فایل ورد کامل مقاله جنوب آسیا؛ تحلیل علمی و سیاسی جایگاه این منطقه در تحولات بین‌المللی

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 فایل ورد کامل مقاله جنوب آسیا؛ تحلیل علمی و سیاسی جایگاه این منطقه در تحولات بین‌المللی دارای ۶۰ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد فایل ورد کامل مقاله جنوب آسیا؛ تحلیل علمی و سیاسی جایگاه این منطقه در تحولات بین‌المللی  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی فایل ورد کامل مقاله جنوب آسیا؛ تحلیل علمی و سیاسی جایگاه این منطقه در تحولات بین‌المللی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن فایل ورد کامل مقاله جنوب آسیا؛ تحلیل علمی و سیاسی جایگاه این منطقه در تحولات بین‌المللی :

مقدمه
از بعد دیرینه‌شناسی پیشینه منطقه‌گرایی به سالهای دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ بر می‌گردد که توجه دانشمندان را به خود جلب کرد. اوج روی آوری به منطقه‌گرایی در دهه ۱۹۸۰ و به خصوص در زمینه اقتصادی می‌باشد که با فروپاشی شوروی این روند از سرعت بیشری برخوردار گردیده و کشورها سعی در حل مشکلات و مسائل خود در چارچوب مناطق جغرافیایی می‌نمایند. از همین روی منطقه جنوب آسیا به عنوان یکی از مناطق مهمی که در چارچوب نظام بین‌الملل با توجه به ویژگیهای استراتژیکی و جمعیتی که دارد از اهمیت زیادی برخودار گردد.

در این پژوهش ما سعی در شناخت و بررسی ویژگیهای این منطقه خواهیم نمود و به لحاظ اهمیت دو کشور هند و پاکستان، این دو را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
تحقیق حاضر از چهارفصل تشکیل گردیده‌است که در فصل اول به معرفی منطقه جنوب آسیا پرداخته می‌شود. در فصل دوم به معرفی کشور پاکستان پرداخته و ویژگیهای آن از نظر جغرافیای طبیعی، انسانی، سیاسی، اقتصادی، مورد بررسی قرار می‌گیرد، سپس سیاست و حکومت در

پاکستان و روابط خارجی آن با جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار می‌گیرد و به منازعات هند و پاکستان در انتهای این فصل پرداخته خواهد شد. در فصل سوم به معرفی کشور هندوستان پرداخته می‌شود و جغرافیای طبیعی، انسانی، سیاسی و اقتصادی آن مورد بررسی قرار می‌گیرد، سپس بحث سیاست و حکومت در هند، روند اتمی‌شدن هند و سیاست خارجی و روابط ایران و هند مورد بررسی قرار می‌گیرد. در فصل چهارم به مسئله همکاری در منطقه جنوب آسیا پرداخته

می‌شود و عوامل واگرایی و همگرایی در اتحادیه همکاری‌های جنوب آسیا (سارک) مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس به بحث جنوب آسیا و نظام بین‌الملل پرداخته می‌شود و روابط این منطقه با چین، روسیه و آمریکا مورد بررسی قرار می‌گیرد.

فصل اول: معرفی منطقه جنوب آسیا
منطقه جنوب آسیا شامل کشورهای پاکستان، هند بنگلادش، سریلانکا، نپال، بوتان و مالدیو است. خرده سیستم جنوب آسیا نزدیک به ۳/۳ درصد خشکی‌های جهان را به همراه دارد. در میان کشورهای جنوب آسیا بوتان و نپال محصور در خشکی و سریلانکا و مالدیو جزیره هستند. مهمترین منابع طبیعی منطقه رودخانه‌های پرآب آن می‌باشد که به کشاورزی منطقه کمک فراوانی می‌کند ولی عدم استفاده صحیح از آنها و سیلهای فراوان در طول سال موجب شده که این منبع طبیعی خسارتهایی را همراه داشته باشد.(۱) از جمله منابع مهم درآمد ارزش منطقه منابع ماهیگیری و نیز محصولات کشاورزی بخصوص جای و برنج است. به دلیل جمعیت زیاد منطقه جنوب آسیا نیروی انسانی نیز یکی از منابع اصلی درآمد ارزی برای این کشورها است.

مساحت و جمعیت کشورهای منطقه عبارتند از: پاکستان ۹۴۳/۸۰۳ کیلومتر مربع و جمعیتی در حدود ۰۰۰/۰۰۰/۱۵۰ نفر هند با ۲۶۳/۲۸۷/۳ کیلومتر مربع و جمعیتی در حدود ۰۰۰/۰۰۰/۱۰۰/۱ نفر، بنگلادش با ۹۹۸/۱۴۳ کیلومتر مربع و جمعیتی در حدود ۰۰۰/۰۰۰/۱۲۰ نفر، نپال ۸۰۰/۱۴۰ کیلومتر مربع و جمعیتی در حدود ۰۰۰/۰۰۰/۲۳، بوتان ۶۲۰/۴۶ کیلومتر و ۰۰۰/۰۰۰/۲ نفر جمعیت آن، سریلانکا با ۶۱۰/۶۵ کیلومتر مربع و جمعیتی در حدود ۰۰۰/۰۰۰/۱۸ نفر و بالاخره مالدیو ۲۹۸ کیلومربع و جمعیتی در حد ۰۰۰/۳۳۰ نفر، که مساحت جنوب آسیا تقریباً ۵۳۲/۴۸۸/۴ کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر ۰۰۰/۰۰۰/۵۰۰/۱ نفر است.

جنوب آسیا از حیث نژادی دو نژاد سفید پوست و سیاه پوست را در بر می‌گیرد. نژاد سفید سفید به دو دسته اسلاوها و آریایی‌ها تقسیم می شود. مردم جنوب آسیا از نژاد آریایی‌ها هستند. نژاد سیاه پوست که به آنها دراویدی می‌گویند به نسبت دو نژاد سفید پوست و زرد پوست کمتر هستند و تنها در جزیره سیلان و جنوب هند زندگی می‌کنند.(۲)
از کشور‌های منطقه گاهی تحت عنوان بازیگران جهان سوم یاد می‌کنند و گاه از دو قدرت هسته‌ای هند و پاکستان به عنوان دو قدرت مونیک منطقه دیگر بازیگران تحت‌الشعاع سیاستهای آنها خواهد بود نام برده می‌شود. فضای حاکم بر محیط منطقه بگونه‌ای است که کشورهای منطقه‌ای بی‌ثباتی و ناامنی حاصل از گسترش تروریسم، تسلیحات واهمه دارند چرا که هزینه‌های زیادی را به جهت فضای سرد صرف امور دفاعی کردند که خود امر گسترش دهنده هرچه بیشتر فقر و نداری در جنوب آسیا است.

درگیر شدن پاکستان در سر جنگ در سالهای ۴۸-۱۹۴۷، ۱۹۶۵، ۱۹۷۱ و احتمال بروز جنگ در سالهای ۱۹۸۴، ۱۹۸۷، ۱۹۹۰، ۱۹۹۹ و ۲۰۰۱ مؤید بی‌ثباتی این منطقه و داشتن آثار منفی بر صلح و امنیت جهانی است. (۳)
هندوستان در شکل‌دهی جنبش عدم تعهد و پاکستان در شکل‌‌دهی سازمان آر. سی‌. دی نقش داشتند.
در پایان قرن بیستم آزمایشا هسته‌ای هند و پاکستان کشورهای ۸- G را وادار به اعمال تحریمهای اقتصادی علیه این دو کشور کردند اما تمام محاسبات استراتژیک و ارزیابی‌های متعارف سیاسی در مورد منطقه به هم ریخت و محیط امنیتی جدیدی بوجود آمد که این منطقه را به خطرناک ترین محل در جهان تبدیل ساخت.(۴)
مسائل و منازعات منطقه‌ای
مهمترین مسئله در روابط دو قدرت کلیدی منطقه یعنی هند و پاکستان مسئله کشمیر است. این سرزمین که بین هند و پاکستان و چین و افغانستان قرار دارد پس از استقلال هند و جدایی پاکستان همواره مورد منازعه این دو کشور بوده‌است. کشمیر پس از فروپاشی شوروی مورد توجه آمریکا هم واقع شد‌ه‌است. زیرا هم از نظر اقتصادی و هم از نظر استراتژیک دارای اهمیت خاصی است چرا که هم با هند، پاکستان، چین و افغانستان هم مرز است و هم دروازه آسیای مرکزی و ماوراء آن محسوب می‌شود.(۵) منطقه دیگری که بین هند و چین حایل است و از موقعی

ت استراتژیک بهره می‌برد منطقه ایجاد کرده‌است عمدتاً شامل فقدان توسعه انسانی، فقدان نهادینگی ملت‌سازی و عدم امنیت ملی به جهت تمایز دکترین‌های نظامی است.
دستیابی هند و پاکستان به تکنولوژی هسته‌ای و بویژه‌ سلاحهای اتمی باعث شده که حفظ صلح در این منطقه اهمیت بیابد و اکنون دو کشور با تکیه بر بازدارندگی هسته‌ای که محور حفظ امنیت میان هند و پاکستان است به همزیستی هسته‌ای تن در داده‌اند. بیش از چهل درصد فقرای جهان در جنوب آسیا زندگی می‌کنند که قسمت اعظم آنها در هند و پاکستان سکونت دارند.
‌

پی‌نوشت‌های فصل اول:
۱- فریبا فرزین‌نیا، کتاب سبز پاکستا، (تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، ۱۳۷۶) صص ۴-۳
۱- سمیه قنبری، سارک و همگرایی در جنوب آسیا، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد مطالعات منطقه‌ای، دانشگاه آزاد، واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم سیاسی، ۱۳۸۳) صص ۲۱-۲۰
۲- فرزین‌نیا، پیشین، صص ۱۷۹-۱۷۷
۳- همان، ص ۱۷۸

حسین ابراهیم‌خانی، هند و پاکستان و کشمیر (پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشگاه آزاد، واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم‌سیاسی، ۱۳۷۵) صص ۳۳-۳۲

فصل دوم: پاکستان
۱- ویژگیهای پاکستان
الف: جغرافیایی طبیعی و انسانی پاکستان
آب و هوای آن صحرایی، موسمی، نیمه صحرایی و کوهستانی است که بیشتر مناطق آن برای کشاورزی مناسب نیست. (۱) ۷۴ درصد مردم بیسواد هستند، ۳۰ درصد جمعیت آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند و ۴۶ درصد جمعیت آن زیر ۱۵ سال هستند. هر سال ۶۰ هزار پاکستانی از این کشور مهاجرت می‌کنند. در این کشور ۴ گروه عمدی نژادی وجود دارند:
پنجابی، سندمی، بلوچی و پشتو که به لحاظ دین مشترک اسلام گرد هم آمده‌اند. ۹۵ درصد مردم این کشور مسلمان (تشیع و تسنن) هستند که بیشتر درگیریهای داخلی پاکستان پیرامون همین اختلافات مذهبی است. (۲)
زبان رسمی کشور پاکستان اردو و انگلیسی است هرچند زبانهای پنجابی، بلوچی و پشتو نیز وجود دارد. (۳)

منابع طبیعی کشور عبارتند از: برنج، گندم، شکر، پنبه، ذرت و منابع معدنی آن هم شامل ذغال سنگ، گاز طبیعی، نفت خام، سنگ مرمر، سنگ آهن، منگنز، خاک‌رس، چینی، کرومیت و سلفون می‌باشند.
اکثر مردم کشاورز هستند و بیشترین محصول آن برنج است. (۴)
ب: جغرافیای سیاسی پاکستان
این کشور راهی برای دستیابی کشورای تازه استقلال یافته به دریای آزاد است. از تنگه هرمز خیلی دور نبوده و پایگاههاس هوایی و دریایی آن در سواحل دریای عرب و دریای عمان می‌تواند نقش مهمی در منطقه داشته باشد به علت دارا بودن انبوه جمعیت مسلمان و وجود جریانهای افراطی مذهبی می‌تواند کانون بنیادگرایی اسلامی و اشاعه آن به دیگر نقاط اسلامی باشد و لذا توجه کشورهای مسلمان بسیاری را به خود جلب کرده‌است.(۵)

بافت اجتماعی و ساختار سیاسی در پاکستان آن چنان بحران زده‌است که چیزی به جز بی‌ثباتی مزمن و مداوم را نشان نمی‌دهد. انتخابات پارلمان ۳۴۲ نفری پاکستان نشان می‌دهد که هیچ حزبی قادر به تشکیل یک اکثریت ساده نمی‌باشد. برخلاف ناتوانی احزاب سنتی و عرفی، گروهها و احزاب دارای گرایش اسلامی توانسته‌اند موقعیت را محکم و استوار سازند. ناتوانی ساختاری و ارزشی احزابی که در طی سی سال گذشته در قلمرو سیاست پاکستان تعیین کننده بوده‌اند و افزایش قدرت احزاب و گروههایی که هویت ارزشی آنان وجه مشخصه فعالیتهایشان می‌باشد، در فضایی به وقوع پیوسته است که ارتش نقش وسیعتری را نسبت به گذشته دارا می‌باشد. (۶)
ج: جغرافیایی اقتصادی پاکستان:

بطور کلی اقتصاد پاکستان پس از استقلال به علت مشکلات فرقه‌ای و نیز منازعات و درگیریها با هند با بحرانیهای جدمی مواجه بود‌است. با وقوع حادثه ۱۱ سپتامبر و وقوع جنگ آمریکا در افغانستان و با توجه به اینکه پاکستان سهم بزرگی از بازارهای افغانستان را در اختیار داشته، اقتصاد این کشور با چالش مواجه گردید.

در زمان نخست وزیری بوتو، او تلاشهایی را در جهت کسب حمایتهای مالی آمریکا انجام داد که به دلیل برنامه‌ هسته‌ای پاکستان این حمایتها قطع شد. در سال ۱۹۹۰ سیاست خصوصی‌سازی و سرمایه‌گذاری خارجی در اولویت قرار گرفت پس از حمله آمریکا به افغانستان و حمایت پاکستان از آمریکا، پاکستان با حمایت آمریکا از صندوق بین‌المللی پول وام گرفت. اقتصاد پاکستان ۶/۱% اقتصاد هندوستان است. (۷) هزینه رفاهی که توسط دولت انجام می‌شود کمتر از ۱۵ درصد بودجه است. بدهکاری پاکستان حدود ۳۰ میلیارد دلار است که نیمی از تولید ناخالص ملی است. (۸)

رشد اقتصادی پاکستان در ده سال گذشته تنها ۳/۴ درصد بوده در حالی که هند ۶/۵ درصد است.(۹) تولید ناخالص ملی پاکستان نزدیک به هفتاد میلیارد دلار است در حالی که هند بیش از پانصد میلیارد دلار است. (۱۰) پاکستان ۲۹ درصد بودجه خود را به بودجه نظامی اختصاص می‌دهد که هند این میزبان را به ۸/۱۰ درصد کاهش داده است. (۱۱) پاکستان دارای ۹ میلیارد دلار ذخایر ارزی است و این در صورتی اس که هندوستان ۶۰ میلیارد دلار ذخایر ارزی دارد. (۱۲) بیش از ۴۰ درصد جمعیت پاکستان زیر خط فقر زندگی می‌کنند که این امر باعث شده است تا این کشور در زمینه شاخصهای انسانی در رده‌های پایین طبقه‌بندی کشورهای جهان قرار گیرد.

۲- حکومت و سیاست در پاکستان
با تجزیه امپراتوری شبه قاره توسط بریتانیا کشور مسلمان پاکستان در سال ۱۹۴۷ استقلال پیدا کرد و به دو بخش پاکستان شرقی و غربی که ۱۶۰۰ کیلومتر با هم فاصله داشتند تقسیم‌گردید. اکثر جمعیت در بخش شرقی و نیروهای سیاسی و نظامی در بخش غربی بودند. از همان ابتدا سیل مهاجرت مسلمانان هندی به سمت این کشور بود.(۳)
رهبر حزب «مسلم لیگ» محمد‌علی جناح اولین فرمانده کل پاکستان و لیاقت علی‌خان اولین نخست‌وزیر بودند. (۱۴)

پس از تدوین قانون اساسی پاکستان در دوران نخست‌وزیری محمد‌علی چودری، ژنرال اسکندر میرزا اولین رئیس‌جمهور پاکستان شد. رئیس جمهور، مارشال ایوب‌خان را فرمانده کل کدر و به درخواست او اسکندر میرزا قانون اساسی را نقض، دولتهای ایالتی را منحل و فعالیت کلیه احزاب سیاسی را ممنوع اعلام کرد. در اکتبر همان سال ژنرال ایوب‌خاتن که حکومت نظامی را اداره می‌گرد اسکندر میرزا را سرنگون و خود رئیس‌جمهور شد. او تا سال ۱۹۶۵ فعالیتهایی از جمله دو برابر شدن تولیدات صنعتی، چهاربرابر شدن محصولات کشاورزی، لغو ممنوعیت فعالیت احزاب، وضع قانون

اساسی جدید، تشکیل حزب «مسلم لیگ» دولتی را انجام داد. (۱۵) در سال ۱۹۶۵ ایوب‌خان به ریاست جمهوری رسید و در همین سال جنگ بین هند و پاکستان رخ داد. در سال ۱۹۶۹ به دلیل اوج ناآرامیها ژنرال ایوب‌خان مجبور به استعفا و یحیی‌خان جایگزین وی شد که او دیکتاتوری نظامی را برقرار کرد. در اولین انتخابات مجلس ملی در سال ۱۹۷۰ که در بخش شرقی پاکستان انجام شد «عوام لیگ» به رهبری مجیب‌الرحمان و در بخش غربی حزب مردم به رهبری ذوالفقار علی‌بوتو اکثریت را بدست آورد. به دنبال آن مجیب‌الرحمان خواستار خود مختاری گردید که منجر به دستگیری او شد ولی در این زمان پاکستان شرقی اعلام استقلال کرد و جنگ داخلی آغاز شد. با حمایت مستقیم ارتش هند از بنگالها در سال ۱۹۷۱ موضوع به سازمان ملل ارجاع گردید که منجر به تشکیل کشور مستقل بنگلادش شد. (۱۶)

یحیی خان که مسبب این وقایع شناخته‌شده بود استعفا و به جای او بوتو انتخاب شد که وی با مشکلات عدیده‌ای مواجه بود. از بیم جنبشهای جدایی‌طلبانه، دولتهای فدرال روی کار آمدند و قانون اساسی جدید در سال ۱۹۷۳ تصویب شد که سیستم پارلمانی را برای حکومت تعیین کرد. در سال ۱۹۷۷ با در اکثریت قرار گرفتن حزب مردم درگیریها در کشور را دنبال می‌کرد. (۱۷)
در سال ۱۹۸۵ مجلس ملی تغییرات قانون اساسی را پذیرفت و اختیارات رئیس‌جمهور افزایش یافت (۱۸) و در این مدت درگیریها و کشمکشها همچنان ادامه داشت تا اینکه در ۱۹۸۸ ضیاء‌الحق در اثر انفجار هواپیمایش کشته شد. پس از آن بی‌نظیر بوتو به عنوان نخست‌وزیر انتخاب شد. در سال

۱۹۹۰ دولت با چالشهای زیادی روبرو شد از جمله اینکه متهم به رشوه‌خواری و سوء مدیریت گردید و خشونتها بین طرفداران حزب مردم و نهضت قومی مهاجر در ایالات سند به اوج رسید. محبوبیت حزب مردن کاهش یافت، وضعیت اقتصادی بدتر شد و ادعاهای زیادی در خصوص فساد دولت وجود داشت که رئیس‌جمهور طبق قانون اساسی محلس ملی را منحل، نخست‌وزیر کابینه‌اش را برکنار و دولت موقت نوازشریف سرکار آمد. (۱۹) تا برکناری دولت نوازشریف ورودی کارآمدن ژنرال مشرغ، دولت بین بی‌نظیر بوتو و نواز شریف جابجا گردید تا اینکه به دلیل فساد و رشوه دولت شریف برکنا

ر و مشرف روی کار آمد و بار دیگر نظامیان مستقیماً در صحنه سیاست حضور یافتند. علیرغم اینکه با کودتا بر سرکارآمد ولی تلاش کرد با اقداماتی از جمله برگزاری انتخابات دموکراسی را به نمایش گذارد و در عرصه بین‌المللی با پیوستن به ائتلاف ضد تروریسم به خروج از انزوا کمک کند. دولت وی با چرخش ۱۸۰ درجه‌ای به مخالفین سرسخت طالبان پیوست ولی توانست از طریق ین همراهی، تحریمهای آمریکا علیه پاکستان را به تدریج از سر راه بردارد و اقتصاد آشفته خود را رونق بخشد.
۳- روابط پاکستان با جمهوری اسلامی ایران

در دوران هخامنشیان مرزهای شرقی ایران از رود سند آغاز می‌شد. از سال ۵۱۸ قبل از میلاد سند و پنجاب به دست ایرانیان فتح شده و زبان فارسی در این سرزمینها رواج یافت. از این زمان بود که زبان فارسی به صورت مهمترین عامل در روابط ایران و این مناطق درآمد. در دوران حکومت اسلامی ایران با این سرزمینها توسعه یافت. امرای اسلامی و ایرانی خصوصاً سلطان محمودغزنوی سند و پنجاب را به ایران اضافه نمود و لاهور را به صورت یکی از مراکز مهم زبان و ادب فارسی

در‌اورد. در سال ۱۸۷۲ از خلیج گواتر یا کوهک به عنوان مرز ایران و پاکستان شناخته شد. (۲۰)
پس از استقلال و تأسیس پاکستان در سال ۱۹۴۷، ایران اولین کشوری بود که پاکستان را به رسمیت شناخت ایران و پاکستان در سال ۱۹۸۸ عضو پیمان بغداد شدند و در سال ۱۹۶۴ به پیمان RCD پیوستند.

شاه بعد از استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۹ به عنوان اولین رئیس یک کشور از پاکستان دیدن کرد. ایران اولین کشوری بود که در سال ۱۹۵۰ عهدنامه مودت را با پاکستان امضاء کرد. در سال ۱۹۶۵ در جنگ هند و پاکستان، ایران کمکهای بسیاری به پاکستان نمود و در بحران ۱۹۷۱ و استقلال بنگلادش، ایران ضمن اینکه سعی می‌نمود از بروز جنگ جلوگیری می‌نماید کمک‌های بسیاری را در اختیار پاکستان قرار داد. تا قبل از انقلاب اسلامی ایران، ۱۶ قرارداد بین ایران و پاکستان منعقد شده‌بود. پاکستان از اولین کشورهایی بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ایران را به

رسمیت شناخت. پیروزی انقلاب اسلامی عمیقی را در داخل پاکستان به جای گذاشت و دولت نظامی ضیاء‌الحق را واداشت تا اقداماتی را که به منظور اسلامی کردن اداره امور سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور اعلام نموده بود با شتاب بیشتری دنبال نماید. برای اعلام مواضع نسبتاً‌ بی‌طرفانه‌ای اتخاذ کرد. تا سال ۸۳-۱۹۸۲ روابط ایران با پاکستان روبه بهبود بود اما درگیریهای شیعه و سنی در کراچی و ادعای دخالت ایران در آن، گسترش روابط پاکستان با

کشورهای غربی باعث کاهش این روابط بعد از این زمان شد اما در سال ۱۹۸۶ رئیس جمهور وقت حضرت‌ آیت‌ا… خامنه‌ای به این کشور سفر کردند که نقطه عطفی در روابط ایران و پاکستان در آن زمان بود. پس از این دوران تا سال ۱۹۹۴ و حتی ۱۹۹۵ روابط ایران و پاکستان روبه گسترش بود که در این دوران دیدارهای رفت و برگشت رؤسای جمهور دو کشور خانمک بوتو و آقای هاشمی و مذاکرات هر دوی این افراد روابط گسترده‌ای را ایجاد کرد.

در سال ۱۳۷۵ و پس از تحرکات نظامی گروهک صحابه و حمله به خانه فرهنگ ایران در ایالات پنجاب پاکستان و شهادت مسئول این دفتر و هفت نفر از کارمندان آنجا روابط به تیرگی انجامید و در زمان طالبان نیز به دلیل روابط پاکستان و حماین این کشور از طالبان مقداری از روابط دو کشور کاسته شد. (۲۱) در حال حاضر روابط اقتصادی ایران و پاکستان سالیانه به بیش از ۲۰۰ میلیون‌ دلار می‌رسد اما حجم قاچاق از ایران به پاکستان و بالعکس به بیش از ۴۰۰ میلیون دلار می‌رسد که جای بسی تعجب دارد. هر دو کشور در سال ۱۳۸۴ متعهد شدند که حجم مبادلات رسمی سالیانه خود را به بیش از یک میلیارد دلار برسانند.

۴- منازعات هند و پاکستان
الف – علل منازعه دو کشور و جایگاه کشمیر در آن
موقعیت استراتژیک کمشیر در جنوب آسیا باعث شده که این منطقه هم برای هند و هم برای پاکستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شود به طوری که هر دو کشور ثبات سیاسی خود را در آن می‌دانند . از آنجا که ۸۰ درصد جمعیت جامو و کشمیر از مسلمانان تشکیل یافته است به نظر می‌رسد امنیت و ثبات کشمیر برای دولت هند بیشاز پاکستان مطرح باشد چرا که بروز هر نوع نا‌آرامی در اوضاع سیاسی و اجتماع‌ جامکو و کشمیر از نقطه نظر مذهبی به نفع پاکستان خواهد بود.
ادعای هندستان بر کشمیر برساس سندی توافقی است که بوسیله مهارجه هندوی کشمیر در سال ۱۹۴۷ با هندوستان بسته شد. براساس این سند دولتهای متوالی در کشور هندوستان اعلام کرده‌اند که این منطقه بخشی از کشور هند است و جز لاینفک آن می‌باشد. (۲۲) سه چهارم جمعیت این منطقه مسلمان می‌باشد. یک سوم سرزمین کشمیر کنترل پاکستان و دو سوم آن تحت کنترل هندوستان می‌باشد که از نقطه نظر نظامی هندوستان را در موقعیتی قرار

داده‌است که توانمندی بالاتری برای مذاکره با پاکستان برخودار باشد. از نظر پاکستان منطقه کشمیر یک منطقه مورداختلاف است، بنابراین ضرورت دارد که کشور هندوستان با توجه به خواست جوامع و قوانین بین‌المللی درصدد حل اختلاف برآید. لیکن نگاه هندوستان کاملاً در تقابل با درک پاکستان می‌باشد چراکه از نظر هندوستان منطقه کمشیر متعلق به هندوستان است و بخشی از خاک این کشور محسوب می‌شود، بنابراین هیچ‌گونه گفت و گویی پذیرفتی نیست. بحران کشمیر

تهدیدی جدی برای زیر سوال بردن تمامیت ارضی هندوستان است. اختلاف با پاکستان در این مسئله بافت قومی و مذهبی هند را مورد تأثیر قرار داده‌است. از دیدگاه پاکستان کشمیر نقش مهمی در اقتصاد و امنیت کشور دارد زیرا سه رودخانه مهم سند، پنجاب و جهلم که از هند سرچشمه می‌گیرد به پاکستان می‌ریزد اگر روزی قطع شود و یا جریان آب منحرف گردد شاهرگ

حیاتی کشاورزی پاکستان قطع می‌شود. (۲۳)سیاست دولت هند این بود که این ایالت را از نظر اقتصادی شدیداً به دولت مرکزی وابسته کند. هند این را می‌داند که از دست‌دادن کشمیر چه از نظر سیاسی و چه از نظر نظامی در درازمدت فاجعه‌آمیز خواهدبود. پاکستان سعی دارد این موضوع را در چارچوب مذاکرات و مسئله بین دو کشور خارج نموده و با مصوبات و قطعنامه‌های سازمان فعل این موضوع را پیگیری و حل کند. (۲۴)
ب- صف‌آرایی هند و پاکستان
بروز سه جنگ بین دو مشور که نتیجه قاطع و تعیین‌کننده‌ای برای هیچکدام از ط

رفهای درگیر در برنداشت نشانگر عمق تیرگی روابط دو کشور پیرامون مسئله کشمیر است.
ادامه این وضعیت علاوه بر تحت‌الشعاع قراردادن روابط دو کشور در تمام عرصه‌ها موجب گشته از یک طرف دو کشور زرادخانه‌های تسلیحاتی خود در داخل را با تأسیس کارخانه‌های نظامی افزایش دهند و از طرف دیگر آخرین سلاحهای پیشرفته ابرقدرتها را نیز در اتش خود به خدمت گریند. (در حال حاضر بخش عمده‌آی از هزینه‌های نظامی دو کشور علاوه بر تولید و توسعه سلاحهای متعارف (غیرهسته‌ای) صرف آزمایش و توسعه سلاحهای اتمی می‌شود. (۲۵)
آنچه که صاحبنظران روابط هند و پاکستان می‌گویند این است که این جنگ در مقیاس وسیعتری خواهد بود.

ج- علل اتمی شدن هند و پاکستان
پاکستان و هند واگرایی شدیدی در چشم‌انداز الگوی قدرت آسیای جنوبی دارند و پاکستان هیچگاه نخواسته با هند وارد مسابقه تسلیحاتی بشود اگرچه عدم تقارن متعارف بین هند و پاکستان وجود دارد که عمدتاً ناشی از روند همکاریهای نظامی این کشور با روسیه، آمریکا، اسرائیل و چین است و این روابط منجر به نامتعادل کردن استراتژیک برابری قدرتهای در آسیای جنوبی شده‌است.

ابتدا هندی‌ها آزمایش اتمی را در سال ۱۹۴۷ شروع کردند و این آرمان اتمی هند بود و این امر باعث شد که پاکستان را که قربانی سه تهاجم سالهای ۱۹۴۸، ۱۹۶۵، ۱۹۷۱ بود را مجبور کنند که برای حفظ امنیت ملی و در امان ماندن از سلاحهای اتمی به دنبال تسلیحات هسته‌ای برود.(۳۶) فلسفه وجود و دلیل اصلی داشتن بمب و تلاش دستیابی به توانمندی هستهای به خاطر مسئله کشمیر است. پس اگر مسئله کشمیر به گونه‌ای که مطلوب رهبران دو کشور است مورد توافق قرار گیرد دلیل داشتن توانمندی هسته‌ای از بین خواهد رفت.آنچه مسلم است اینکه پاکستاان به منظور مقابله با هند برنامه هسته‌ای در پیش‌گرفته است و قصد دارد توان بازدارندگی در ثبال توان اتمی هند کسب نماید. (۲۷)
رهبران هند همیشه قض تسلط بیشتر بر آسیای جنوبی داشته و می‌خواسته‌اند هند در این منطقه به عنوان یک ابرقدرت منطقه‌ای عرض اندام کند تا نقش باستانی هند بزرگ را احیا نمایند اما کشورهای همسایه و از همه بیشتر پاکستانیها در این خصوص حساسیت نشان داده و با هرگونه سلطه‌جویی هندیها مخالفت‌کرده و تبلیغات وسیعی علیه آنان به راه انداخته‌اند. (۲۸)
عدم اعتماد در بین مردم و مقامات دو کشور همیشه باعث بروز مشکلات و اختلافات گردیده است و هر زمان پاکستان تکنولوژی خود را افزایش می‌دهد و به یک موفقیت دس

ت می‌یابد هندیها فریاد می‌زنند و پاکستانیها نیز همین برخورد را با همسایه شرقی خود دارند.

پی‌نوشت‌های فصل دوم
۱- فریبا فرزین‌نیا، کتاب سبز پاکستان، (تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی) ص ۸
۲- فرزین‌نیا، پیشین، صص ۱۳-۹
۳- پیشین، ص ۱۴
۴- پیشین، صص ۳-۲
۵- پیشین، ص ۱۵
۶- پیشین، صص ۱۴۹-۱۴۷
۷- پیشین، ص ۸۶
۸- پیشین، ص ۹۱
۹- پیشین، ص ۸۶
۱۰- پیشین، ص ۸۳
۱۱- پیشین، ص ۱۷۳
۱۲- پیشین، ص ۶۰
۱۳- پیشین، ص ۱۱۱
۱۴- پیشین، ص ۱۱۰
۱۵- پیشین، ص ۱۱۴
۱۶- پیشین، ص ۱۱۵
۱۷- پیشین، ص ۱۲۷
۱۸- پیشین، ص ۱۴۱
۱۹- پیشین، صص ۱۴۰-۱۳۸
۲۰- پیشین، ص ۲۲۹
۲۱- پیشین، صص ۲۵۴-۲۳۰
۲۲- حسین ابراهیم‌خانی، هند و پاکستان و کشمیر (پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشگاه آزاد، واحد تهران مرکزی، دانشگاه علم سیاسی، ۱۳۷۵)، صص ۳۶-۳۲
۲۳- ابراهیم خانی، پیشین، صص ۴۷-۴۳
۲۴- پیشین، صص ۴۱-۳۸
۲۵- فرزین‌نیا، پیشین، صص ۱۷۳
۲۶- پیشین، ص ۱۷۸
۲۷- پیشین، ص ۱۷۹
۲۸- پیشین، صص ۱۶۰-۱۵۹

فصل سوم: هند
۱- ویژگیهای هند
الف: جغرافیای طبیعی و انسانی
کشور هند با وسعتی معادل ۳۲۸۷۲۶۳ کیلو‌متر مربع، بزرگترین کشور منطقه و هفتمین کشور بزرگ دنیا می‌باشد. از شمال به بلندترین کوههای هیمالیا، از جنوب به اقیانوس هند منتهی می‌شود و دریای عرب و خلیج بنگال در غرب و شرق آن قرار دارند. همسایگانش چین، بوتان، نپال در شمال، پاکستان در شمال غربی، میانمار در شمال‌شرق و بنگلادش که تمامی خاک آن به استثنای بخش کوچکی که در همسایگی میانمار قرار دارد بوسیله سرزمین هند محاصره شده‌است می‌باشند. طول مرزهای خاکی آن ۱۲۷۰۰ کیلومتر و طول سواحل هند ۷۵۱۷ کیلومتر می‌باشد این کشور دارای ۱۲۵۶ جزیره است.(۱)
هند در یک منطقه استوایی واقع شده‌است می‌توان آن را به چهار بخش جغرافیایی تقسیم کرد. ناحیه کوهستانی و فلاتهای مرتفع شمالی، جلگه‌های رود گنگ و سند در شرق و غرب، فلاتهای شبه جزیره در جنوب و ناحیه بیابانی غربی. بلندترین قله کشور هند «کانچنجونگا» ۸۵۸۶ متر ارتفاع دارد. شبه قاره هند به دلیل وسعت و همجواری با آبهای اطراف از آب و هوای متنوعی برخوردار

است که شامل استوایی، سردسیری، مرطوب و پرباران، خشک بیابانی و سبز جنگلی است. ریزش باران در مناطق مختلف بین ۱۰ تا بیش از ۲۰۰ سانتیمتر سالانه در نوسان است. به دلیل همجواری با خط استوا و وزش بادها موسمی، آب و هوای این کشور در اکثر مواقع سال گرم است. حدود ۲۰ درصد از مساحت هند را پوشش جنگلی قرار داده، که وسعت جنگلهای این کشور را به ۷۵ میلیون هکتار رسانده است. (۲)

مهمترین رودخانه‌های کشور؛ رودخانه مقدس گنگ با ۲۹۹۵ کیلومتر طول، براهماپوترا ۲۹۸۷ کیلومتر، گود‌آوری ۱۴۵۰ کیلومتر و کریشنا ۱۳۰۰ کیلومتر طول می‌باشد. بیش از ۵۲درصد از مساحت هند را زمینهای کشاورزی تشکیل می‌دهد. (۳)
هند از نظر تقسیمات کشوری دارای ۲۸ ایالت و ۷ فرمانداری (منطقه متحد) است. ساختار سیاسی هر ایالت از لحاظ سیستم حکومتی شباهت نزدیکی با حکومت مرکزی دارد. فرماندار که رئیس قوه‌مجریه نیز هست از طرف رئیس‌جمهور و به مدت ۵ سال انتخاب می‌شود. شورای وزرا که سروزیر در رأس آن است به طور جمعی در برابر مجلس قانونگذاری ایالتی مسئول هستند

. هر ایالات به نوبه خود دارای یک مجلس است که به آن پارلمان ایالتی می‌گویند، همچنین هر ایالت دارا یک دادگاه عالی است. ایالات جزء در موارد دفاع ملی، روابط خارجی، انتشار و گردش پول، ضرب سکه و حمل و نقل سراسرس از اخیارات داخلی برخودارند. (۴)
جمعیت هند حدود ۰۰۰/۰۰۰/۱۰۰/۱ نفر است که پس از چین پرجمعیت‌ترین کشور جهان است. نرخ رشد جمعیت در سال ۲۰۰۰ به ۹۳/۱ درصد و تراکم جمعیت به ۳۴۲ نفر در هر کیلومتر مربع رسیده است. نرخ امید به زندگی در مردان ۶۱ سال و در زنان ۵۹ سال است. نرخ با سوادی ۶۵% جمعیت است. (۵)

گروههای نژادی هند را به سه دسته تقسیم می‌کنند. هند و آریایی با ۷۲ درصد از جمعیت در شمال و مرکز، دراویدی‌ها با ۲۵ درضد از جمعیت در ایالات جنوبی که به ساکنان اصلی شبه قاره هند قبل از هجوم آریایی‌ها گفته می‌شود و مغول و دیگران ۳ درصد، در هندوستان زبان عامل مهمتری نسبت به نژاد می‌باشد و تفاوت‌های اقدام از زبان‌ و دین آنان مشخص می‌شود. دین و مذهب در هند یک نیروی محرک جدایی و در عین حال همبستگی است. خشونت‌های فرقه‌ای میان مسلمانان و هندوها هرازگاهی درشبه قاره رخ می‌دهد. تخریب مسجد بابری به دست هندوهای افراطی در ۱۹۹۲ در شهرک ایودا حاصل همین اختلافات بود. (۶)

این کشور دارای تنوع زبانی فراوانی است. پانزده زبان محلی رسمی قومی به رسمیت شناخته شده‌است. زبان رسمی این کشور هندی است و انگلیس نیز رابط بین دولتهای ایالتی (غیرهندی زبان) با یکدیگر و دولت مرکزی است. هند دومین کشور انگلیسی زبان در جهان است.
امروزه بیش از ۸۰ درصد از جمعیت هند پیر و آیین هندو هستند. ۱۲درصد مسلمان، ۶/۲ درصد مسیحی و ۲ درصد سیک و بودایی هستند که علیرغم آزادی این مذاهب درگیری‌هایی بین آنها وجود دارد. به دلیل دارابودن تنوع فرهنگی و سابقه تمدن که جاذبه زیادی برای توریست‌ها دارد، صنعت تروریسم نقش مهمی در ارزآوری کشور دارد. همچنین صنعت فیلم‌سازی نیز نقش به سزایی در کسب درآمد ایفا می‌کند.
ب: جغرافیای سیاسی
هند با توجه به وسعت استراتژیک مهمی دارد. موقعیت هند به لحاظ دسترس به آبهای آزاد و طول سواحل، قرارگرفتن در مسیر راههای تجاری آسیای دور و جنوب‌شرقی به کانال سوئز و تامین مسیر انتقال انرژی از کشورهای حوزه خلیج فارس به ژاپن و کشورهای جنوب آسیای شرقی اهمیت ویژه‌ای یافته‌است. مجاورت هند با قدرت سیاسی و اقتصادی مهمی چون چین براهمیت این کشور افزوده است. مهمترین قدرت منطقه‌ای در حوزه اقیانوس هند است. علیرغم تخاصم تاریخی با پاکستان از نفوذ قابل توجهی بر سایر بازیگران منطقه از حمله سریلانکلا، بنگلادش، نپال، بوتان و مالدیو برخودار است.

از اهداف استراتژیک هند مهار تهدیدات چین، تداوم روابط استراتژیک با روسیه و استفاده از توان تکنولوژی آمریکا و کشورهای غربی برای بازسازی، تجهیز و تقویت ارتش آن کشور است. هند مایل به توسعه همکاری نظامی و امنیتی با کشورهای عربی به ویژه در دریای عمان برای کاهش آسیب‌پذیری در برابر روابط گسترده این کشورها با پاکستان است. در سطح جهانی خواستار عضویت دائم در شورای امنیت است و توانسته است به موفقیتهای مهمی در عرصه خودکفایی

نظامی دست یابد و مجموعه‌ای صنعتی – دفاعی بنا نهند که در نوع خود در جهان سوم کم‌نظیر است. در سالهای اخیر هند به گونه‌ای متفاوت همچون یک قدرت متوسط ظهور کرده‌است و قدرتی و رای مرزهای خود در منطقه جنوب آسیا را به نمایش گذاشته است. توانایی آن کشور در ساخت جنگ‌افزار هسته‌ای و موشکهای بالستیکی میان‌برد و توانایی فنی در بهره‌برداری از فن‌آوری‌های هسته‌ای به اهمیت آن کشور افزوده است. منازعه کشمیر، درگیری با پاکستان، مناقشات قوی و جمعیت فقیر از جمله نقاط ضعف آن کشور محسوب می‌شود. (۷)

هند در راه قدرتمند شدن گام بر می‌دارد و از آن به عنوان یک نیروی عمده در قرن ۲۱ یاد می‌کنند. پیشرفت صنعتی، وضعیت خوب کشاورزی، تولیدات فراوان غلات، پیشرفت در بیوتکنولوژی، معادن غنی، بهبود در بخش مالی و ذخایر ارزی، قابلیت پذیرفته‌شدن در جمع صاحبان هسته‌ای، احتمال عضویت در شورای امنیت در صورت تغییر در ساختار در سازمان ملل، برخورداری از دانش فن‌آوری اطلاعات و احراز رتبه دوم در تحقیقات علمی در سطح جهانی از جمله دیگر نقاط استراتژیک هند می‌باشد. در حال حاضر هند با ۰۰۰/۲۰۰/۱ نفر نظامی، سومین ارتش، چهارمین نیروی هوایی و پنجمین نیروی دریایی بزرگ در سطح جهان است. هند با ساخت و پرتاب ماهوره‌‌های مخابراتی، تحقیقاتی، تجاری به فضا از جمله قدرتهای مطرح در این زمینه است. (۸)

ج- جفرافیای اقتصادی
۱- نظام اقتصادی
پس از کسب استقلال عمده‌ترین مشکل هند کمبود موادغذایی در سطح کشور بوده در پاسخ به این معضل توجه اصلی حکومت به بخش کشاورزی معطوف شد، از طرفی آرمانگرایی سران نهضت استقلال کشور و اعتقاد به عدالت اجتماعی و مخالفت با سرمایه‌داری و امپریالیزم موجب شد، شیوه سوسیالیستی به عنوان وسیله مقابله با فقر و افزایش تولید و پیشرفت اقتصادی برگزیده شود. (۹)

در برنامه اول توسعه هند (۵۵-۱۹۵۱) با وجودآنکه استراتژی مشخصی برای توسعه وجود نداشت ولی تقدم خاصی برای بخش‌های کشاورزی، حمل و نقل و ارتباطات قائل شده‌بود. در بخش کشاورزی نیز برای تامین آب و برق، اولویت بالایی تعیین شد و در این برنامه تصریح شده‌بود که بدون تامین غذا و مواداولیه توسعه پایدار صنعتی امکان‌پذیر نخواهد بود. ضمن‌اینکه توسعه هر دو بخش اصولاً‌ تفکیک‌ناپذیر به نظر می‌آمد.(۱۰)

در سالهای برنامه دو تا پنجم برنامه ریزان اقتصادی هند در پی ایجاد ساختار یک اقتصاد مختلط دولتی و بخش خصوصی بودند، اما براساس شواهد تاریخی بخش بخصوص به دلایل مختلف از جمله ضعف در خلاقیت و نوآوری و نیز کمبود سرمایه خط نقش مکمل بخش عمومی را داشت.(۱۱)
سیاست آزادسازی و مقررات‌زدایی در هند که بیشتر توسط حزب کنگره آغاز شد، کشور را به سوی تجددگرایی هدایت کرد و راه را برای ورود شرکتهای خارجی و چند ملیتی باز گرائید. عدم قدرت

رقابت کالاهای داخلی، بیکاری، تورم و عدم توزان تراز پرداختها و کاهش ارزش روپیه، اقتصاد هند را با تهدید روبرو کرد، زیرا دولت از یکسو واردات کالاهای غیراساسی را به دلیل عدم توازن در پرداختها محدود کرده‌بود و از سوی دیگر ورود و انتقال تکنولوژی را که موضوع بسیار کلی و مبهم بود را به تشخیص اشخاص حقیقی و حقوقی هند واگذار کرده‌بود، همچنین چارچوب برنامه‌ دولت در حمایت از صنایع کوچک موثر، قوی و روشن‌کننده نبود. (۱۲)
در سال ۱۹۹۱ دولت حزب کنگره (رائو) سیاستهای صنعتی جدید هند را اعلام کرد. او با سیاست‌ لیبرالیسم اقتصادی درصدد بود اقتصاد هند را با اقتصاد جهانی پیوند زنند وهر نوع محدودیت در مورد سرمایه‌گذاری خارجی را از بین ببرد، در عین حال رشد خلاقیتها و صنایع پیشرو را در هند هموار سازد، وی صنایع دولتی غیر بازده را خصوصی اعلام کرد، که این برنامه تاکنون ادامه داشت است. (۱۳)
۲- بخشهای مختلف اقتصادی
هند دارای مرغوبترین زمینهای کشاورزی جهان است. در تولید پنبه، چای، برنج و کتف از مهمترین تولیدکنندگان جهان است. با تولید ۱۳% سبزی تولیدی در سطح جهان مقام دوم را داراست. بزرگترین تولید کننده و مصرف‌کننده جای در سطح جهان است. ۶ میلیارد از صادارت، سهم بخش کشاورزی است و ۲۷ درصد از تولید ناخالص ملی هند سهم بخش کشاورزی است. دومین تولید‌کننده شیر بعد از آمریکاست. (۱۴)

از مهترین منابع معدنی این کشور زغال سنگ است که بخش قابل توجهی از تولید انرژی از این منبع تامین می‌شود. بوکسیت، کروم، مس، طلا، سنگ آهن و سنگهای تزئینی از جمله منابع مهم هند هستند. سومین تولید‌:ننده زغال‌سنگ در سطح جهان است. بزرگترین صادرکننده الماس، بزرگترین تولید کننده آلومینیم در آسیا، از جمله بزرگترین تولید‌کنندگان فولاد در جهان می‌باشد. در زمینه صنعت خودروسازی پیشرفت قابل ملاحظه‌ای کرده‌‌است. صنعت نساجی هند دومین صنعت بزرگ در سطح جهان محسوب می‌شود و حدود ۱۴ درصد از کل تولیدات صنعتی و ۲۷ درصد از صادرات کل کشور را شامل می‌شود. (۱۵)

هند یکی از ۱۰ کشور مصرف‌کنده بزرگ نفت جهان است. نفت و گاز بیش از ۴۰درصد مصرف‌ انرژی این کشور را نشکیل می‌دهد. تولید داخلی نفت خام هند سالانه بیش از ۳۲ میلیون تن است در حالی که مصرف داخلی بیش از ۱۱۰ میلیون تن است. نفت‌خام بزرگترین قلم واردات این کشور است. از جمله سیاستهای هند تنوع منابع انرژی است بدین جهت این کشور اقدام به سرمایه‌گذاری در منابع نفتی دیگر کشورها نموده‌است از جمله در روسیه، سودان، ویتنام، نیجریه، مکزیک و ایران. (۱۶)

هند از جمله دارندگان بزرگترین شبکه حمل و نقل در جاده، راه‌آهن، کشتیرانی و هوایی در جهان است. دومین شبکه راه‌ جاده‌ای جهان به طول ۳/۳ میلیون کیلومتر را دارد. همچنین دومین شبکه راه‌آهن در جهان. شبکه‌ حمل و نقل این کشور با توجه به جمعیت گسترده، کشاورزی وسیع و معادن فراوان نقش مهمی در توسعه اقتصادی هند داشته‌است. هند در حال حاضر ۱۲ بندر بزرگ و ۱۸۴ بندرکوچک دارد و ۹۰درصد از تجارت خارجی هند از همین بنادر انجام می‌شود. هند دارای ۱۲۲ فرودگاه است و بیش از ۴۰ میلیون مسافر را جابجا می‌کند. (۱۷)

صنعت‌ گردشگری عاملی مهم در اشتغال و افزایش سطح درآمد و توسعه کشور تلقی می‌شود. در سال ۲۰۰۱ بیش از ۷۵/۲ میلیون جهانگرد از هند دیدار و مبلغ ۳ میلیارد دلار در هند خرج کرده‌اند. (۱۸)
هند در حال حاضر در میان ۱۰ کشور اول دارای شبکه مخابراتی در سطح جهان می‌باشد. بیش از ۳۵ میلیون خط ثابت تلفن و ۲۰ میلیون موبایل در زمینه فن‌آوری اطلاعات، هند یکی از بزرگترین تولید‌کنندگان و صادرکنندگان نرم‌افزار جهان است. پیش‌بینی مسئولان هندی برای ۲۰۰۸، حدود ۵۰ میلیارد دلار در‌آمد از صادرات فن‌آوری اطلاعات می‌باشد. (۱۹)

صادرات این کشور در سال ۲۰۰۲ از مرز ۵۰ میلیارد دلار گذشت. اقلام عمده صادراتی هند عبارتند از: منسوجات، پوشاک، چرم، جواهرات، سنگهای قیمتی، مواد کشاورزی، غذاهای کنسرو، مواد شیمیایی، لوازم مهندسی، دارو، ماشین‌آلات، اتومبیل، وسایل حمل‌ و نقل، نرم‌افزار کامپیوتری، لوازم الکتریکی، فولاد بنزین، مواد نفتی تسویه شده و کود شیمیایی، بازارهای اصلی کالاهای هندی عبارتند از: آمریکا، آلمان، روسیه، بلژیک، ایران، کویت، عربستان، آمریکای لاتین و جنوبی، مالزی، تایلند و اندونزی. (۲۰)
واردات هند حدود ۵۰ میلیارد دلار می‌باشد. عمده واردات هند نفت خام است که در سال ۲۰۰۴ به ۲۰ میلیارد دلار بالغ می‌گردد. دیگر واردات شامل کالاهای سرمایه‌ای، مشتقات نفتی، سنگهای نیمه‌کاره شده و تزئینی می‌باشد که از آمریکا، انگلستان، ژاپن، آلمان، نیجریه، ایران، کویت، عربستان، برزیل، آفریقای جنوبی، چنی، مصر، شیلی، غنا، سنگاپور، مالزی، تایلند وارد می‌شود. (۲۱)
ذخیره ارزی هند در سال ۲۰۰۳ به ۱۱۰ میلیارد دلار رسیده است و میزان بدهی خارجی هند به حدود ۱۱۲ میلیارد رسیده‌است. نرخ تورم ۵ درصد، نرخ رشد اقتصادی در سال ۲۰۰۴ به ۷ درصد رسید. هند پنجمین اقتصاد بزرگ و سومین جامعه علمی و فن‌آوری جهان است. (۲۲)
۲- حکومت و سیاست در هند

سرزمین هند مهد یکی از چند تمدن بزرگ باستانی است. این کشور تمدنی به قدمت ۲۵۰۰ سال ق.م دارد مع در دره رود سند پدید آمده‌بود. بعد از م. مسیح ابتدا بوداییزم و در زمان فرمانروایی مغولان مسلمان از ۱۵۲۵ تا قرن ۱۸ مهمترین حوادث تاریخی در این کشور پدید آمد. در این مدت اروپائیان به شبه قاره آمدند و به علت ضعف حکومت مرکزی، بریتانیا عنان اختیار را در دست گرفت و ساختارهای جدید قانونی، اداری، آموزشی برای هند دایر کرد و زبان انگلیسی را رواج داد. در سال ۱۷۵۷ م انگلیس توانست پرتغالی‌ها و فرانسوی‌ها را از آنجا بیرون راند. از این دوره تا ۱۹۴۷ ا.م که

که بالغ بر ۱۹۰ سال می‌شود را دوره استعمار انگلیس بر هند می نامند. در طول سالهای ۱۷۹۵ تا ۱۸۰۵ شورشهایی علیه بریتانیا در جنوب کشور به وقوع پیوست که توسط عوامل کمپانی هند شرقی سرکوب شد. شورش ۱۸۷۵ در تاریخ هند از اهمیت زیادی برخوردار است که طی آن دهلی به تصرف انقلابیون درآمد و در اوت همان سال هند از استیلای کمپانی هند شرقی خارج و رسماً ‌تحت قیومیت و سرپرستی امپراتوری بریتانیا قرار گرفت. (۲۳) از اواخر قرن ۱۹ حزب کنگره تشکیل

شده که مقارن با ظهور گاندی در صحنه سیاست بود. وی قصد داشت با سلاح سکوت و عدم خشونت به مقابله با انگلیسها بپردازد. در جولای ۱۹۴۶ انتخابات برای تشکیل مجلس موسسان انجام گرفت. حزب کنگره به رهبری نهرو اکثیریت کریسها را به دست آورد، اما ۷۵ نماینده حزب مسلم لیگ از شرکت در مراسم مجلس مذکور امتناع کردند و خواستار تشکیل حکومت اسلامی متشکل از ایلالات شمال غربی هند شدند. نهرو و محمدعلی‌جناح رهبر مسلم لیگ، قضاوت را به عهده نائب‌السلطنه بریتانیا گذاشتند. مونت‌پاتن هم تصمیم گرفت که این سرزمین به دو کشور

تقسیم شود.(۲۴) در سال ۱۹۴۸ گاندی به قتل رسید. در ۱۵ اوت ۱۹۴۷ هند استقلال خود را کسب کرد و جمهوری هندستان در ۲۶ ژانویه ۱۹۵۰ تشکیل و نهرو به عنوان اولین نخست‌وزیر سوگند وفاداری یادکرد. در حال حاضر دولت‌مان سینگ که در می سال ۲۰۰۴ با معرفی وزرایی متشکل از حزب کنگره و احزاب چپ و مستقل کارخود را شروع کرده و مسند قدرت می‌باشد.
هندوستان اتحادیه‌ای از ایالات و تعدادی از مناطق متحده است که با نظام پارلمانی اداره می‌شود. شکل حکومت براساس ساختار فدرالی است و رئیس‌جمهور، رئیس اجرایی اتحادیه ایالات و مناطق متحده و رئیس قوه مجریه است که از طریق انتخاب غیرمستقیم برگزیده می‌شود ولی قدرت اجرایی با شورای وزیران و نخست‌وزیری است که حائز اکثیریت کرسی‌ها در مجلس عوام (لوک سابها) می‌شوند. (۲۵)

یک هئیت انتخابیه مرکب از اعضای منتخب هر دو مجلس پارلمان مرکزی (لوک سابها (۵سال) و راحیا سابها (۶سال)) و مجالس قانونگذاری ایالات، ریاست جمهوری را برای مدت پنج سال انتخاب می‌کنند. آرای اعضای انتخاب کننده ارزش مساوی نداشته و تابعی از متغیر جمعیت و تعداد نمایندگان مجلس‌های قانونگذاری ایالات مختلف می‌باشد. اعلان جنگ و صلح فرماندهی کل نیورهای مسلح و انحلال پارلمان نیز از اختیارات مهم رئیس جمهوری است. رئیس‌جهور باید تبعه هند و کمتر از ۳۵ سال نداشته باشد و عض

و مجلس عوام باشد. امکان انتخاب مجدد رئیس جمهور است. (۲۶)
پارلمان هند متشکل از رئیس‌جمهوری و مجلسین است. مجلس لوک‌سابها (سغلی و عوام) و مجلس راحیا سابها (اعیان یا شورای ایالات). هیات وزیران نیز باید از نمایندگان پارلمان بوده و معمولاً حزب اکثریت در مجلس قدرت و دولت را به دست می‌گیرد. (۲۷) قانون اساسی هند، طولانی‌ترین قانون اساسی مکتوب در جهان است که به طور عمده تحت تاثیر حکومت پارلمانی بریتانیا می‌باشد و همچنین آمریکا، کانادا و ایرلند.
قدرت قانونگذاری بین پارلمان و مجالس قانوگذاری ایالتی تقسیم شده‌است و اصلاح قانون اساسی در اختیار پارلمان می‌باشد. بزرگترین مشخصه قانون اساسی هند جنبه دموکراسی و مدنی و غیرمذهبی بودن حکومت هندستان می‌باشد. به طور کلی هند، اتحادیه‌ای از ایالات مختلف با حکومت جمهوری مستقل سوسیالیستی غیرمذهبی دموکراتیک و نظام پارلمانی می‌باشد که در رأی آن رئیس جمهور قرار دارد. (۲۸)

اکثریت احزاب موجود (۴۸ حزب) منطقه‌ای بوده و در حال حاضر تنها ۶ حزب ملی در هند وجود دارد که در راس آنها حزب مدم هند (بی‌جی‌پی) و حزب کنگره می‌باشد.
۳- روند اتمی شدن هند
سنگ بنای تحقیقات هسته‌ای هند به سال ۱۹۴۴ یعنی ۱۴ ماه قبل از آزمایش هسته‌ای آمریکا باز می‌گردد. در حالی که هند هنوز تحت استعمار انگلستان قرارداشت. در این زمان دکتر «منجومی بهابها» طرحی را ارائه نمود که حاوی دو نکته مهم بود: ۱- هند باید در موقعیتی باشد که انرژی هسته ای را برای مقاصه صلح‌آمیز بدون تسلط یا دخالت قدرتهای خارجی توسعه دهد. ۲- درحالیکه تلاشهای بین‌المللی برای خلع سلاح اتمی در جهان صورت می‌گیرد، هند بایستی از اهرم توسعه هسته‌ای خود در راستای این هدف بهره‌ برگیرد. این طرح مورد استقبال نهرو قرار گرفت. (۲۹)

۱و۱۴ اگوست ۱۹۵۶ اولین راکتور اتمی که توسط متخصصان هسته‌ای منعقد شد و در سال ۱۹۶۲ نیز هند و آمریکا قردادی جهت همکاری در زمینه استفاده غیرنظامی از انرژی هسته‌ای امضاء نمودند.(۳۱) پس از مرگ نهرو در ۱۹۶۴ سیاستهای هسته‌ای هند که براساس دو اصل حمایت از خلع سلاح عمومی در سطح بین‌المللی و مخالفت با توسعه سلاحهای هسته‌آی در سطح ملی بود، تغییر یافت و موقعیت طرفداران هسته‌ای شدن هند تقویت شد. همچنین شکست هند از چین در سال ۱۹۶۲ و آزمایش اتمی چین در سال ۱۹۶۴ باعث تقویت این جریان شد. برنامه هسته‌ای

هند بعد از جنگ با پاکستان در سال ۱۹۷۱ و نگرانی فزاینده هند از همکاریهای پاکستان با چین و آمریکا تسریع شد. در ۱۸ می ۱۹۷۴ یک بمب هسته‌ای ۱۲ تا ۱۵ کیلوتنی و پوکران واقع در ایالت راجستان هند مورد افزایش قرار گرفت. (۳۲) سیاست هند در این زمان در قبال پیمان (NPT) این بود که کشورهای عضو این پیمان را متقاعد سازد که این کشور تنها به خاطر بمب اتمی چین و لزوم حفظ امنیت خود سیاست اتمی را دنبال می‌کند. در دوران جنگ سرد، اوضاع جهان تا حدی موقعیت ممتاز موردنظر هند را با توجه به رهبری نهضت عدم تعهد و همکاری‌های راهبردی با شوروی فراهم

می‌کرد. اما با از بین رفتن جهان دو قطبی و فروپاشی شوروی به عنوان متحد هند در برابر آمریکا، پاکستان و چین، هند خود را در وضعیت نامناسبی یافت. از سوی دیگر تقاضای هند برای عضویت در شورای امنیت چندان جدی گرفته نشد و زمان تمدید نامحدود و معاهده منع گسترش سلاحهای هسته‌ای و فشارهایی که از ناحیه آمریکا به هند برای الحاق به این پیمان وارد آمد مرحله‌ای بود که هند را مصمم کرد راه اتمی شدن را انتخاب کند و با انجام آزمایشهای هسته‌ای به جرگه قدرتهای هسته ای بپیوندد. در این تصمیم‌گیری مسائل داخلی هند نیز بی‌تأثیر نبوده است چون هند در این زمان با دولتهای ائتلافی و شکننده و روبرو مشکلات داخلی زیادی داشت و این آزمایشات عاملی

برای انحراف افکار عمومی و تحکیم وحدت وحدت ملی مورد بررسی قرار گرفت. بالاخره در ۱۹۹۸ واجپایی هنگامی که به عنوان نخست وزیر سوگند یاد می‌کرد گفت هند سلاحهای هسته ای را در زرادخانه خود مستقر می‌سازد. در پی‌این اظهارات، هند در ۱۱ می ۱۹۹۸ سه آزمایش اتمی زیرزمینی را در پوکران به انجام رسانید. در ۱۳ می، نیز دو آزمایش دیگر انجام داد و اعلام کرد که نیازهای آزمایشی این کشور تکمیل شده‌است. (۳۳) کشورهای غربی در مقابل آن عکس‌العمل منفی نشان دادند و هند با محدودیتها و تحریمهای روبرو شد. مذاکراتی بین هند و آمریکا در مورد این موضوع انجام گرفت و بالاخره هند توانست اعتماد آمریکا را برای داشتن نیروی نظامی هسته‌ای جلب و خود را کشوری مسئول و متعهد در زمینه‌ هسته‌ای معرفی کند. هند همچنین اعلام

کرده‌است سلاح هسته‌ای را علیه هیچ کشوری مورد استفاده قرار نخواهد داد و به صورت یکجانبه آزمایشات هسته‌ای را متوقف کرده‌است. براساس اطلاعات در سال ۲۰۰۲، هند دارای ۲۰ تا ۳۰ بمب هسته‌ای ۵ تا ۲۵ تنی‌ است. (۳۴)
۴- سیاست خارجی هند:
هند هدف خود را تبدیل به کشوری توسعه‌یافته و قدرت بزرگ بین‌المللی تا سال ۲۰۲۰ قرار داده‌است. این کشور در این مسیر، اتصال به اقتصاد جهانی و تبدیل شدن به یک قطب مهم در تولید کالا، تولید دانش وخدمات و صدور آن را ضروری می‌داند و برای رسیدن به این هدف، مشارکت استراتژیک با روسیه، توسعه روابط همه جانبه با آمریکا، حل و فصل معضلات مرزی با چین، تقویت روابط با کشورهای آسه آن، تشدید روند گفتگو با اتحادیه اروپا، حفظ روابط سنتی با کشورهای آسیای غربی، مرکزی و آفریقا و مذاکره پاکستان برای دستیابی به راه‌حلی پایدار از جمله مبانی و ماموریت هند در زمینه سیاست خارجی می‌باشد.
هند همچنین در تلاش است تا متحدین مناسب در بین دارندگان منابع ان

رژی جهان پیدا کند و به ایران از این زاویه می‌نگرد. هند روند سیاست و اقتصاد بین‌المللی را در جهت منافع این کشور دانسته و سعی دارد تا به قطب تولید جهانی در زمینه‌های اقتصادی و دانش پایه تبدیل شود.
سیاست خارجی هند و بدو استقلال از ماهیتی ارزشی و جهت‌گیری خاص برخوردار بود و نزدیک به پنج دهه پایه تبدیل شود. سیاست خارجی هند در بدو استقلال از ماهیتی ارزشی و جهت‌گیری خاص برخوردار بود و نزدیک به پنج‌دهه پایه سیاست آن را تشکیل می‌داد، حمایت هند از مبارزات ضد استعماری در اندونزی، مصر، کشورهای آفریقایی و جنوب‌شرقی آسیا و پایه‌گذاری نهضت عدم تعهد کارکرد سیاست بود.

وقوع یک سلسله حوادث داخلی و بین‌المللی هند را ملزم به تحول و تغییر در سیاست خارجی در اواخر دههه هشتاد کرد، اقتصاد هند در دهه ۸۰ روبه‌ رکود رفت. در سال ۱۹۹۰ تزار پرداختهای این کشور منفی. این مشکل داخلی بهمراه بی‌ثباتی داخلی دولت، همزمان با فروپاشی شوروی شد که هند از نظر بین‌المللی و اقتصادی شوروی را تکیه‌‌گاه خود می‌دانست و مبادلات زیادی با شوروی داشت. این مبادلات کمتر توجیه اقتصادی داشت و ناشی از همکاری سیاسی و امنیتی بود. این وضعیت این کشور را مجبور به تغییر در سیاست اقتصاد خارجی و حرکت به طرف اقتصاد بازار نمود، تغییرات عمده در اقتصاد خارجی هند باعث تغییر در سیاست خارجی شد که به تعامل بیشتر با غرب و به ویژه آمریکا انجامید. (۳۵)

هند در زمینه همکاری‌های بین‌المللی و عضویت در سازمانهای جهانی یکی از فعالترین کشورها بوده‌است. مثل سازمان ملل، WTO، گروه ۷۷ و … .
۵- روابط با جهوری اسلامی ایران:
پیوندها و علایق ایرانیان و مردم شبه قاره هند به روزگاری می‌رسد که این دو قوم با برخورداری از یک ریشه آریایی با همدیگر می‌زیسته و فرهنگ واحدی داشتند. دو ملت ایران و هند علاوه بر مشترکات شرقی و آسیایی با توجه به برخوداری از تمدن کهن، رهبری فرهنگی این منطقه را نیر دارا بوده‌اند.