فایل ورد کامل مقاله علمی درباره بازخوانی براهین قرآنی عصمت در قرون نخستین و تحلیل مبانی کلامی آن

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 فایل ورد کامل مقاله علمی درباره بازخوانی براهین قرآنی عصمت در قرون نخستین و تحلیل مبانی کلامی آن دارای ۴۵ صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد فایل ورد کامل مقاله علمی درباره بازخوانی براهین قرآنی عصمت در قرون نخستین و تحلیل مبانی کلامی آن  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه فایل ورد کامل مقاله علمی درباره بازخوانی براهین قرآنی عصمت در قرون نخستین و تحلیل مبانی کلامی آن

چکیده  
مقدمه  
چیستی قلمرو عصمت  
آیات قرآنی  
۱ آیه تطهیر  
بررسی  
۲ آیه صادقین  
الف. قرینه عقلی  
ب. قرینه نقلی  
بررسی  
۳ آیه ابتلاء  
بررسی  
۴ آیه اهل الذکر  
بررسی  
۵ آیه اولی الامر  
بررسی  
۱ مصداق شناسی اولی الامر  
۲ کیفیت استدلال  
سخن آخر  
نتیجه‌گیری  
منابع  

بخشی از منابع و مراجع پروژه فایل ورد کامل مقاله علمی درباره بازخوانی براهین قرآنی عصمت در قرون نخستین و تحلیل مبانی کلامی آن

ابن بابویه القمی، علی بن حسین، الامامه و التبصره من الحیره، قم، مدرسه الامام المهدی، ۱۳۶۳ ش

ابن جوهری،طنطاوی، الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دارالفکر، بی‌تا

ابن سلیمان، مقاتل،تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار احیاء التراث، ۱۴۲۳ق

ابن طاووس، علی بن موسی، سعد السعود، نجف اشرف، المکتبه الحیدریه، ۱۳۹۶ق

ابن قتیبهالدینوری، عبدالله بن مسلم، الامامه و السیاسه، تحقیق علی شیری، قم، شریف رضی، ۱۴۱۳ق

ابن کثیر قرشی دمشقی، اسماعیل، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالاندلس، بی‌تا

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت،دار احیاء التراث العربی،

اسماعیل زاده،ایلقار، تفسیر تطبیقی آیه تطهیر، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، ۱۳۸۲ش

آصفی، محمدمهدی، در آیینه وحی، ترجمه محمدحسین نواب، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)،

اندلسی، محمدبن یوسف، البحر المحیط، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۰ ق

انصاری قرطبی، محمدبن محمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دارالفکر، ۱۹۹۹م

ایجی، عضدالدین، شرح المواقف، قم، منشورات شریف رضی۱۹۰۷ق

بیهقی، احمدبن حسین، السنن الکبری، بیروت، دارالفکر، بی‌تا

ترمذی، محمدبن عیسی، سنن الترمذی، تحقیق عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق

تفتازانی، مسعود بن عمر، شرح المقاصد، قم، منشورات الشریف الرضی، ۱۳۷۱

ثقفی، ابراهیم بن احمد، الغارات، قم، موسسه دارالکتاب، ۱۴۱۰ ق

ثمالی، ابوحمزه، تفسیر ابوحمزه ثمالی، بیروت، دارالمفید، ۱۴۲۰ق

حرانی، ابن شعبه، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق

حسکانی، حاکم، شواهد التنزیل، تهران، موسسه چاپ و نشر،

حسینی‌شیرازی، سیدمحمد، تقریب القرآن الی الاذهان، بیروت، دارالعلوم للطباعه و النشر، ۱۴۲۴ق

حسینی فیروزآبادی، سیدمرتضی، فضائل الخمسه من الصحاح السته، بیروت،موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۲ق

ـــــ ، الکافی فی الفقه، تحقیق رضا استادی، اصفهان، مکتبه امیرالمومنین(ع)، ۱۴۰۳ ق

محقق حلی، جعفربن حسن، المسلک فی اصول الدین، تحقیق رضا استادی، مشهد، موسسه الطبع و النشر فی الآستانه الرضویه المقدسه، ۱۴۱۴ق

علامه حلی، حسن بن یوسف،الالفین، قم، دارالهجره، ۱۴۰۹ق

ـــــ ، الرساله السعدیه، قم، بهمن، ۱۴۱۰ق

ـــــ ، مناهج الیقین، یاران، ۱۴۱۲ ق

ـــــ ، منهاج الکرامه فی معرفه الامامه، قم، موسسه پژوهش و مطالعات عاشورا، ۱۳۷۹

ـــــ ، نهج الحق و کشف الصدق، تعلیق عین الله حسینی ارموی، قم، دارالهجره، ۱۴۰۰ ق

حنبل، احمد، مسند احمد، بیروت، دارصادر، بی‌تا

خراسانی، محمدکاظم، کفایه الاصول، قم، موسسه آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ۱۴۱۷ق

خزاز قمی، علی بن محمد، کفایه الاثر، قم، بیدار، ۱۴۰۱ ق

خویی، سیدابولقاسم، محاضرات، قم، موسسه اسماعیلیان، ۱۳۷۵ش

ـــــ ، معجم رجال الحدیث، نشر الثقافه الاسلامیه، ۱۴۱۳ق

رازی، ابوالفتوح، روض الجنان و روح الجنان، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی،

ـــــ ، عصمه الانبیاء، بی‌‌جا، المکتبه الاسلامیه، بی‌تا

ـــــ ، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق

رشید رضا، محمد،المنار، مصر، بی‌نا، ۱۹۵۴

زبیدی، محمدمرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالمکتبه الحیاه، بی‌تا

زحیلی، وهبه، التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج، بیروت، دارالفکر،

زمخشری، محمودبن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل، قم، البلاغه،

سبزواری نجفی، محمدبن حبیب الله، ارشاد الاذهان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۱۹ق

ـــــ ، الجدید فی تفسیر القرآن،بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق

السعدی، عبدالرحمن بن ناصر، تیسیر الکریم الرحمن فی تفسیر کلام المنان، ریاض، موسسه السعیدیه، بی‌تا

سیوری، فاضل مقداد، اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۳۸۲

سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور، جدّه، دار المعرفه،

صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن، قم، فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۵ش

ـــــ ، الخصال، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۳ق

ـــــ ، علل الشرایع، نجف اشرف، مکتبه الحیدریه، ۱۳۸۶ق

ـــــ ، عیون اخبار الرضا(ع)، بی‌جا، جهان، ۱۳۷۸ ق

ـــــ ، کمال الدین و تمام النعمه، قم، دارالکتاب الاسلامیه، ۱۳۹۵ق

ـــــ ، معانی الاخبار، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۱ش

صفار، محمدبن حسن، بصائر الدرجات، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق

طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۷ق

طبرسی، احمدبن علی، الاحتجاج، مشهد، مرتضی، ۱۴۰۳ق

طبرسی، فضلبن حسن ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق

شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا

ـــــ ، الامالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۰۴ق

ـــــ ، مصباح المتهجد، بیروت، موسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق

طیب، سیدعبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، اسلام، ۱۳۷۸ش

عاملی، سیدجعفر مرتضی، اهل‌بیت در آیه تطهیر، ترجمه محمد سپهری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۹ش

عاملی، علی‌بن حسین، تفسیر الوجیز، قم، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۳ ق

عراقی، ضیاء الدین، مقالات الاصول، تحقیق محسن اراکی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۴ق

علم‌الهدی، سیدمرتضی، الامالی، تحقیق سیدمحمد بدرالدین النعسانی الحلبی، قم، مکتبهآیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق

ـــــ ، تنزیه الانبیاء و الائمه(ع)، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۹ق

ـــــ ، الشافی فی الامامه، قم، موسسه اسماعیلیان، ۱۴۱۰ق

عیاشی، محمدبن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، چاپ خانه علمیه،

غروی اصفهانی، محمدحسین، نهایه الدرایه فی شرح الکفایه، قم، سیدالشهداء(ع)،

فاضل لنکرانی، محمد و شهاب‌الدین اشراقی، آیه تطهیر رویه مبتکره، بیروت، الامام و الدراسات الاسلامیه، ۱۴۱۶ق

فراهیدی، خلیل بن احمد،العین، قم، دارالهجره،

فضل‌الله، سیدمحمدحسین، من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک، ۱۴۱۹ق

فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، داراحیاء التراث العربی،

فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیرفی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، دار الهجره،

قرشی، سیدعلی اکبر، احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۷ش

قرطبی، محمدبن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش

قشیری نیسابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، بی‌تا

سیدقطب، فی ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق، ۱۴۱۵ق

قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، موسسه دارالکتاب، ۱۴۰۴ق

کاشانی، ملافتح الله، زبده التفاسیر، قم، موسسه المعارف الاسلامیه، ۱۴۲۳ق

ـــــ ، منهج الصادقین، تهران، چاپخانه محمدحسن علمی،

کاشانی، محمدبن مرتضی، تفسیر معین، قم، مکتبه آیت الله المرعشی النجفی، ۱۴۱۰ق

کرمانی، احمد، المصابیح فی اثبات الامامه، بیروت، منشورات احمد،

کشی، ابوعمر، رجال الکشی، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش

کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش

کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تهران، موسسه چاپ و نشر، ۱۴۱۰ق

کوفی، محمد بن سلیمان، مناقب الامام امیرالمومنین(ع)، تحقیق محمدباقر محمودی، قم، مجمع احیاء الثقافه الاسلامیه،

لاهیجی، شریف محمدبن علی، تفسیر شریف لاهیجی، بی‌جا، موسسه مطبوعاتی علمی، ۱۳۴۰ش

محسنی، محمدآصف، صراط الحق فی المعارف الاسلامیه و الاصول الاعتقادیه، نجفاشرف، مطبعه نعمان، ۱۳۸۷ق

ـــــ ، مشرعه بحار الانوار، مکتبه العزیزی،

محمدی ری شهری، محمد،اهل البیت فی الکتاب و السنه، قم، دارالحدیث،

مدرسی، سیدمحمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین، ۱۴۱۹ق

مراغی، احمدمصطفی، تفسیر المراغی، بیروت، داراحیاء ا لتراث العربی، بی‌تا

مشهدی قمی، محمد، کنزالدقائق و بحر الغرائب، تهران، موسسه طبع و نشر وزارت ارشاد، ۱۳۶۶ش

مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب، ۱۳۸۰ق

مغربی، قاضی نعمان‌بن محمد، شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار، تحقیق سیدمحمد حسینی‌جلالی، قم، موسسه النشر الاسلامی، بی‌تا

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، موسسه اسماعیلیان، ۱۴۱۷ق

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه،

شیخ مفید، محمدبن محمد، الارشادفی معرفه حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق

ـــــ ، الامالی، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق

ـــــ ، المسائل العکبریه، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق

ـــــ ، الفصول المختاره، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴

نعمانی، محمد بن ابراهیم، کتاب الغیبه، تهران، مکتبه الصدوق، ۱۳۹۷ق

چکیده

نوشتار حاضر با رویکرد تحلیلی، به بازخوانی و بررسی نقلی رایج متکلمان امامیه در پنج قرن نخست هجری درباره عصمت امام(ع) می‌پردازد. از آنجا که بیشتر برهان‌های دالّ بر عصمت امام، که امروزه ارائه می‌شود، شکل تکامل یافته‌ای از ارائه شده در قرون نخستین است، نویسنده با هدف آشنایی با پیشینه این برهان‌ها، به معرفی و بررسی آنها پرداخته است. هر چند نقطه آغاز تسمک به برهان‌های نقلی برای اثبات عصمت امام(ع) در قرن دوم هجری و به وسیله هشام‌بن‌حکم بوده است، اما نمی‌توان از تلاش‌های مرحوم شیخ مفید و ابوالصلاح حلبی در متقن‌ساختن اندیشه عصمت امام از طریق ارائه متنوع نقلی در این باره نادیده انگاشت

در مجموع، ده برهان نقلی درباره عصمت امام(ع) قابل شناسایی است که در این نوشتار به بررسی پنج آیه از آیات مورد نظر خواهیم پرداخت

کلید واژه‌ها: عصمت، برهان عقلی، قلمرو عصمت.

مقدمه

شیعه امامیه با اعتقاد به آسمانی بودن آموزه فخیم و متعالی «امامت» و انحصار آن در ائمه اثنی عشری با عناوین و اسامی معین، تلاش فراوانی برای تبیین جوانب این آموزه کرده است. در میان مسایل مربوط به امامت، «عصمت» یکی از مهم ترین مسایلی است که همواره ذهن متکلمان را به خود مشغول کرده است. لزوم مبرهن ساختن آموزه عصمت امام، که یکی از ویژگی های انحصاری شیعه امامیه است، متکلمان امامیه در طول تاریخ بسیار به آن توجه کرده‌اند‌ازاین‌رو، شاهد اقامه برهان‌های متعدد بر آن هستیم

مطالعه برهان‌های اقامه شده در گذشته و مقایسه با برهان‌های متداول، از جمله مسایل است که در استحکام آ‌ن‌ها و نیز اطمینان قلبی در نتیجه، بخشی بروی آن‌ها بسیار مؤثر است

در این میان، برهان‌های‌نقلی سهم بسزایی در میان برهان‌های دالّ بر عصمت دارند. این نوشتار، به بررسی برهان‌های اقامه شده از سوی متکلمان شیعه امامیه در پنج قرن نخست هجری می‌پردازد

گفتنی است حصر برهان‌های ارائه شده در این نوشتار تا قرن پنجم، به این دلیل است که بیشتر این برهان‌‌ها برای اثبات عصمت امام پس از قرن پنجم، به همان برهان‌های پنج قرن نخست هجری برمی گردند

متکلمانی که در حوزه پنج قرن نخست هجری حضور داشته و به اقامه برهان نقلی برای مسئله عصمت پرداخته اند، عبارت‌اند از: هشام‌بن‌حکم،(۱۹۹ق)، شیخ مفید(۴۱۳ق)، سید مرتضی(۴۳۶ق)، ابوالصلاح حلبی(۴۴۷ق)، ابوالفتح کراجکی(۴۴۹ق) و شیخ طوسی(۴۶۰ق). از آنجا که در این نوشتار از واژه «قلمرو عصمت» بسیار استفاده شده، آشنایی با این مفهوم پیش از ارائه برهان‌، ضروری است

چیستی قلمرو عصمت

از ابعاد گوناگون به عصمت امام می‌توان توجه کرد: عصمت امامت را می‌توان پیش و پس از امامت از چند بعد مورد توجه قرار داد

عصمت از گناه؛

عصمت از ترک اولی؛

عصمت از اشتباه در امور عادی زندگی؛

عصمت از اشتباه در مرحله عمل به دین؛

عصمت از اشتباه در تبیین دین؛

عصمت از اشتباه در نظریه‌های علمی غیر دینی؛

مجموع ابعاد قابل تصور در بحث از عصمت، دوازده بُعد است که به مجموع آنها قلمرو عصمت گفته می شود؛ بدین معنا که وقتی متکلمی قائل به عصمت امام است، منظورمان باید قلمرو عصمت را روشن سازد؟ هر چند مفاهیم به کار رفته در قلمرو عصمت همگی گویا هستند، امّا لازم است «اشتباه در عمل به دین» روشن شود

اشتباه می تواند به دو شکل باشد؛

الف. اشتباهی که در عالم واقع به یک عمل قبیح منجر نگردد. مانند اشتباه در انجام واجبات. مثلاً، از روی غفلت خوابی که منجر به ترک نماز می‌شود. نماز یا خواب ماندن از نماز؛

ب. اشتباهی که در عالم واقع به یک عمل قبیح منجر نگردد. مانند کسی که بدون علم یا اختیار مرتکب شراب خواری شود

در کتا‌ب‌های متکلمان امامیه، اصطلاحی به نام «گناه سهوی» است که ارائه تصویر روشن از آن چندان آسان نیست. تلاش نگارنده برای دست‌یابی به تعریفی از این اصطلاح در آثار متکلمان امامیه ـ دست‌کم در آثار متکلمان اولیه امامیه ـ موفقیت‌آمیز نبوده است. با این وجود، عملی گناه است که مرتکب آن، مکلّف بوده و از روی علم و اختیار آن را انجام داده باشد. در غیر این صورت، نمی‌توان چنین مردی را گناهکار نامید. از این‌رو، «گناه سهوی» مفهوم روشنی ندارد. به نظر می‌رسد، «گناه سهوی» عملی ـ مانند شراب‌خواری یا قتل و ; ـ است که در متن واقع قبیح باشد و شخص بدون علم به موضوع یا حکم یا بدون قصد آن را انجام دهد؛ هر چند مرتکب این عمل را نمی‌توان گناهکار به شمار آورد، اما نفس عمل، قبیح به شمار می‌آید. بنابراین، باید اصطلاح گناه سهوی را بر همان اشتباه در مقام عمل به دین تطبیق نمود؛ آن اشتباهی که منجر به وقوع یک عمل قبیح در خارج شود. اینکه گفته می‌شود امام از گناه سهوی معصوم است، به این معناست که هیچ عمل قبیحی حتی بدون علم و اختیار از او صادر نمی‌شود

روشن است اگر مرحله عمل به دین را به دو مرحله مزبور و آن دو مرحله را نیز به مراحل قبل و بعد از تصدی منصب امامت تقسیم کنیم، بحث از قلمرو عصمت چهارده بُعد خواهد داشت. در اینجا برخی آیات مرتبط را مورد بررسی قرار می‌دهیم

آیات قرآنی

آیاتی را که متکلمان امامیه در پنج قرن نخست هجری برای اثبات عصمت امام(ع) استفاده کرده‌اند، عبارتند از

۱. آیه تطهیر

«انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» این آیه به وسیله متکلمان مشهور شیعه مانند شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی مورد استناد قرار گرفته است. به دلیل شباهت نزدیک این آنان، تنها به تقریر مرحوم شیخ مفید می پردازیم. وی درباره آیه تطهیر می نویسد

مخالف و موافق نقل کرده اند که این آیه در خانه امّ سلمه نازل شد و رسول الله(ص) به همراه امام علی و فاطمه و امام حسن و امام حسین(ع) در خانه بودند و پیامبر اکرم(ص) آنان را با عبای خیبری پوشانید و فرمود: «خداوندا این افراد اهل‌بیت من هستند». پس خداوند این آیه را نازل کرد و بردن رجس جز با عصمت از گناه محقق نمی شود؛ چرا که گناهان از رجس ترین رجس ها هستند

لازم به یاد‌آوری است که مرحوم شیخ این کلام را در پاسخ کسی که نزول این آیه در شان پنج تن آل عبا منکر شده است، بیان می کند. ولی کلام ایشان متضمن این معنا است که وی با این آیه در صدد اثبات عصمت آنان می باشد

مرحوم شیخ مفید برای اثبات عصمت، چند مقدمه را ذکر می‌کند

اهل بیت چه کسانی هستند؟

مراد از رجس چیست؟

اذهاب رجس چه رابطه ای با عصمت دارد؟

و منظور از اراده در این آیه چیست و چه دلالتی بر عصمت دارد؟

ایشان در پاسخ به سؤال اوّل، با بیان نقل تاریخی حدیث کساء، که مورد توافق شیعه و سنی آن را قبول دارند، مصداق اهل‌بیت را همان پنج تن آل عبا معرفی می کند

در پاسخ به سؤال دوم، هر چند ایشان رجس را تعریف نکرده است، اما از عبارت وی معلوم می شود که معنایی را برای رجس قائل است که قدر متیقن و به تعبیر ایشان، درجه اعلی از آن، گناه است

مرحوم شیخ در پاسخ به سؤال سوم، بر این باور است که وقتی رجس را قدر متیقن، گناه بدانیم، می توان نتیجه گرفت که اذهاب رجس، ملازم با عصمت از گناهان می باشند

و اما در پاسخ به سؤال آخر، ایشان با بیان اینکه اراده در این آیه از سنخ اراده در آیاتی همچون « یُرِیدُ اللَّهُ لِیُبَیِّنَ لَکُمْ» (نساء:۲۶) و « یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ»(بقره:۱۸۵). نیست، معتقد است که اِخبار از اراده در این آیه، اخبار از وقوع مراد در خارج است. به بیان دیگر، منظور از اراده، همان اراده تکوینی است نه اراده تشریعی، زیرا اگر غیر از این مورد نظر بود، تخصیص آن به اهل بیت(ع) معنایی نداشت

مرحوم شیخ مفید در کلام خود اصطلاح «اراده تکوینی» و «تشریعی» را به کار نبرده است، اما می توان مراد ایشان را در قالب این دو اصطلاح توضیح داد: خداوند متعال یک اراده تشریعی دارد و یک اراده تکوینی. اراده تشریعی خداوند، همان اراده او بر انجام واجبات از سوی بندگان است که ملازم با تحقق مراد در خارج نیست؛ چرا که خداوند تحقق این واجبات را همراه با اراده و اختیار بندگان خود خواسته است. ازاین‌رو، ممکن است بندگان با استفاده از اختیاری که دارند واجبات را انجام ندهند. اما اراده تکوینی خداوند، تنها اراده صرف نیست، بلکه همان اراده ای است که تحقق مراد را به دنبال دارد. این، همان اراده ای است که درباره خداوند در آیاتی همچون «إِنَّما قَوْلُنا لِشَیْ‏ءٍ إِذا أَرَدْناهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ»(نحل:۴۰) به کار رفته است

حال سؤال این است که اراده در آیه‌ای که مرحوم شیخ به آن استدلال کرده، از کدام سنخ اراده است؟ با توجه به اینکه اراده تشریعی خداوند بر این تعلق گرفته که تمام انسان ها از گناه پاک شوند، اگر مقصود از اراده در آیه تطهیر، همان اراده تشریعی باشد، تخصیص آن به اهل‌بیت بی‌معنا خواهد بود. بنابراین، نمی توان اراده مورد نظر در آیه را اراده تشریعی دانست. پس مراد همان اراده تکوینی است

شیخ مفید در آثار دیگر خود، با طرح یک پرسش و پاسخ، به تبیین بیشتری از آیه می پردازد و آن اینکه، بر اساس اعتقادات شیعه، اهل‌بیت در اصل طاهر و پاک بوده اند، حال خداوند کدام رجس و گناه را می خواهد از آنها دور کند؟ به بیان دیگر، اذهاب رجس زمانی صادق است که رجس وجود داشته باشد، آنگاه با برداشتن آن می توان گفت اذهاب رجس تحقق یافته است. در حالی که، ما در این اتفاق نظر داریم که اهل‌بیت، از قدیم و حتی پیش از حضرت آدم‌(ع) طاهر بوده. بنابراین، معنا ندارد بگوییم خداوند رجس را از اهل‌بیت زدوده است. در پاسخ به این پرسش‌باید گفت: اذهاب به معنای «صرف» و «برگرداندن» است و این معنا دو مصداق دارد. یک مصداق، برگرداندن از چیزی است که وجود دارد و مصداق دیگر، برگرداندن از چیزی است که هنوز اتفاق نیفتاده است و این به معنای ممانعت از پیدایش آن است. به بیان دیگر، اذهاب رجس، همان طور که شامل رفع گناه است دفع گناه را نیز در‌بر‌می‌گیرد. به عنوان مثال، وقتی به کسی در دعا می گوییم: «صرّف الله عنک السّوء» یعنی خداوند بدی را از تو دور کند، مقصودمان همان ممانعت خداوند از رسیدن بدی به دعا شونده است

بنابراین اذهاب رجس از کسی که پاک است از نظر لغوی نیز درست است. بدین ترتیب، می توان عصمت اهل‌بیت را از آیه تطهیر نتیجه گرفت

بررسی

قبل از بررسی نحوه استدلال مرحوم شیخ به آیه تطهیر، لازم به یادآوری است آیه مذکور در میان خود اهل‌بیت‌(ع) جایگاه ویژه ای دارد و مراجعه به متون تفسیری و روایی نخستین، اهمیت والای این آیه را نزد ائمه اطهار(ع) نشان می‌دهد. اثبات مدعای فوق با ارائه مواردی‌که ائمه اطهار(ع) برای اثبات برتری خود بر دیگران و نیز برای آگاه کردن مردم از مقام اهل‌بیت(ع) به این آیه تمسک می کردند، امکان پذیر است. و برای نمونه، می‌توان به این موارد اشاره کرد

محاجّه امام علی‌(ع) با ابوبکر در ماجرای فدک و اقرار ابوبکر به نزول این ِآیه در وصف اهل بیت‌(ع)؛

تمسک امام علی‌(ع) به آیه تطهیر در شورای شش نفره برای تعیین خلیفه پس از عمر؛

نامه امام‌(ع) به معاویه و یادآوری فضیلت‌های خود با استشهاد به آیه تطهیر؛

استشهاد امام حسن‌(ع) به آیه تطهیر با معرفی خود در صبح روز شهادت امیرالمومنین(ع)؛

استفاده امام حسن‌(ع) از این آیه در خطبه‌ای، پس از صلح با معاویه؛

تمسک امام مجتبی‌(ع) به این آیه در خطبه ای، پس از دو ماه بیماری ناشی جراحت خنجر در راه بازگشت از مدائن

هر چند محدثان، مفسران و متکلمان پیش از مرحوم شیخ مفید این آیه و شان نزولش را در کتاب های خود نقل کرده‌اند، اما شیخ را باید از نخستین متکلمانی دانست که با این آیه عصمت اهل‌بیت را ثابت می کند. مرحوم شیخ، با پیمودن همه مراحلی که برای رسیدن به نتیجه دلخواه مورد نیاز است، دست کم دو مدعا را ثابت می کند

عصمت لطف و موهبتی الاهی است؛

این آیه به موهبتی بودن عصمت برای اهل‌بیت تصریح دارد و اذهاب رجس و عصمت را منتسب به خداوند می داند

اهل بیت(ع) از گناهان معصوم(ع) هستند

هر چند در آیه اشاره ای به گناهان کبیره و صغیره نشده است، اما اطلاق آن سبب اعتقاد به عصمت اهل‌بیت(ع) از مطلق گناهان، اعم از کبیره و صغیره می شود؛ چرا که گناه صغیره نیز رجس محسوب می شود؛

در کیفیت استدلال و ادعاهای ایشان به این آیه باید گفت

اوّلاً، در پاسخ به این ادعا که شیعه و سنی جریان نزول آیه تطهیر در شأن پنج تن آل عبا را نقل کرده‌اند، باید گفت: برخی مفسران اهل سنت در کتاب‌های تفسیری خود، اهل‌بیت را به معنای اعم که تمام بستگان و همسران پیامبر اکرم(ص) را دربرمی گیرد تفسیر کرده اند و دانشمندانی مانند ترمذی در سه مورد روایت مذکور، مبنی بر شأن نزول این آیه، پنج تن آل عبا را غریب توصیف کرده اند. با این وجود، دانشمندان بسیاری از اهل سنت روایت مورد نظر مرحوم شیخ را با عباراتی متفاوت نقل کرده اند حتّی خود ترمذی نیز در یک مورد این حدیث را حسَن و صحیح دانسته است، بنابراین، می‌ توان ادعای مرحوم شیخ را در این باره صحیح دانست. همچنین با نگاهی کوتاه به متون روایی شیعه، در می‌یابیم که هرچند مضمون روایات، اندکی با یکدیگر متفاوت است ولی همگی بر اینکه مصداق اهل‌بیت(ع) و شأن نزول این آیه، همان پنج تن آل‌عبا(ع) هستند اتفاق نظر وجود دارد

ثانیاً، درباره به ادعای دوم ایشان، که گناهان از مصادیق «رجس» هستند، دست کم چهار روایت وجود دارد که در آنها رجس، به «شک» تفسیر شده است. در قرآن کریم نیز این واژه بر شراب، بت، قمار، تیرهای قرعه قمار، منافقان، مردار، خون ریخته‌شده، گوشت خوک، و عذاب خداوند اطلاق شده است. با مراجعه به متون لغوی روشن می‌شود که «رجس» در لغت به معنای قذر، حرام، قبیح، عذاب، کفر و لعنت به کار رفته است. بنابراین، تفسیر رجس به شک، تفسیر به یک مصداق است و از نظر لغوی، دیگر معانی را نیز دربرمی گیرد. از این رو، می‌توان ادعای دوم مرحوم مفید را نیز تصدیق کرد. با این توضیح، روشن می شود که دیدگاه برخی مفسران که معنای رجس را محدود به گناه کرده اند نادرست است

ثالثاً، هنگامی که گناهان را از مصادیق «رجس» بدانیم، اذهاب رجس چیزی جز همان عصمت از گناهان نیست، از این رو، ادعای سوم مرحوم مفید نیز مطابق با واقع خواهد بود؛

رابعاً، درستی این مدعا که مراد از «اراده» در آیه مورد بحث، همان اراده تکوینی است نیز ثابت می‌شود. بنابراین، استدلال به این آیه برای اثبات عصمت اهل‌بیت(ع) اشکانی ندارد

با توجه به شأن نزول آیه تطهیر برای پنج تن آل عبا، می توان گفت منظور متیقن از اهل‌بیت‌(ع) که خداوند در صدد پاک کردن آنها از رجس است، پنج تن هستند. اکنون این سؤال پیش می‌آید که آیا از این آیه می توان عصمت دیگر ائمه اطهار(ع) را نیز اثبات کرد؟به دیگر بیان، اهل‌بیت و امام به لحاظ مصداقی، عام و خاص من وجه هستند، آیا می توان به وسیله این آیه، عصمت سایر ائمه را هم اثبات کرد؟