استفاده میشود،تماما شیمیایی است. در گذشته پنبه ای موسوم به “مله” (malla) که رنگ آن متمایل به زرد بود، کاشته میشد و به همان رنگ طبیعی در زیلوبافی مورد استفاده بود.

از لحاظ ترکیب رنگ ،زیلو انواع و اقسامی دارد بدین ترتیب: آبی و سفید- مشکی و سفید- مله و سفید- مله و آبی- قرمز و سفید- آبی و گلی- سبز ونارنجی- فیروزه ای وعنابی- روناسی و سفید.
دستگاه زیلوبافی از ۲ پایه اصلی که شباهتی به دارکول گلیم بافی دارد تشکیل شده است. زیلوبافان این ۲ پایه را “اسون”(osoon) می‌گویند (اسون صورتی از کلمه استن و تستون است). تیر بالا و پایین (نورد)، علم پشت، چوب پشت، کلی(kali)و کمونه اجزای دیگر این دستگاه است. علم پشت چوبی است عمودی به موازات اسونها و “شلیت” به دو سر آن وصل میشود. تعداد مشخصی از تارها به رشته های کلفت و چندگانه شلیت گره زده میشود. اگر استادکار با ۱۳ رشته از رشته های شلیت کارکند وبا عقب و جلو بردن و دردام کمانه انداختن آنها نقش (منظور از نقش در اینجا نقشهای حاشیه نیست که آن مجهای مخصوص واضافه بر این مقدار دارد) مورد نظر را ببافد، می‌گویند نقش زیلو ۱۳ تایی یا سیزده “مجی” است. هرچه تعداد مجها بیشتر باشد، بافتن زیلو پیچیده تر و کار حساس تر می‌شود. در گذشته زیلوهایی بافته می‌شده اند که هفتاد تایی بوده اند.

دستگاه زیلوبافی و اچزا تشکیل دهنده آن

نقوش زیلو بر حسب مج
نقشها را میتوان به سه نوع تقسیم نمود: پنج تایی(مجی)،هفت تایی و سیزده تایی.
۱- پنج تایی
– چشم بلبلی
– پرگ (parog)
– مهرگ(mohrog) بریده
۲- هفت تایی
– بافتوگ
– پرت توره (پرت در گویش مردم به معنای رد و اثر و توره به معنای شغال است. این نقش شباهت کامل با اثر شغال دارد)
– زلفگ
– مفرش حلقه
– زنجیروگ
– تالوگ
– رکن الدینی
– چار کلگ(kolog)
– سروگ
– خزن قفلی
– چشم بلبلی
۳- سیزده تایی
– گره
– بند رومی
– پیله آبی کار (سفیدکار)
– کلی
– گچ کند
– تالوگ
– سرو
– سینه ریز
– کمری(komori)
– پرت گرگ

– هشت پر بریده
– هشت پر توپر
– چینی
نقش مشترک پنج تایی و هفت تایی ،چشم بلبلی است و نقشهای تالوگ و سروگ هم به صورت هفت تایی و هم به صورت سیزده تایی بافته میشود.

هنرمند زیلوباف در حال بافت زیلو
مواد اولیه بافت زیلو
مواد خام زیلو نخ و پنبه‌است که در سال‌های گذشته در محل کشت و توسط دستگاه‌های نخ ریسی دستی ریسیده می‌شد. این نخ در اصطلاح «نخ رسمی» نام داشت و زیلویی که با آن بافته می‌شد دارای ظرافت کمتری بود اما استحکم بیشتری داشت. از دهه ۴۰ به بعد، پس از تأسیس کارخانجات متعدد نخ ریسی در شهرستان یزد، استفاده از نخ‌های کارخانه‌ای رواج یافت. در گویش محلی تار و پود زیلو را تونه و پوکار می‌گویند. تونه نیازی به رنگ آمیزی ندارد ولی برای استحکام بیشتر باید تابیده شود. برای بافت زیلو حداقل ۲ نفر لازم است که یک نفر استاد و دیگری شاگرد یا پنجه زن است. کار استاد نقش انداختن و پود کشیدن است. اغلب زیلو بافان پس از بافت زیلو آن را به فروشندگان می‌فروشند، بنابر این به بسته بندی خاصی نیاز ندارند.

هنر زیلو بافی در یزد
در استان یزد به دلیل موقعیت خاص آب و هوایی و وضعیت اقتصادی، مردم به صنایع دستی روی می آورند که این صنایع از زمانهای قدیم تا به امروز مورد توجه هنرمندان و هنرشناسان بوده است. از این میان زیلو از صنایع معروف استان یزد می باشد که قدمت آن به دوره پیش از اسلام می رسد که در میان اعراب وجود داشته است.
زیلو یکی از قدیمی ترین محصولات دستباف می باشد و از آن به عنوان فرشی کم بها که از نخ بافته شده و در تابستان ایجاد خنکی می کند استفاده می شود. خاستگاه هنر زیلو بافی دراستان یزد محلی به نام بشنیغان در میبد بوده که از این محل به جاهای دیگر رواج یافته است. به دلیل شباهت زیاد زیلو به حصیر، در نقش و بافت، می توان احتمال داد که زیلوبافی مرحله تکمیل یافته حصیربافی است و بافندگان آن از این صنعت الهام گرفته اند.

زیلو به علت اینکه تار و پود پنبه ای دارد از گزند شن های روان کویر مصون می ماند در حالیکه قالیهای رنگارنگ پشمی در برابر توفان شن تاب مقاومت نخواهند داشت. در زیلو بافی به علت کاربرد پنبه به عنوان عنصر اولیه بدون پرز در بافت، سلامتی بافنده و مصرف کننده را به مخاطره نخواهد افکند در صورتی که پشم در قالی بافی سبب بروز بیماریهایی در دستگاه تنفسی خواهد شد.
زیلو بر خلاف بسیاری از فرشها و زیراندازها، فاقد تنوع رنگی است. معمولاً زیلو های خانگی نسبت به زیلو های مساجد از تنوع رنگ بیشتری برخوردار هستند و در رنگهای آبی، سف

ید، سبز، نارنجی، آبی و گلی بافته می شوند.
علت اینکه اکثر مساجد و زیارتگاه های ایران و حتی خارج از ایران مانند کربلا، نجف، سامرا و ; با زیلو مفروش می شوند همان سادگی و بی پیرایگی است که مختص خانه خداست و آرامشی است که رنگ آبی زیلوها به انسان می دهد. در این راستا سید رکن الدین محمد پدر میر شمس الدین که از سادات و رجال نامی یزد بود، مدتی در رونق زیلوبافی میبد نقش مهمی ایفا کرده است. وی در زمان حیاط خود به جز موقوفات بسیار و تاسیس بنای اصلی مسجد جامع کنونی، پنج مسجد بزرگ در یزد بنا نهاد که بی تردید برای تامین فرش این مساجد خود یکی از خریداران عمده زیلوی میبد بوده است. یکی از نقش های زیلو نیز رکن الدینی نام دارد که به احتمال زیاد از وی به یادگار مانده است.