فایل ورد کامل مقاله پرورش تفکر انتقادی به‌عنوان هدف بنیادین تعلیم و تربیت

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 فایل ورد کامل مقاله پرورش تفکر انتقادی به‌عنوان هدف بنیادین تعلیم و تربیت دارای ۲۱ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد فایل ورد کامل مقاله پرورش تفکر انتقادی به‌عنوان هدف بنیادین تعلیم و تربیت  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی فایل ورد کامل مقاله پرورش تفکر انتقادی به‌عنوان هدف بنیادین تعلیم و تربیت،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن فایل ورد کامل مقاله پرورش تفکر انتقادی به‌عنوان هدف بنیادین تعلیم و تربیت :

چکیده

متخصصان بزرگ تعلیم و تربیت با تأکید بـر اهمیـت تفکـر، پـرورش آن را یکـی از هدفهای اصلی تعلیم و تربیت میدانند. بر این اساس، نظام آموزشی بایـد، بـه جـای انتقـال صِرف اطلاعات به دانشآموزان، موقعیتهای مناسب برای پرورش تفکـر کودکـان را فـراهم آورد.

تفکر، بهویژه تفکر انتقادی، خود به خود رشد نمییابد بلکـه ضـروری اسـت کـه بـه صورت نظری و عملی تدریس شود. این مقاله به بررسی ماهیت و مؤلفههای تفکر انتقادی و چگونگی تدریس و شکوفاسازی آن پرداخته است.

کلیدواژگان: تفکر، تفکر انتقادی، آموزش و پرورش

– ۱ تاریخ دریافت مقاله: ۱۳۸۵/۸/۲۷ تاریخ آغاز بررسی مقاله: ۱۳۸۵/۹/۱۵

تاریخ پذیرش مقاله: ۱۳۸۶/۴/۲۰

.استادیار دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.ایمیل:malakico@yahoo.com

.کارشناس ارشد برنامهریزی درسی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.ایمیل:m55hp@yahoo.com

مقدمه

یکی از ویژگیهای اساسی انسان آگاهی از رفتار خود و برخورداری از نیروی تفکـر۱ اسـت.

به عبارت دیگر انسان میتواند از رفتار خود اگاه باشد و در برخورد با مـسائل و امـور متفـاوت از

نیروی تفکر خود استفاده کند (شریعتمداری، .(۱۳۷۹ اگر چه علاقه به توسـعه توانـاییهـای تفکـر

انتقادی۲ در محافل آموزشی پدیدهای جدید نیست و منـشاء چنـین علاقـهای بـه مکتـب افلاطـون برمیگردد (مایرز، ترجمه ابیلی، .(۱۳۸۳ از آنجا که تفکـر انتقـادی ایـن کـار را بـرای فـرد ممکـن

میسازد تا حقیقت را در میان به هم ریختگی حوادث و اطلاعاتی جستجو کند که همـه روزه وی

را احاطه میکند و به هدفش که رسیدن به کاملترین درک ممکن اسـت، دسـت یابـد (جانـسون۳،

.(۲۰۰۲ متأسفانه علیرغم تأکید و توجه به مساله تفکر در اهداف نظامهـای آموزشـی و ادعاهـای

مسئولان، متصدیان و مجریان آموزشی، در عمل برای تشویق دانشآمـوزان در جهـت تفکـر و بـه ویژه به کارگیری تفکر انتقادی اراده و انگیز کافی وجود ندارد. معلمان نیز با وجود اظهاراتی کـه

حاکی از پذیرفتن این فرض است که تفکر انتقادی راه را برای آمـوزش بیـشتر و بهتـر بـه همـراه

میکند، همواره با شیوههای قالبی و حذف حقایق و ایجاد محیط خشک انـضباطی، زمینـه را بـرای

حفظ کردن اطلاعات درسی فراهم میکنند. آنان این نکته را فرامـوش کـردهانـد کـه حفـظ کـردن مطالب و انباشتن ذهن دانشآموز از اطلاعات مرتبط و نامرتبط با زندگی واقعی سبب به هدر رفتن هزینهها، امکانات و قابلیتهای افراد میشود. برای آنکه نسلی پویا و تلاشگر داشـته باشـیم، بایـد شـیوههـای قـضاوت دربـار جامعـه و تفکـر در مـورد زنـدگی خـویش و دیگـران را بیاموزنـد

(شعبانی،.(۱۳۸۱

مدارس امروز متاسفانه به دلیل پیشرفتهای علوم و فنون و براساس بعـضی از رویکردهـای روانشناختی، توجه خود را بیشتر به انتقال اطلاعات و حقایق معطوف کرده و از تربیت انسانهای متفکر و خلاق فاصله گرفتهاند (شعبانی،(۱۳۸۲، اما خوشـبختانه در سـالهـای اخیـر روانشناسـان

پرورشی و دیگر صاحب نظران از تأکید زیاد مدارس بر انتقال دانش و اطلاعات به دانـشآمـوزان

انتقاد کرده و معلمان را بیشتر به پرورش مهارتهای اندیشیدن و تفکر در یاد گیرندگان سـفارش کردهاند (سیف، .(۱۳۷۹

۱ .thinking 2. critical thinking 3. Johnson

۹۵

با وجود این واقعیتها ما شاهد تبلیغـات و ادعاهـای غیرواقعـی هـستیم مبنـی بـر اینکـه در

آموزشها به تفکر انتقادی توجه میشود، در حالی که عملاً تفکر انتقادی به دانشآموزان کـه برخـی

از آنان معلمان آینده هستند، آموزش داده نمیشود. آنان هـیچ درکـی از مراحـل آن ندارنـد و ایـن چیزی نیست که توسعه واقع بینانه تفکر انتقادی مستلزم آن باشد. ما هرگز باور نکردهایم که تفکـر

انتقادی در حال از میان رفتن است تا ضرورت تدریس تفکر انتقادی در کلاسهای درس را بپذیریم

(پاول و الدر۱،.(۲۰۰۰ واقعیت این است که در عصر کنونی کتابهای درسی قبـل از چـاپ شـدن

کهنه میشوند و بیشتر مشاغل، سریعاً تغییر میکنند، پس وقت آن رسیده است که تعلـیم و تربیـت

نیز شرایطی دیگر پیدا کند و به پرورش تفکر انتقادی در افراد به منزله یکی از هدفهای اصلی تعلیم و تربیت بیشتر توجه شود. در فرایند آموزش میبایست ضـمن تقویـت روحیـه انتقـاد پـذیری در

معلمان و زمینه بررسی و تحقیق را در شاگردان به وجود آورد (مایرز، ترجمه ابیلـی، (۱۳۸۳ چـون

موفقیت هر نظامی به توانایی افراد در تحلیل و تصمیمگیری متفکرانه بستگی دارد (شعبانی، (۱۳۸۲

و آموزش و پرورش هر کشور نباید از این امر مهم غافل بماند.

ضرورت و اهمیت

تفکر انتقادی به منزله مهارت اساسـی بـرای مـشارکت عاقلانـه در یـک جامعـه دموکراتیـک

شناخته شده و در دنیـای مدرن تجــارت بــه منزلـه مهـــارت ضـروری مــورد حمایـت اسـت

(آندولینا۲، .(۲۰۰۱ تفکر انتقادی میشود که، فرد از مـدارک و شـواهد موجـود بـالاتـرین درک را

داشته باشد و درک کردن فرد را قادر میسازد تا نظرات و معانی را که در ورای هر چیز مهم وجود

دارد آشکار سازد (جانسون۳، . (۲۰۰۲

حتی در موقعیتهای روزمره، تفکر انتقادی، تفاوت واقعی میان موفقیـت و شکـست در هـر

کار را به مرز مینمایاند و به موفقیت یاری میرساند (آندولینا، .(۲۰۰۱

تفکر انتقادی از طریق ایجاد روابط معقول میان انسانها و تـصمیمگیـری بـر اسـاس تحلیـل عناصر یک موقعیت و تفکیک عناصر مطلوب از نامطلوب، زندگی توأم با آرامش و مهربـانی را بـه

۱ Paul and Elder 2. Andolina 3. Johnson

ارمغان میآورد، بنابراین اگر مدارس ما در آموزش این امـر مهـم نـاموفق باشـند، جامعـه مـا و در

نهایت جامعه جهانی شکست خواهد خورد.

به طور کلی در زمینه ضرورت و اهمیت تفکر انتقادی به موارد زیر میتوان اشاره کرد:

.۱ تفکر انتقادی یکی از ابعاد اساسی وجود انـسان اسـت و پـرورش آن سـبب رشـد آدمـی

میشود.

۲ تفکر انتقادی منطبق با ویژگیهای عقلانی انسان مانند کنجکاوی و ترقیطلبی است.

۳ کاربردی کردن یادگیری یا یادگیری بر اساس فعالیت خود یادگیرنده انجام میشود.

۴ متناسب با ویژگیهای عصر فراصنعتی و تغییر و تحول فزایند آن است.

۵ برگرفته از اهداف اساسی تعلیم وتربیت است (هاشمیان نژاد،.(۱۳۸۰

پیشینه تحقیقات

توجه به تفکر انتقادی، پژوهش دربار آن و علاقه به توسعه تواناییهـای تفکـر انتقـادی در

محافل آموزشی پدید جدید نیست و منشاء آن به مکتب افلاطون برمیگردد (مایرز، ترجمه ابیلی،

.(۱۳۸۳ در این زمینه تحقیقاتی در کشورهای دیگر و همچنین در کشور خودمان انجام گرفته است.

از تحقیقاتی که در کشورهای دیگر انجام شده به موارد زیر میتوان اشاره کرد:

مطالعات گـستردهای کـه پـاول و الـدر (۲۰۰۰) در ۳۸ دانـشگاه دولتـی و ۲۸ دانـشگاه خصوصی (غیرانتفاعی) که دربار اعتبار نامههای علمی اساتید دانشگاه انجام داده، نشان مـیدهـد،
با وجود اینکه همه استادان، تفکر انتقادی را به منزله یک هدف اولیه برای آموزششان میشناسـند

و باور دارند که به خاطر آن تدریس میکنند، اما عد اندکی از آنها توانستند:

تعریف روشنی از تفکر انتقادی ارائه دهند.

استانداردهای عقلانی را که تفکر انتقادی بر پایهآنهاست، توضیح دهند.

تواناییهای تشکیلدهند آن را تشخیص دهند.

۹۷

ویژگیهای عقلانی یا تمایلات مرتبط با تفکر انتقادی را مورد بحث قـرار دهنـد(پـاول و

الدر، .(۲۰۰۰

آزمون و بررسی که انجمن بینالمللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی ریاضی و علوم تیمـز۱، در زمینه بزرگترین و مهمترین مطالعهای است که تاکنون این انجمن (IEA) طراحی کرده است.

توانایی تجزیه و تحلیل و تفکر انتقادی در بار مسائل و ساختن نظریـه انجـام داده و اگرچـه ایـن

موضوعات در حد اندکی در محتوای علـوم اکثـر کـشورها مـورد توجـه قـرار گرفتـه اسـت، امـا تدوینکنندگان کتابهای درسی علوم در کشورهای ایران و اسکاتلند کاملاً از آن غافل بودهاند (به

نقل از: هاشمیان نژاد،۱۳۸۰، شعبانی، .(۱۳۸۲

تحقیق دیگری را بل و همکارانش درسال ۲۰۰۲ میلادی انجام دادند در آن شش فراینـد

بر استراتژیهای یادگیری گروهی متمرکز شده بود و هدف از آن تدریس روش کـار و چگـونگی

عمق بخشیدن، تحلیل کردن و استفاده کردن از تفکر انتقادی (به دانشجویان پرستاری) در برخـورد با مواردی بود که در موقعیتهای کلینیکی با آنها مواجه میشدند. بر اسـاس آن تحقیـق بـه ایـن
نتیجه رسیدند که دانش تجربی و نظری (تئوریکی) دانشجویان تقویت شده است .(Staib,2003)

براساس یک نظرسنجی که در این زمینه انجام شده است در پاسخ به پرسش:

»چه انتظاراتی از فعالیتهای تربیتـی داریـد؟۸۲ « درصــد از اعـضـای انجمــن نظـارت و برنامهریزی درسی (ASCD) که عامل تحول نظامهای آموزشی دنیا هـستند، آمـوزش تفکـر را از انتظارات مهم تربیتی ذکر کردند (به نقل از: شعبانی،.(۱۳۸۲

• تحلیل سیلور (۱۹۸۶) دربار نتایج آزمون سراسری که (ارزیابی ملی پیشرفت آموزش و

پرورش) انجام داده حاوی نمونههای متقاعدکنندهای است که نشان میدهد، چگونه دانـشآمـوزان

با تکالیف علمی- آموزشی به طور ماشینی و بدون فکر کردن برخورد میکنند (مارزینو و دیگـران، ترجمه احقر، .(۱۳۸۰

در پژوهشی دیگر اردن۲، در سال ۲۰۰۱ در یـک محـیط آزمایـشگاهی کنتـرل شـده بـه صورت یک موقعیت کلینیکی پیچید پرستاری، شبیهسازی شده بود، انجام داده اسـت و هـدف آن

۱ TIMSS 2. Eerden

آموزش مهارتهای تفکر انتقادی بود، پاسخهای دریافت شده بعد از آن، همان پاسخهای مطلـوب

و مورد نظر دانشکده بود (استیب، .(۲۰۰۳

در ایران تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده است عبارتند از:

• نتایج تحقیقی که حسن شعبانی (۱۳۸۰) با عنوان »تاثیر روش حل مسئله به صورت کـار

گروهی بر روی تفکر انتقادی و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان پایه چهارم ابتدایی در شهر تهـران«

انجام داده است، نشان میدهد که روش حل مـسئله بـه روش فعالیـت گروهـی نقـشی ارزنـده در

پرورش مهارتهای تفکر انتقادی دارد.

مهمترین یافته تحقیق دیگری که جعفر جهانی (۱۳۸۰) در آن بـه نقـد و بررسـی مبـانی فلسفی الگوی آموزش تفکر انتقادی لیپمن پرداخته این است که آموزش تفکر انتقـادی منحـصراً از
طریق فرایندهای پژوهشی ممکن میشود. پس معلمان و مجـریان با عنـایت به این نکتـه بایـد بـه

پرورش روح پژوهشگر و رشد قو تفکر دانشآموزان بپردازند.

پژوهش دیگری را فریده هاشمیاننژاد (۱۳۸۰) با عنـوان ارائـه و چهـارچوب نظـری در خصوص برنامه درسی مبتنی بر تفکر انتقادی در دور ابتدایی با تاکید بر برنامـه درسـی مطالعـات اجتماعی انجام داده اسـت. در ایـن پـژوهش هـشت مهـارت: (۱ سـوال کـردن (۲ تحلیـل کـردن

(۳ ارزیابی (۴ ارتباط دادن (۵ استدلال کردن (۶ سازماندهی مفاهیم علمی مربوط (۷ کاربرد واژگان

انتقادی (۸ فراشناخت، برای تفکر انتقادی در نظر گرفته شده است.

مفهوم تفکر انتقادی

تفکر انتقادی تقـریباً بـه معنای تفـکر انـدیشمندانـه و منطقـی است کـه روی تـصمیمگیـری برای انجام دادن چیزی یا باور آن متمرکز است. از این اصطلاح ایـن روزهـا بـه طـور گـستردهای استفاده میشود (انیس۱، .(۲۰۰۲ تفکر انتقادی، نقـد کـردن صـرف نیـست (وینینگهـام و پروسـر۲

،(۲۰۰۱، همینطور، منظور از کلمه انتقادی در اینجا نگاه گلهمندانه و شکایتآمیز هم نیست، بلکـه نگاهی تیزبینانه۳ است (سیف، ۱۳۷۹، ص.(۵۵۰

۱ Ennis 2. Winningham&Preusser 3. thoughtful

۹۹

اما بیشتر اوقات کلمه انتقادی، معنای ضمنی نقد کردن را به ذهن شنونده متبادر میکنـد کـه

بُعد منفی دارد و تأثیری ناخوشایند و نامساعد بر یک ایده، تئوری یا عمل میگذارد. و اگـر از واژ

انتقادی در تفکر انتقادی این معنا استنباط شود، مسلمًا به تفکر انتقـادی بـه منزلـه نـوعی ارزیـابی غیرسازنده نگریسته میشود (آندولینا، (۲۰۰۱ در حالی که تفکر انتقادی فرآینـدی تحلیلـی۱ اسـت

کـه میتوانـد به شما کمک کند تا در جریان یک مسئله شـیوهای مـؤثر و سـازماندهی شـده قـرار

گیرید و دربار آن مشکل فکر کنید (وینینگهام و پروسر،.(۲۰۰۱

پس تفکر انتقادی بیش از نقد کردن و هر فعالیت ذهنی دیگر هدفمند است، البته گاهی تفکـر

انتقادی این دو مورد را نیز شامل میشود. تفکر انتقادی فرآیندی است که بـه موجـب آن نظـرات،

اطلاعات و منابعی را که آن اطلاعات را فراهم میکند ارزیابی میکنید و به طور منسجم و منطقـی آنها را نظم میبخشید، با عقاید و اطلاعات دیگر مرتبط میسازید، منابع دیگر را در نظر میگیریـد

و برای مفاهیم ضمنی آنها را مورد ارزیابی قرار میدهید (آندولینا، .(۲۰۰۱

تعریف تفکر انتقادی

از تفکر انتقادی تعاریف متفاوت شده است که نشاندهند تفاوت دیدگاهها در تعریـف ایـن مقوله است.

ریچارد پاول( ۱۹۹۲)۲ یکی از کارشناسان طراز اول، تفکر انتقادی، آن را ایـن گونـه تعریـف میکند: هنر اندیشیدن دربار تفکرتان، وقتی که شما میاندیشید تا تفکر خود را بهتر کنید، یعنی آن را روشنتر، درست تر و قابل توجیهتر بیان کنید (اسمیت استونر۳،۱۹۹۹،ص.(VI

جان چافی( ۱۹۹۴)۴ تفکر انتقادی را چنین تعریف میکند: تفکر انتقادی فرآینـد تفکـر را بـا روش و قاعده کشف میکند که این نه تنها به معنای تعمق هدفمندانه است، بلکه آزمودن مدرک و منطقی است که ما و دیگران از آن استفاده میکنیم (جانسون، ۲۰۰۲، ص.(۱۰۲

انیس (۱۹۸۵) تفکر انتقادی را ” تفکر مستدل و تیزبینانه دربار اینکه چه چیزی را باور کنیم

و چه اعمالی را انجام دهیم” تعریف میکند.

۱ . analytical
۲ . Richard Paul
۳ . Smith-Stoner
۲. ۴. Johm Chaffee

۰۰۱ فصلنامه نوآوریهای آموزشی، شمار۱۹، سال ششم، بهار۱۳۸۶

وولفولک (۱۹۹۵) در تعریف تفکر انتقادی میگوید: ارزیابی تصمیمات از راه بررسی منطقـی

و منظم مسائل، شواهد راه حلهاست (به نقل از: سیف، ۱۳۷۹، ص .(۵۵۰

تعریف دیگری که انجمن روانشناسی آمریکا( ۱۹۹۰)۱ ارائه کرده، این است: ما تفکر انتقادی را این گونه درک میکنیم که باید قضاوت خودساخته و هدفمندی باشد که منجر به تفسیر، تحلیل،

ارزیابی و استنباط شود. علاوه بر این توضیحی را در برمیگیرد. متکی بر دلیـل و مـدرک، توضـیح

مفهومی، منظم و قانونمند با ملاحظات متنی که برپایه آن قضاوت انجام شده است (اسمیت استونر،

۱۹۹۹، ص.(VI

باربارافولر۲ ده تعریف تفکر انتقادی را از اشخاص گوناگون گردآوریکرده و ارائه داده اسـت که از میان آنها به چند مورد اشاره میشود:

لیندزی، هال و تامسون:( ۱۹۸۷)۳ تفکـر انتقـادی عبـارت از آزمـودن و بررسـی قابلیـت

کارآیی راهحلهای پیشنهاد شده است.

• نوریز:( ۱۹۸۵)۴ تفکر انتقادی تصمیمگیری عقلانی است دربار اینکه چه چیزی را باید باور کرد و چه چیزی را نباید باور کرد.
• سیمون و کاپلن:( ۱۹۸۹)۵ تفکر انتقادی صورت بندی استنتاجهای منطقی است.

• استل و استل:( ۱۹۹۱)۶ تفکر انتقادی توسعهالگوهای استدلال منسجم و منطقی است.

• موره و پارکر:( ۱۹۹۴)۷ تفکر انتقادی تعیین هشیارانه و آگاهانه پـذیرفتن و رد کـردن یـا قضاوت معلق است (به نقل از: عباسی یاد کوری، ۱۳۸۱، ص .(۲۳-۲۲

• هاشمیاننژاد ۱۳۸۰)، ص (۱۸ در تعریف تفکر انتقادی میگوید: تفکری است مـستدل و

منطقی به منظور بررسی و تجدیدنظر عقاید، نظرات، اعمال و تصمیمگیری دربـار آنهـا بـر مبنـای

دلایل و شواهد مؤید آنها و نتایج درست و منطقی که پیامد آنها است.