فایل ورد کامل مقاله پژوهشی درباره جریان‌شناسی نومعتزله و تحلیل دیدگاه‌های نوین در حوزه کلام اسلامی

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 فایل ورد کامل مقاله پژوهشی درباره جریان‌شناسی نومعتزله و تحلیل دیدگاه‌های نوین در حوزه کلام اسلامی دارای ۴۲ صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد فایل ورد کامل مقاله پژوهشی درباره جریان‌شناسی نومعتزله و تحلیل دیدگاه‌های نوین در حوزه کلام اسلامی  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه فایل ورد کامل مقاله پژوهشی درباره جریان‌شناسی نومعتزله و تحلیل دیدگاه‌های نوین در حوزه کلام اسلامی

چکیده  
مقدمه  
عوامل شکل گیری نومعتزله  
مشابهت‌های میان نومعتزله و معتزله  
۱مشابهت در عوامل خارجی ظهور و تکامل  
۲ عقل‌گرایی  
۳ اشتراک در بسیاری از آموزه‌های کلامی  
تفاوت‌های میان نومعتزله و معتزله  
۱ تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ عصر نزول  
۲ تاریخمندی بسیاری از احکام اسلامی  
مبانی نظری نومعتزله  
۱ علم‌گرایی  
۲ سکولاریسم  
تقسیم نومعتزلیان براساس مناطق جغرافیایی  
نومعتزلیان شبه‌قاره هند  
نومعتزلیان عرب  
جریان تفسیر بیانی  
۱ اعجاز ادبی قرآن  
۲ عربی بودن روح و اسلوب قرآن  
۳ تناسب بیان قرآن با سطح فهم مردم عصر نزول  
نومعتزلیان ایران  
نقد  
أ) نقدهای کلی دیدگاه‌های نومعتزلیان  
۱ نقد عقل‌گرایی افراطی نومعتزلیان  
۲ نقد علم‌گرایی  
۳ نقد سکولاریسم  
ب. نقد جریان تفسیر بیانی  
نتیجه‌گیری  
منابع  

بخشی از منابع و مراجع پروژه فایل ورد کامل مقاله پژوهشی درباره جریان‌شناسی نومعتزله و تحلیل دیدگاه‌های نوین در حوزه کلام اسلامی

۱ابوزید، نصر حامد، معنای متن، چ۱، ترجمه مرتضی کریمی‌نیا، تهران، طرح نو،۱۳۸۰

۲___________، الاتجاه العقلی فی التفسیر، بیروت، المرکز الثقافی العربی،۱۹۹۶م

__________،«تاویل،حقیقت و نص»، کیان، ش۵۴، مهر و آبان۱۳۷۹

__________، التفکیر فی زمن التکفیر، قاهره، مکتبه مدبولی، ۱۹۹۵م

__________، «دین و سکولاریزم: از منازعه تا مذاکره»، ترجمه روح‌الله فرج‌زاده،

__________، «حقوق زن در اسلام‌پژوهشى در تاریخمندى متون(۱)»، ترجمه علی زاهدپور،

__________، نقد گفتمان دینی، ترجمه حسن یوسفی اشکوری و محمدجواهرکلام، تهران، یادآوران،۱۳۸۳

امین، احمد، «المعتزله و المحدثون»، رساله الاسلام، ش۱۱،

_______، ضحی الاسلام، ج۳، قاهره، ۱۳۵۳ق

حسین، طه، المجموعه الکامله لمؤلفات الدکتور طه حسین، ج۱۴، بیروت، ۱۹۷۴

حسینی ایمانی، سیدمهدی، «بررسی ظهور گرایش‌های اعتزالی نو در دوران معاصر۰»، در: دائره المعارف طهور، .tahoor.com

حنفی، حسن ، «تاریخمندی دانش کلام»، ترجمه محمدمهدی خلجی، فصلنامه نقد و نظر، ش۹

________، «از نقد سند تا نقد متن ۵»، علوم حدیث ، ش۲۰، تابستان ۱۳۸۰

________، من العقیده الی الثوره، ج۲، بیروت، دارالتنویر للطباعه و النشر، ۱۹۸۸م

________، الدین و الثوره (الیسار الاسلامیه و الوحده الوطنیه)، قاهره، مکتبه مدبولی، ۱۹۸۱م

________، الاسلام و الحداثه، لندن، نشر ساقى،۱۹۹۰م

خلف الله، محمد احمد، مفاهیم قرآنیه، کویت، عالم المعرفه،۱۹۸۴م

____________، الفن القصصی فی القرآن الکریم، قاهره، سینا للنشر و بیروت، موسسه الانتشار العربی، ۱۹۹۹م

الخولی، امین، مناهج تجدید فی النحو و البلاغه و التفسیر والأدب، قاهره، الهیئه المصریه العامه للکتاب، ۱۹۵۲م

سبحانی، جعفر، ملل و نحل، ج۳، نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی

_________، الالهیات، ج۳، نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی

سروش، عبدالکریم، «نومعتزلی هستم»،

___________، «تجدید تجربه اعتزال»،

___________، «مصاحبه با رسانه هلند»،

شهرستانی، ملل و نحل، ج۱، نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی

عبده، محمد، رساله التوحید، مکتبه الاسره، نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی

_______، تفسیر المنار، ج۱، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۴ق

عدالت‌نژاد، سعید، نقد و بررسی‌هایی درباره اندیشه‌های نصر حامد ابوزید، چ۱، تهران، مشق امروز،۱۳۸۰

علمی، محمدجعفر، «بررسی و نقد نظریه فضل الرحمن در بازسازی اجتهاد در دین»، مجله علوم سیاسی، ش۳۷، بهار ۱۳۸۶

__________، درس آشنایی با معتزلیان جدید در کشورهای اسلامی، مجمع عالی حکمت اسلامی

عنایت، حمید، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، چ۳، ترجمه بهاءالدین خرم‌شاهی، تهران، خوارزمی، ۱۳۷۲

غفارخان، حافظ، «شاه‌ولی‌الله دهلوی»، ترجمه بابک عباسی، کیان، ش۴۶

مجتهد شبستری، محمد، «مولفه‌های نواندیشی دینی»،

_________، «قرائت نبوی از جهان۱ و ۲»،

_________، هرمنوتیک، کتاب و سنت، چ۶، تهران، طرح نو، ۱۳۸۲

مصباح یزدی، محمدتقی، نظریه سیاسی اسلام، ج۱و ۲، چ۳، قم، مؤسسه امام خمینی(ره)، ۱۳۸۰

______________، آموزش عقاید، چ۱۷، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷

______________، حقوق و سیاست در قرآن، چ۱، قم، مؤسسه امام خمینی(ره)، ۱۳۷۷

______________، آموزش فلسفه، ج۱، چ۳، تهران، بین‌الملل، ۱۳۸۲

معرفت، محمدهادی، نقد شبهات پیرامون قرآن، چ۱، قم، مؤسسه فرهنگی تمهید، ۱۳۸۸

مطهری، مرتضی، نبوت، نرم افزار مطهر، نسخه ۳۱

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۰، نرم افزار جامع تفاسیر نور

وصفی، محمدرضا، نومعتزلیان، چ۱، تهران، نگاه معاصر، ۱۳۸۷

ویلانت، رتراود، «جریان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شناسی تفاسیر قرآن در دوره معاصر»، ترجمه مهرداد عباسی، مجله آینه پژوهش، ش۸۶، خرداد و تیر ۱۳۸۳

چکیده

جریان نومعتزله، یکی از جریان‌های مهم کلامی در جهان اسلام است. این جریان، خاستگاه خود را در آرای معتزلیان قدیم می‌جوید و به دنبال تجدید بنای معرفتی اسلام بر پایه عقل‌گرایی است. هدف این مقاله، بررسی عوامل شکل‌گیری جریان نومعتزله در جهان اسلام، نقاط اشتراک و افتراق میان جریان کلامی نومعتزله با مکتب معتزله و نقد و بررسی اجمالی مبانی نظری و دیدگاه‌های کلامی طرف‌داران این جریان فکری است. در تألیف این مقاله، به آثار اندیشمندان متعلق به جریان فکری نومعتزله و برخی پژوهش‌هایی که در زمینه معرفی برخی نومعتزلیان و نقد و بررسی آرای آنها انجام شده، مراجعه کرده‌ایم. بر پایه این بررسی‌ها، به تقسیم جریان نومعتزله به نومعتزلیان کشورهای عربی، نومعتزلیان شبه‌قاره هند و نومعتزلیان ایران پرداخته‌ایم و نشان داده‌ایم که آنها بر احیای جریان معتزله در جهان اسلام اصرار دارند و عده‌ای نیز برای توجیه دیدگاه‌هایشان، آنها را در راستای آرای اندیشمندان معتزله قدیم معرفی کرده‌اند

کلیدواژگان: نومعتزله، معتزله، تفسیر بیانی.

مقدمه

جریان فکری نومعتزله، یکی از گرایش‌های کلامی برجسته در جهان اسلام است. از ظهور این جریان، نزدیک به دو قرن می‌گذرد. اندیشمندان نومعتزلی همانند اسلاف معتزلی خود در زمینه‌های گوناگون علوم اسلامی –به‌ویژه مباحث کلامی- نظریه‌پردازی کرده‌اند و در این زمینه علاوه بر مبانی معتزله، از روش‌های جدیدی که در علوم انسانی غربی مطرح شده است، بهره برده‌اند؛ ازاین‌رو دیدگاه‌های آنان در مواردی باعث جنجال و چالش‌های فکری در جهان اسلام شده و سیلی از اعتراضات را متوجه آنها ساخته است. با توجه به اهمیت این جریان فکری و نفوذ روزافزون آن در جهان اسلام و چالش‌هایی که به وجود آورده است، بررسی همه‌جانبه درمورد آن ضرورت می‌یابد. با توجه به ضرورت جریان‌شناسی نومعتزله و به این دلیل که تاکنون تحقیقی قابل توجه در این زمینه انجام نشده است، در این مقاله تلاش داریم به جریان‌شناسی نومعتزله بپردازیم محورهایی که در این مقاله به بحث گذاشته شده، عبارتند از عوامل ظهور نومعتزلیان، اشتراکات و تفاوت‌های نومعتزلیان با معتزلیان قدیم، گرایش‌های مختلف در میان نومعتزله، معرفی چهره‌های برجسته نومعتزله و نقد و بررسی مهم‌ترین دیدگاه‌های کلامی آنها

عوامل شکل گیری نومعتزله

رویارویی مسلمانان با کشورهای غربی استعمارگر، سبب آگاهی آنان از تحولات و پیشرفت‌های گسترده علمی، سیاسی و اجتماعی کشورهای غربی شد و پرسش‌های گوناگونی را در عرصه‌های مختلف، پیش‌روی متفکران مسلمان قرار داد. یکی از این پرسش‌ها این بود که علت پیشرفت غرب و عقب‌ماندگی مسلمانان چیست؟ در این میان برخی مستشرقان دلیل عقب‌ماندگی کشورهای اسلامی را دین «اسلام» معرفی کردند. برای نمونه، فیلسوف فرانسوی، ارنست رنان ادعا کرد که هیچ‌گونه سازگاری بین اسلام و علم وجود ندارد و هر آنچه که با نام علم اسلامی یا فلسفه اسلامی شناخته می‌شود، ترجمه محض از متون یونانی است. از نظر ارنست رنان، اسلام مانند دیگر عقاید مذهبی، مخالف خردگرایی و اندیشه آزاد است. هانوتوکس، مورخ و سیاستمدار فرانسوی نیز، اسلام را مسئول عقب‌ماندگی کشورهای مسلمان می‌دانست

در جهان اسلام پاسخ به علت عقب‌ماندگی مسلمانان، سه جریان را پدید آورد: گروهی معتقد شدند که میراث اسلامی، زیانمند و مسئول بخشی از ابعاد بحران کنونى است؛ ازاین‌رو راه حل عقب‌ماندگی جهان اسلام، کنار گذاشتن اسلام است. گروهی دیگر که به سلفیه معروف هستند، معتقد شدند آنچه در مقابل هجوم غرب و مدرنیته، هویت ویژه مسلمانان را حفظ مى‏کند و سبب احیای تمدن می‌شود، حفظ و عمل به میراث اسلامی است. گروه سومى نیز شکل گرفت که رویکرد آنها نوسازى میراث دینی است. آنان مى‏کوشند به‌وسیله ارائه تفسیرى نو از اسلام که مطابق با مقتضیات زمانه باشد، به نوسازى میراث اسلامی بپردازند و آن را سازگار با مدرنیته نشان دهند.۲ آغازگر این جنبش‌ تجدد‌خواهانه را می‌توان سیدجمال‌الدین اسد آبادی دانست که تلاش‌های او در جهت بیداری اسلامی بسیار مؤثر بوده است

جنبش سیدجمال‌الدین اسد آبادی، زمینه‌ساز ظهور جریانی شد که نومعتزله نام گرفت. دغدغه اصلی نومعتزلیان یافتن عوامل پیشروی و بازسازی دنیای اسلام است. به نظر این گروه، مسئول عقب‌ماندگی مسلمانان، اسلام نیست؛ بلکه تفسیرها و فهم‌های نادرست از اسلام۴ و نادیده گرفتن جایگاه عقل در اثر رواج افکار اشعری‌گری است.۵ آنها معتقدند که از طریق نظام فکری اشعری که مروج جبر و قضا و قدر است، نمی‌توان به پیشرفت جهان اسلام دست ‌یافت؛ زیرا اندیشه تسلیم در مقابل قضا و قدر و عقیده به جبر، مسلمانان را از حرکت باز داشته و زمین‌گیرشان کرده است. به نظر آنها، اگر مکتب معتزله که بر آزادی اراده و اختیار انسان تأکید داشت، در میان مسلمانان حاکم بود، مسلمانان شرایطی بهتر از امروز داشتند؛۶ ازاین‌رو نومعتزلیان راه پیشرفت مسلمانان را در کنار گذاشتن تعالیم مکتب اشعری و احیای مکتب معتزله در جهان اسلام می‌دانند

با توجه به مطالب بالا می‌توان به‌طور خلاصه دو عامل مهم شکل‌گیری مکتب نومعتزله را این امور دانست

پاسخ به شبهات مستشرقان درمورد معرفی اسلام به‌عنوان عامل عقب‌ماندگی مسلمانان؛

بازسازی اندیشه اسلامی با احیای آرای معتزله به منظور ایجاد تحول در جامعه اسلامی

مشابهت‌های میان نومعتزله و معتزله

میان جریان نومعتزله و مکتب معتزله شباهت‌هایی یافت می‌شود که می‌توان وجود این شباهت‌ها را سبب درستی اطلاق واژه نومعتزله بر این جریان دانست و جریان فکری نومعتزله را استمرار جریان فکری معتزله قدیم برشمرد. برخی از مهم‌ترین این شباهت‌ها عبارتند از

۱.مشابهت در عوامل خارجی ظهور و تکامل

پیدایش معتزله، ریشه در زمینه‌های اجتماعی و سیاسی، در درون جامعه اسلامی داشت؛ اما یکی از زمینه‌های مهم شکوفایی و تکامل مکتب معتزله، رویارویی جامعه اسلامی با افکار خارجی بود. در قرن اول هجری و به دنبال فتح مناطق وسیع، مسلمانان با ادیان، فرقه‌ها و فرهنگ‌های گوناگونی روبه‌رو شدند. از طرف دیگر، متفکران مکاتب فکری یهودی، مسیحی، ثنوی و الحادی در مقابل گسترش اسلام ایستادگی می‌کردند و به نزاع فکری با مسلمانان می‌پرداختند. طرف‌داران این مکاتب فکری، دلایلی را که در قرآن برای اثبات توحید، عدل و دیگر آموزه‌های اسلامی ارائه شده بود، نمی‌پذیرفتند. مکاتب مخالف اسلام، مبتنی بر فلسفه‌های کمابیش عمیق و فراگیر بودند؛ ازاین‌رو معتزله لازم دیدند که در رویارویی با اندیشمندان مخالف اسلام، از ادله عقلی استفاده کنند؛ زیرا متفکران غیر مسلمان تعالیم نقلی را نمی‌پذیرفتند؛ اما گریزی از پذیرش استدلال‌های عقلی نداشتند. این رویکرد عقلانی، سبب تکامل آموزه‌ها و استدلال‌های مکتب معتزله شد

ظهور جریان نومعتزلی هم – همان‌طور که گذشت- به دنبال هجوم برخی مستشرقان و متفکران غربی به اسلام بود. نومعتزلیان در مواجهه با متفکران غربی که علت عقب‌ماندگی‌ مسلمانان را دین اسلام معرفی کردند، به دنبال معرفی اسلام به‌عنوان دینی بودند که مسلمانان را به توسعه و پیشرفت تشویق کرده و از عقلانیت، علم و رسوم مدرنیته حمایت کرده است.۹ این جریان فکری می‌کوشد با احیای آثار و آموزه‌های معتزله –به‌ویژه رویکرد عقلانی آنها- در جهان اسلام تحول اجتماعی پدید آورد و علاوه بر رفع مشکلات داخلی، دیدگاه خاورشناسان درمورد اسلام را نفی کند

۲. عقل‌گرایی

معتزله در میان مکتب‌های گوناگون کلامی در جهان اسلام، بیش از دیگر مکاتب بر نقش عقل در داوری و حکم تأکید دارد و حتی امور عقل‌گریز را در حوزه داوری و حکم عقل قرار می‌دهند.۱۱ اصل اساسى مکتب اعتزال که مورّخان و محققان آن را نقل کرده‌اند، در این جمله معروف آمده است

المعارفُ کلّها معقوله بالعقلِ، واجبه بنظر العقل و شکر المنعم واجب قبل ورود السمع والحُسن و القُبح صفتانِ ذاتیّتان للَحسنِ و القبیحِ؛۱۲ تمام معارف در حیطه درک عقل قرار دارند و وجوب خود را از عقل مى‌گیرند؛ ازاین‌رو شکر منعم پیش از آنکه فرمانى از شرع وارد شود، واجب است و نیکى و بدى در ذات اشیاى نیک و بد ریشه دارد

از نشانه‌های عقل‌گرایی معتزله این بود که آنان، شرط پذیرش احادیث را گواهی عقل بر صحت آنها می‌دانستند و آیات قرآن را مطابق با حکم عقل تفسیر می‌کردند.۱۳ نومعتزلیان نیز همانند معتزلیان قدیم، بر حاکمیت عقل تأکید دارند. برای نمونه، نصر حامد ابوزید که از متفکران مشهور نومعتزلی شمرده می‌شود، در این زمینه می‌گوید

اصل و آغاز، همانا حاکمیت عقل است. سلطه‌ای که اساساً خود وحی نیز بر آن استوار است. ; عقل قابلیت خطا دارد؛ ولی به همان نسبت، قادر به تصحیح خطاهای خویش نیز می‌باشد و مهم‌تر اینکه عقل، یگانه ابزار ما برای فهم است. ; تنها راه این است که بر تحکیم عقلانیت بکوشیم؛ آن‌هم نه‌فقط با گفتار، بلکه با تمام ابزار ممکن دیگر مبارزه

حسن حنفی نیز که یکی دیگر از اندیشمندان برجسته نومعتزله است، به عقل‌گرایی دعوت کرده و می‌گوید: شرایط دوران ما، فراخوانى به عقل و دفاع از عقلانیت را ایجاب مى‏کند؛ همچنان‌که تاریخ اندیشه مدرن ما بر این دلالت مى‏کند؛ ازاین‌رو گزینه معتزلى که عقل را بنیاد نقل مى‏داند، با شرایط این دوران ضرورت مى‏یابد

از نشانه‌های عقل‌گرایی نومعتزلیان جدید این است که آنها همانند معتزلیان قدیم به تفسیر عقلانی متون دینی می‌پردازند و در مواردی که متن ظاهری قرآن و حدیث با احکام عقلی ناسازگار است، به تأویل دست می‌زنند و عبارات را بر مجاز یا استعاره حمل می‌کنند

۳. اشتراک در بسیاری از آموزه‌های کلامی

از جمله آموزه‌هایی که همگی متکلمان معتزلی بر آن اتفاق نظر دارند، می‌توان به حادث و مخلوق بودن قرآن، اختیار انسان و قدرت او بر انجام دادن کار‌های خوب و بد، پذیرش حسن و قبح عقلی۱۷ و اصول توحید و عدل اشاره کرد. نومعتزلیان نیز به این آموزه‌ها اعتقاد دارند.۱۸ آنها ضمن دوری جستن از آرای اشاعره، به معتزله نزدیک شده‌ و آرای خود را موافق با اصول فکری معتزله شکل داده‌اند

 

تفاوت‌های میان نومعتزله و معتزله

میان نومعتزلیان و معتزلیان مشابهت‌های زیادی وجود دارد؛ اما میان این دو جریان کلامی اختلافاتی نیز به چشم می‌خورد. حسن حنفی در این زمینه می‌گوید

کوشش ما برای احیای اعتزال به این معنا نیست که ما تمام افکار آنان را کورکورانه و از سر تعصب قبول داریم. ; ما از معتزله در جریان کلی‌اش و به‌عنوان حرکتی تاریخی حمایت می‌کنیم نه از تفصیلات جزئی در این یا آن نظریه

به برخی از اختلافات کلامی نومعتزلیان با معتزلیان اشاره می کنیم

۱. تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ عصر نزول