فایل ورد کامل مقاله شهرنشینی؛ بررسی علمی تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در روند توسعه شهری

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 فایل ورد کامل مقاله شهرنشینی؛ بررسی علمی تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در روند توسعه شهری دارای ۴۸ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد فایل ورد کامل مقاله شهرنشینی؛ بررسی علمی تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در روند توسعه شهری  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی فایل ورد کامل مقاله شهرنشینی؛ بررسی علمی تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در روند توسعه شهری،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن فایل ورد کامل مقاله شهرنشینی؛ بررسی علمی تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در روند توسعه شهری :

شهرنشینی

مقدمه
پیدایش شهر و شهرنشینی به قرن ها پیش بازمی‌گردد. این پدیده، فقط تحول جغرافیای را نشان نمی‌دهد بلکه همراه آن، نوع تفکر، نوع زندگی انسان دچار تغییر گردید. بتدریج شهرها بزرگتر و به شکل جدیدتری تبدیل شد تا به امروز که هر شهری، میلیون‌ها انسان را دربرمی‌گیرد. همانطوری که انسان بر شهر و ساختار آن تأثیر داشته، شهر نیز بر انسان و رفتار و اندیشه وی تأثیر می‌گذارد. بررسی چنین حوزه‌ای مربوط به جامعه‌شناسی شهری می‌باشد. ایران نیز دچار تغییر و تحولات شهری بوده‌است. عامل اصلی در سکونت مردم در زمان

کهن، آب بوده‌است. در این تحقیق به بررسی و شناخت یکی از شهرهای کشورمان، سمنان پرداخته‌ایم. این تحقیق شامل دو بخش می‌باشد، بخش اول مربوط به شهر و نظریه‌های شهری و بخش دوم مربوط به شهر سمنان است، که تمام مطالب به چهار قسمت شرایط اقلیمی، آثار و مشاهیر تاریخی، امکانات و تسهیلات شهری و حوادث اخیر سمنان، تقسیم‌بندی شده‌است. امید است که نتایج بدست آمده عاملی در جهت شناخت بیشتر نقاط سرزمین‌مان و ارتقاء دانش ما باشد.

فصل اول : شهر و شهرنشینی
دو مفهوم شهرگرایی urbanism و شهرنشینی urbanization از هم متمایز می‌باشد. به نظر عده‌ای مانند کوین، دیوید کانتیپر،شهرگرایی برای شناخت سکونت در شهر و شهرنشینی برای شناسایی شیوه خاصی از زندگی که با سکونت در شهرها بوجود می‌آید، بکار می‌روند. افراد دیگری مانند ارنست‌‌برگل، گلن‌بی‌یر، لوئیز‌ورت نیز چنین نظری دارند.
شهر از آغاز به عنوان منبعی برای نوآوری و بدعت‌گذاری بوده‌است. این نوع‌آوری نه تنها در تکنولوژی و صنعت بلکه در دین، فلسفه و افکار عمومی نیز بوقوع پیوست.

۱-۱- تعریف مفهوم شهر
شهر یک مفهوم تجریدی است و عناصر متشکله آن عبارت است از: ساختمان‌ها، ساکنان وسایل حمل‌ونقل و غیره که دارای ماهیتی عینی هستند.( استیفا. ص ۳۰)
دو ملاک اساسی را برای تعریف شهر در نظر گرفته‌اند.

۱- ملاک قانونی و حقوقی Legal
۲- ملاک طبیعی Natural
طبق ملاک اول، شهر یک واحد حکومتی است. آن یک منطقه متشکل قانونی می‌باشد که حداقل جمعیت، مرزهای قانونی و نوع تشکیلات حکومت محلی، از طریق دولت تعیین می‌شود.
از نظر معیار دوم، شهر یک وجود طبیعی- اجتماعی است و واحدی را تشکیل می‌دهد که با ویژگی‌هایی مثل اندازه، تقسیمات شغلی و غیره، می‌توان آنرا از قلمروهای همسایه‌اش جدا کرد.

لوئیزورت شهر را از دیدگاه جامعه‌شناختی تعریف می‌کند. به نظر او شهر عبارت است از استقرار دائمی نسبتاً وسیع و متراکم افرادی که از نظر اجتماعی نامتجانس می‌باشد.
بحث دیگری که در مورد شهر مطرح است. این امری می‌باشد که برچه اساس می‌توان منطقه‌ای را بعنوان شهر یا روستا تشخیص داد.
در یونان باستان وجود ورزشگاه، تأثر و تالار، دلایل متمایز منطقه‌ای از روستا بود. در اروپا حصار اطراف منطقه‌ای و وجود حکومت‌های محلی مستقل، عاملی بود تا بعنوان شهر شناخته بشود. در امریکای لاتین این شناسایی وابسته بر وجود معبد در منطقه بود( شکوهی ص ۴۲۱).

اما ملاک‌هایی مطرح گردید که بیشتر مورد قبول همگان قرار گرفت. در ابتدا تعداد نفرات را ملاک شهر قرار دادند. اکثر کشورهای اروپایی ملاک جمعیتی شهر را همان تعداد حداقل دو هزار نفر را که توسط فرانسه در سال ۱۸۴۶ مطرح گردید، پذیرفته‌اند. ولی بعضی از کشورهای اروپایی، ملاک جمعیتی شهر را همان تعداد حداقل دوهزار نفر را که توسط فرانسه در سال ۱۸۴۶ مطرح گردید پذیرفته‌اند. ولی بعضی از کشورها آن را اعمال نکردند، مثل مصر که تعداد را حداقل ۱۱ هزارنفر قبول دارد. بعد از آن انبوهی و تراکم جمعیت را به تعداد جمعیت افزودند. سپس ویلکاس، عامل شغل را معرفی کرد. جنبه کارکردی شهر توسط مولرلیر مطرح شده‌است. بر این عوامل، جنبه اداری شهر نیز اضافه ‌گردید. به معنی آن که شهرجایی است، که دولت آن را شهر بداند. جغرافی‌دانان شهر را محل تجمع مناظر مصنوعی می‌دانند.

سوروکین و زیمرمن، هشت مورد را جهت تمایز شهر و روستا معرفی کرده‌‌اند، شغل، محیط، اندازه اجتماع، انبوهی جمعیت، تجانس،تفاوت‌ها و قشربندی‌ها، تحرک و نظام کنش‌متقابل.(استیفا،ص۳۷)
از موارد ذکرشده، عامل شغل بخاطر سه مزیت، بهترین معیار می‌باشد، دقیق است، در همه جا اعتبار دارد و نقطه‌ای است که منشاء شهر از همانجاست. براساس این تعریف، شهر جایی است که اکثر ساکنان آن در فعالیت‌های غیرکشاورزی هستند.

۲-۱ تاریخچه پیدایش شهر
آنچه که باستان‌شناسان از آن به عنوان سکونت در دهکده‌ها نام برده‌اند، در حقیقت تلاشی بود که منجر به احداث سرپناهی از نی و گل شد تا انسان را از گزند عوامل طبیعی، محافظت نماید. در واقع سکونت دائم، توجه به مسکن و سپس تأسیسات اجتماعی دیگر را پدید آورد(سلطان‌زاده ، ص‌۳۶).
در مورد منشاء و پیدایش شهرها دو نظر وجود دارد.

۱- پیدایش شهرها در مناطق مختلف زمین را جدا از هم دانسته و آنرا نتیجه جریان تکاملی انسان می‌دانند.
۲- پخش و تراوش و انتشار شهرنشینی از بین‌النهرین به سایر نقاط بوده‌است( سلطان‌زاده، ص‌۷۸)
ابتدا جامعه قومی و ماقبل شهری وجود داشته که بتدریج طی یک جریان کندگذر و با پیشرفت ابزارها به جوامع پیچیده‌تری تبدیل شده‌است و به دنبال افزایش و مازاد مواد خوارکی که خود، موجب تخصصی‌شدن کارها و طبقات اجتماعی گردید. جامعه فئودالی شکل گرفت. دو پدیده مهم خط، نگارش و کاربرد سایر منابع انرژی بجز انسان و حیوان، در این دوران تجلی یافت. چنین جوامعی نیازمند نوع ویژه‌ای از سازمان اجتماعی و محیط مساعد بودند. در حدود ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد در منطقه بین‌النهرین و دره‌های دجله و فرات که دامنه آن تا کرخه و کارون کشیده شده‌است، اولین شهرها شکل گرفتند.

در آن زمان قدرت سیاسی و دینی با هم یکی بود. از قدیمی‌ترین شهرها، سومریان و آکادیان است.«اور» مشهورترین شهر سومر بود که پایتخت” اورناما” بود. ابتدا شهرت سیاسی داشت ولی بعدها حالت مذهبی پیدا کرد. از شهرهای مهم آکاد می‌توان” کیش، اکاد و سیپار” را نام برد. از شهرهای مهم تمدن آشور شهرهای «نینوا، کامهو، بوریس‌پا، آشور» می‌باشند.

بابل ، شهر مهم بابلیان بوده‌است که از نظر مذهبی- سیاسی و نظامی اهمیت داشته‌است. در اطراف رودخانه زرد و ایندوس شهرهای بسیاری ظهور گردید. شهرهایی مثل سومر، ارچ، لاگاش، کیش، و اور خیلی به هم شبیه بودند. اهالی آنها از گندم، جو،غلات، خیش، برنز، و ارابه استفاده می‌کردند و رهبری آنها بدست پادشاه و روحانیون و کاهنان بود.
حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد شهرهای موهنجو دارو – هاراپادا- در دره ایندوس( پاکستان فعلی) ظهور کردند و حدود هزارسال بعد اجتماعات شهری در اطراف رودخانه زرد چین پدید آمد.

تجارت و بازرگانی در شهرهای جلگه‌ای، موجب گسترش آنها گردید و شهرها، منابع مادی و انسانی را در نواحی مختلف توسعه دادند و شهرهای تازه‌ای پدیدار گشتند. امپراطوری‌ هان HAN در چین بوجود آمد. گسترش امپراطوری‌ها موجب توسعه شهرها شد و در طی پنج قرن عصر آهن. شهرها به اندازه ۱۵ قرن عصر برنز گسترش یافتند. در قرن ۵و ۶ قبل از میلاد، جاده ابریشم از چین به ترکستان کشیده‌ شد و ظهور شهرها، جلالی دیگر یافت. از سوی دیگر در سرزمین اروس، فینیقی‌ها گسترش به سمت راست را آغاز کردند. و شهرهایی در طول ساحل افریقا و اسپانیا ایجاد کردند. امپراطوری روم، زندگی شهری را به نواحی غیرشهری غرب، فرانسه، انگلیس، آلمان و اروپای شرقی گسترش داد( استیفا ص۶۱).

رابطه شدیدی بین ایجاد و زوال امپراطوری وآبادی و ویرانی شهرها وجود دارد. با آغاز قرن ۱۱ بسیاری از شهرها به خود مختاری نسبی رسیدند و این خودمختاری در ممالک اروپایی بیشتر از جوامع آسیایی بوده‌است ، ولی در اواخر قرون وسطی خودمختاری شهرها از بین رفت. انقلاب صنعتی تغییرات عمیقی در زندگی شهری پدید آورد. شهر صنعتی با سیاست نظام طبقاتی، ترویج آموزش عمومی، ارتباطات جمعی و تغییر محل نخبگان در حومه شهر، مشخص می‌گردد. طلوع شهر صنعتی بین ۱۷۵۰ تا ۱۸۵۰ می‌باشد. انسان با بهره‌بری از علوم تجربی، بیشتر از دوران ماقبل صنعتی، قادر شد از طبیعت استفاده کند و آن را کنترل نماید. اولین شهرهای صنعتی در انگستان ظاهر شدند چرا که این کشورها از خشونت و قیدوبندها به دور بود.

فرآیند صنعتی‌شدن، نه تنها ادامه داشت بلکه با ظهور ماشین‌های خودکار، سریع‌تر گردید و یکی از جلوه‌های آن، شهرهای غول‌پیکری است که هم‌اکنون وجود دارد. خیابان‌ها، ساختمان‌ها و کارکردها، سه عاملی هستند که در توسعه و دگرگونی شهرها بسیار مؤثر بوده‌اند. یکی دیگر از عوامل شکل‌گیری شهرها، جنگ و عامل اقتصادی و عامل نظامی می‌باشد. حتی اوقات فراغت و موقعیت‌ شهرهای دانشگاهی نیز در تشکل شهرها مؤثرند( استیفا ص ۸۳)

۳-۱ شهرهای غول‌آسا
رشد و توسعه شهرها و شهرنشینی ، همچنان ادامه داشت تا قرن بیستم که موجب پیدایش شهرهای غول‌آسا گردید. این شهرها شریان‌های حیاتی جامعه را در اختیار دارند. پیترهال عوامل رشددهنده شهرهای غول‌آسا را جمعیت و صنعتی شدن معرفی می کند .
لوئیس مامفورد بجای عبارت ما در شهر (Metropolis) که از دو واژه یونانی( مادر و شهر) ترکیب شده‌بود، عبارت(Conturbation ) را که توسط پاتریک مطرح شده‌بود، پذیرفت. از نظر مامفورد، مادر شهرهای جدید محصول کاپیتالیسم‌های مالی و بوروکراسی‌های توسعه‌طلبانه ناشی از جنگ است. اجزای اصلی ما در شهر عبارتست از:

۱- مجتمع اقتصادی مرکزی
۲- کارخانه‌ها و تأسیسات صنعتی
۳- خانه‌ها با وسایل خدماتی
۴- زمین و فضای باز

یکی از مزایای مادر شهر، این است که مردم بدون تغییر محل سکونت خود، می‌توانند کار خود را تغییر دهند. اداره آمار ایالات متحده امریکا، حوزه‌ مادرشهری را یک شهر هسته‌ای با حداقل ۵۰۰۰۰ نفر معرفی می‌کند. ولی گرهارد انزنبرگ آن را تمرکزی از پانصدهزار نفر می‌داند که در حوزه‌ای زندگی می‌کنند که فاصله آن از دور یا نزدیک به مرکز شهر، پیش از چهل‌دقیقه نباشد (استیفا ص ۸۳). چندین طرح را برای آینده مادر شهرها در نظر گرفته‌اند.

۱- طرح شهرک‌های ماهواره‌ای: شهرک‌ها طوری قرار می‌گیرند که ضمن شباهت کم‌وبیش، هر یک مستقل نیز می‌باشد.
۲- طرح منظومه‌ای: مجموعه‌ای از واحدهای جدا و دور از هم که هر یک دارای کارکرد ویژه‌ای می‌باشند.

۳- طرح خطی: مرکز واحدی نیست بلکه، مراکز متعدد و بهم‌پیوسته، تشکیل یک خط می‌دهند. اصطلاح کلان‌شهر که در مورد منطقه‌ای بکار می‌رود که شامل چند مادرشهر است. توسط ژان‌گوتمن جغرافیدان،معرفی شده‌است. یک مادرشهر، دارای شکل غالب یک هسته‌ای است اما کلان‌شهر وقتی ایجاد می‌شود که مرزهای مناطق در حال گسترش، با یکدیگر تداخل یابند.

در دهه ۱۹۶۰، تعداد ۲۴ شهر غول‌آسای مرکزی با جمعیت سه‌میلیون و بیشتر و ۱۳ مرکز با ۵ میلیون نفر و ۴ مرکز با جمعیتی بیش از ۱۰ میلیون نفر در جهان وجود داشته‌است.( استیفا ص۱۴۹)
برای مثال، امریکا سال ۱۹۲۰ حدود ۲/۵۱% شهرنشنی داشته‌است و این رقم در سال ۱۹۶۰ به ۳/۶۹% رسید. استرالیا، اسکاتلند حدود ۸۰% داشته‌اند و فرانسه سال ۱۹۵۵ حدود ۹/۵۵% شهرنشینی داشته‌‌است، در دهه ۱۹۵۰ قاره اقیانوسیه بیشترین حوزه مادرشهری را به خود اختصاص داده‌بود. (استیفا ص ۶۳)

فصل دوم : شهرنشینی در ایران
عنوان «هلال حاصلخیز» توسط پروفسور برسند، مطرح گردید که در برگیرنده قسمتی از فلات ایران است . تمدن‌های این هلال، جزء اولین تمدنهای کشف‌شده است. الگوی فضایی و پیکری شهرهای ایران توسط هینزگامه سال ۱۹۷۹ مورد مطالعه قرار گرفته‌است. همچنین دو محقق به نام‌های فریدن و مان در سال ۱۹۷۴ ، ۱۹۷۱ در مطالعه شهر کرمان به این نتیجه رسیده‌اند که توپوگرافی و تأمین آب و مبانی فرهنگی اولیه، سکونت‌گاه‌های ایران را تشکیل می‌داده‌است. دکتر منصور غلامکی در کتاب خود« سیر در تجارب مرمت شهری از ونیز تا شیراز» به مطالعه شهرهای سنتی و مذهبی ایران پرداخته‌است.( دیکنز ص ۱۸).
مهندس محمد توسلی در کتابش به مطالعه شهرهای خشک ایران مثل یزد پرداخته‌است شهرهای ایران براساس دلایل مختلفی در دوره‌های متفاوتی بصورت کند یا تند رشد یافته‌است.

۱-۲ پیدایش شهر در ایران
عده‌ای تأسیس شهرها را به اشخاص و عده‌ای دیگر آن را به شاهان کیانی نسبت داده‌اند. طبق نظریه‌ بسیاری از زمین‌شناسان، سرزمین ایران بوسیله بالاآمدن و چین‌خوردن تحت تأثیر سه صفحه عظیم، عربستان، اوراسیا، و هندوستان که بر هم فشار می‌آوردند، شکل گرفته‌است.
بطورکلی علل پیدایش شهرها در ایران به دو نوع تقسیم‌بندی شده‌است:

۱- عوامل درون‌زا: مناطق بخاطر توانائی‌های طبیعی و شرایط اقلیمی مناسب و نوع سازمان اجتماعی یا مسائل تاریخی توانسته‌اند به شهر تبدیل شوند.
۲- عوامل برونزا: چنین عواملی بخاطر بسط روابط سرمایه‌داری ازخارج بر ایران تحمیل می‌شدند و موجب تبدیل منطقه‌ای به شهر می‌گردیدند.( دیکنز ص ۶)

شهرهای ایران، در نواحی با منابع آب و پسکرانه‌های نسبتاً قابل کشت، ساخته شده‌اند. تقریباً تمامی شهرهای مهم ایران از دوران باستان در طول مسیرهای اصلی تجاری واقع شده‌بودند . جاده ابریشم برخی از شهرهای باستانی مثل نیشابور، ری، قزوین، تبریز، را بهم مرتبط می ساخت و جاده دیگر، جاده شاهنشاهی هخامنشی بوده‌است. یکی از شهرهای باستانی به نام سلطانیه، نزدیک زنجان در زمان« الجایتو» شاه مغول، بین سالهای ۱۳۰۴ و ۱۳۱۶ ساخته شد که بعد از فروپاشی مغول، آن نیز متروک شد. موقعیت‌های مکانی شهرهای ایران توسط عواملی مانند عناصر طبیعی، وجود جاده‌های تجاری، ملاحظات نظامی، و فرهنگی سیاسی، مذهبی تعیین شده‌اند.

شهرهای سنتی ایران دارای ساختمان‌هایی با ارتفاع یکسان، خیابان‌های باریک و گاهی پیچ‌درپیچ می‌باشد که جهت‌‌گیری سوی خورشید، باد و منابع آبی از خصوصیات آن است ، همچنین فاقد فضاهای بزرگ باز بودند. این شهرها برخلاف شهرهای کهن اروپا ، فاقد شهردار بودند.

با تخصص نواحی باستانی خاورمیانه، به تولید کالاها و فعالیت‌های تجاری، شهرها، شروع به رشد کردند. شهرهای مثل اصفهان و شیراز به دلایل حکومتی و سیاسی رشد یافتند. اصفهان در زمان شاه‌عباس اول و شیراز در زمان کریم‌خان زند . بازار قلب شهرنشینی بوده‌است ، مثل بازار اصفهان و کرمان.

مدهب نیز در شکل‌گیری شهرها تأثیر بسزایی داشته‌است. در زمان زرتشتیان، آتشکده‌ها مراکز مهم را تشکیل می‌دادند و در قرن هفتم با حمله اعراب و ظهور اسلام، آتشکده‌ها جای خود را به مساجد دادند. در چند قرن اول بعد از اسلام ، مکان بدون مسجد، شهر محسوب نمی‌شد. نقش مسجد در شهرهای سنتی ایران با نقش کلیسا در شهرهای قرون وسطی اروپا ، مقایسه شده‌است.

۲-۲- تاریخچه پیدایش شهر در ایران
تغییر و تحولات منطقه‌ای و سکونتی ایران را از دوران کهن تا به امروز می‌توان به دو دوره تقسیم کرد: تکامل شهرهای آسیایی به ظهور امپراطوری‌های بزرگ ، بستگی داشته ، که عقایدشان مبتنی بر کشاورزی بوده‌است «افزایش جمعیت شهرهای بزرگ اروپا طی بیست‌سال حدود ۲۰% بوده‌است و سالانه حدود ۵/۱%. در حالیکه ایران، تهران این رقم در حدود ۲۰۰% و سالانه ۵/۶% بوده‌است (سلطان‌زاده ص۵۱) .

می‌توانیم رشد شهرنشین را در ایران به دو دوره تقسیم کنیم:
دوران باستان و دوران بعد از ظهور اسلام که دوره دوم ، خود به چند مرحله تقسیم می‌شود:
در ادامه ، هر دوره بطور مجزا مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته‌است.
۱-۲-۲ دوران باستان

در پایان هزاره دوم قبل از میلاد، مادها و پارسها به فلات ایران آمدند و«دیااکو» دولت مادها را بنیان نهاد. تأسیس شهر شوش به اواخر هزاره پنجم قبل از میلاد می‌رسد. در زبان اوستا واژه «خشتر» به معنی شهر بود. طراحی شهرهای اولیه به سه شکل بوده‌است:
۱- شطرنجی : این طرح مرتبط با صلیب و نمودی از مسیحیت بوده‌است.
۲- دایره‌ای: در چنین طرحی ، شهر دارای موقعیت نظامی بود.

۳- ارگانیک: شکل‌گیری چنین شهرهایی متأثر از شرایط طبیعی و زیستی بود. سلوکیان شهرهای مستقلی را بنا نهادند و پارت‌ها به پیروی از آنان شهرهای دایره‌ای شکل ایجاد کردند.
شاهان هخامنشی در توسعه شهرها کوشش بسیار کردند که ارگ سلطنتی از ویژگی آن دوران می‌باشد. احداث جاده‌ها در آن زمان صورت گرفته‌است. امپراطوری اشکانیان،اوایل قرن ۶ قبل از میلاد تأسیس شد. در این دوران شهرها بیشتر بصورت شطرنجی بودند. فعالیت شهرسازی در زمان مهرداد اول و دوم به حد اعلی رسید و ساسانیان نیز راه آنها را ادامه دادند.

در ایران شهرهایی مثل پاسارگاد، تخت جمشید، اکباتان(دارای اهمیت سیاسی) و شهرهایی مثل سلک، تپه یحیی، تپه سوخته( دارای اهمیت اقتصادی) از قدیمی‌ترین شهرها هستند( استیفا ص‌۹۲)
شهر «اردشیر حوزه» نمونه‌ای از محاسبه دقیق ریاضی ساختمانسازی آن دوران می‌باشد. شهرها یا بصورت دایره‌ای شکل بودند، مثل شهر گور و یا بصورت شطرنجی.
در شهرها، جایگاه ویژه‌ای برای آتشکده‌ها در مراکز شهر قرار می‌دادند و همین امر سلطنت مذهبی را پدید آورد. شهرها دارای دروازه‌هایی به سمت چهار جهت اصلی بودند.در اطراف شهرها خندق کنده‌می‌شد. بسیاری از شهرهای ایران در این دوره تأسیس شدند.

۲-۲-۲ دوران بعد از ظهور اسلام
با ظهور اسلام، شهرها مؤلفه‌ مسجد را به همراه داشتند و هر شهر اسلامی دارای سه‌بخش کمندژ، شارستان و ربض بود. فعالیت اصلی بازار در اطراف مسجد متمرکز شده‌بود. در قرن سوم هجری پیدایش اصناف، موجب رونق شهرهای اسلامی شد. در دوران سلجوقیان، هنر معماری جلوه دیگری به شهرهای ایران بخشید. اما در قرن هفتم با حمله مغولان، شهرها ویران گشت تا در زمان حکومت غازان‌خان، دوباره شهرنشینی رونق گرفت. بار دیگر با حمله تیمور، شهرسازی متوقف گردید و با نابودی جاده شاهی و ابریشم‌سازی، بسیاری از شهرها از بین رفتند یا از رونق افتادند. اما شکوفایی شهرسازی به دوران صفویان، بخصوص شاه‌عباس اول برمی‌گردد. وی حتی برای مهاجران نیز به فکر اقامتگاه بود. در زمان قاجاریه این رونق تنزل کرده تا سال ۱۲۹۳ هجری شمسی شهرهای ایران بجز تهران و تبریز جمعیتی کمتر از صدهزارنفر در خود جای داده‌بود. حدود ۱۲% در شهرها اقامت داشتند.( پایان‌نامه ص ۱۳۱).

شهرسازی در ایران بعد از دوران صفویان خود به دو دوره تقسیم می‌شود:
۱- دوران شهرنشینی بطئی .
۲- دوران شهرنشینی سریع .
دوران شهرنشینی بطئی: این زمان از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۴۰ می‌باشد که رشد متوسط سالانه شهرنشینی حدود ۶۵/۲% بوده‌است. این دوره شامل سه‌دوره شهرنشینی بوده‌است.
– سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰، میزان جمعیت شهرنشینی از ۲۸% به ۴/۲۹% رسید.

– سال ۱۳۲۰تا ۱۳۳۲، شروع مهاجرت داخلی ایران که میزان شهرنشینی به ۴/۳۰% می‌رسد.
– سال ۱۳۲۲ تا ۱۳۴۰ میزان شهرنشینی به ۳۵% افزایش یافت.

شهرنشینی از دهه ۳۰۰ ، مقارن آغاز گسترش روابط اقتصادی و اجتماعی سرمایه‌داری در ایران بوده‌است نقش غالب شهرها در دو دهه ۱۳۰۰ و ۱۳۱۰، کارکرد تجاری بوده‌است. بطورکلی درزمان رضاشاه، شهرنشینی رونق گرفت. از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ تأکید تولید مرکزی بر نوین‌سازی بود.
از ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۲ با تثبیت نقش نفت بخصوص پس از کودتای ۱۳۳۲ بخش کشاورزی دیگر به عنوان بخش صادراتی مطرح نگردید و در حاشیه قرار گرفت.( شکوهی ص ۴۵)
پس از کودتا، شهر با اتکا به بازار اقتصادی حاصل از صدور نفت به محور اصلی تحولات جامعه تبدیل می‌گردد. جمعیت ایران سال ۱۳۰۰ حدود ۵/۹ میلیون نفر بوده‌ که حدود هشت‌میلیون‌نفر در روستاها زندگی می‌کردند.

شهرنشینی سریع: این دوران از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۵ می‌باشد، برخلاف دوران قبل، شهرنشینی در این سال‌ها روندی سریع داشته‌است. میزان متوسط رشد سالانه جمعیت شهرنشینی به ۴۲/۴% رسید. اصلاحات ارضی سال ۱۳۴۰ نقطه عطفی در روند شهرنشینی در ایران بوده‌است.( پایان‌نامه ، ص ۱۰۱)
سال ۱۳۴۲ جمعیت ایران به ۲۳ میلیون‌نفر می‌رسد که ۵/۱۳ میلیون نفر آن در روستاها ساکن بودند. دهه ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۵ جمعیت دوبرابر شد.
جمعیت روستاها ۶۵% افزایش یافت و جمعیت شهرها دوبرابر گردید. رشد شهرها معادل ۸/۱۴% بوده‌است.

در سال ۱۳۳۵ جمعیت ایران بالغ بر ۳۳ میلیون نفر بوده‌است. یعنی از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۵ جمعیت حدود ۱۵ میلیون نفر افزایش یافته، که از این رقم، حدود ۳ میلیون به شهر تهران، ۸/۳ میلیون نفر به شهرهای بیش از ۱۰۰ هزارنفر و ۷/۴ میلیون‌نفر به شهرهای دیگر و ۳/۳ میلیون نفر به جمعیت روستاها اضافه شده‌است. از تغییرات صورت گرفته می‌توان وجود کلان‌شهرها و تمرکز متروپل را نام برد.

جمعیت در سال ۱۳۶۵ به ۴۹ میلیون نفر رسید و جمعیت شهری به ۲۶ میلیون‌نفر افزایش یافت. یعنی شهرنشینی از ۳۱% به ۵۴% می‌رسد. این رقم سال ۱۳۷۰ به ۵۶% رسید و تعداد شهرها از ۱۹۹ به ۴۹۶ افزایش می‌یابد. سال ۱۳۷۰ از جمعیت ۵۷ میلیون‌نفری ۵۶% آن شهرنشین بوده‌اند.
پس از انقلاب جریاناتی مانند افزایش مهاجرت‌ها، جنگ تحمیلی، جابجایی بیشتر از ۵/۱ میلیون‌نفر جنگزده و مهاجرت بیش از یک میلیون افغانی، مزید بر مشکلات شهری گردید. (شکوهی ، ص۱۴)

فصل سوم : نظریه‌های شهر و شهرنشینی
در مورد شهر و پیدایش آن، اکولوژی و تحولات آن ، ویژگی‌ها، ارتباطات سیاسی و فرهنگی و اجتماعی این پدیده بحث و بررسی‌های بسیاری صورت گرفته‌است. و عقاید و نظرات مختلفی ارائه شده‌‌است.
در این تحقیق، نظریه‌ها به دو نوع تقسیم‌بندی شده‌است، یکی نظریه‌هایی که در مورد خود شهر است و دیگری نظراتی که از دیدگاه جامعه‌شناختی مطرح می باشد . در ادامه بطور مفصل در مورد هر یک از این دیدگاه‌ها صحبت شده‌است.

۱-۳ نظریه‌های شهری
چندین نظریه پیرامون تغییر و تکامل شهر بیان شده‌است که به چند مورد آن اشاره می‌شود.
اسوالد اشپینگر: او تکامل شهر را دارای سه مرحله می‌داند: روستایی است که طبیعت بر آن حاکم است نفی طیبعت و پیدایش شهر تخریب کامل طبیعت که مرحله رشد جهان شهرهاست.

لوئیزمامفورد: وی تکامل شهری را در شش مرحله معرفی کرده‌است.(شکوهی ص ۲۵۲)
۱- دوره نوزاد شهر Eopolis 2- شهر Polis 3- مادرشهر MethroPolis
۴- کلان‌شهر Mera Polis 5- تباه شهرTryenroPolis 6- مرده‌شهر Nekro Polis

گروهی دیگر از نظریات در مورد اکولوژی و ریخت‌شناسی شهر بیان شده‌است. چگونگی ساخت و ترکیب شهرها را به پنج نوع تقسیم کرده‌اند که عبارتند از:
مناطق هم‌مرکز: این نوع ساختار شهری که توسط ارنس برگس ۱۹۲۳ از طریق مطالعه شهر شیکاگو بدست آمده‌است ، از پنج منطقه تشکیل شده ، که هر منطقه بخشی از فعالیت‌های اقتصای، اجتماعی شهر را در خود جای می‌دهد منطقه اول مرکز تمرکز امور اداری – بازرگانی و اجتماعی است. منطقه دوم مرکز فروش و منطقه سوم کاربرد سکونتی دارد. محل سکونت پولداران و ثروتمندان در منطقه چهارم واقع شده‌است و مرحله پنجم حومه شهر می باشد .( شکوهی ص‌۱۸).

نظریه قطاعی: توسط هومرهایت مطرح شده‌است او علاوه بر عامل فاصله ، جمعیت را در گسترش شهر مورد توجه قرار داد. به نظر او توسعه شهرها در اطراف وسایل ارتباطی در جاهائیکه مقاومت در برابر توسعه کمتر است ، رخ می‌دهد. وی شهر را همانند دایره‌ای می‌‌داند که همراه با تغییر و تحول شعاعی، پیرامون آن نیز تغییر می‌کند.( سلطان‌زاده ص ۲۵)
نظریه چندهسته‌ای: توسط چنسی‌هریس و ادوارد اولمن سال ۱۹۴۵ مطرح شده‌است. به نظر آنها اراضی سنگلاخی که دارای منابع معدنی است و به راههای ارتباطی دسترسی دارد به عنوان هسته شهری و یا منطقه صنعتی انتخاب می‌شود و عوامل سیاسی و اقتصادی نیز می‌تواند به تشکیل هسته‌های متعدد منتهی گردد. یعنی توسعه شهر بر حول چند هسته در نواحی مجزا گسترش می‌یابد.

نظریه مناطق هم‌مرکز معکوس: در شهرهای توسعه‌نیافته ، استقرار خبرگان در اطراف مراکز مذهبی و اداری ، تجمع مسکونی اقشار کم‌درآمد در اطراف شهر ، موجب شده‌است تا این نظریه مورد بهره‌برداری قرار گیرد. در حقیقت اینگونه شهرها در یک فرآیند زمانی ، خود را به شکل چند هسته‌ای در می‌آورد.
نظریه تلفیقی: از نظر ژسترهاگت ممکن است شهری از سه‌الگوی مطرح‌شده پیروی کند. البته براین عقیده‌اند که این نظریه به بن‌بست می‌رسد. اما در علوم اجتماعی از این نظریه‌ حمایت می‌شود.