فایل ورد کامل مقاله علمی درباره تأمل در نظریه علامه طباطبایی پیرامون مفهوم امامت در آیه ابتلا

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 فایل ورد کامل مقاله علمی درباره تأمل در نظریه علامه طباطبایی پیرامون مفهوم امامت در آیه ابتلا دارای ۴۴ صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد فایل ورد کامل مقاله علمی درباره تأمل در نظریه علامه طباطبایی پیرامون مفهوم امامت در آیه ابتلا  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه فایل ورد کامل مقاله علمی درباره تأمل در نظریه علامه طباطبایی پیرامون مفهوم امامت در آیه ابتلا

چکیده  
مقدّمه  
۱ دیدگاه‌های مطرح درباره مفهوم «امام» در آیه ابتلا  
۲ دیدگاه علامه طباطبایی  
۱-۲ اصل تفکیک مقام نبوت از امامت  
۲-۲ تبیین تفاوت میان مقام نبوت و امامت و تعیین مقصود از امامت در آیه ابتلا  
۳ بررسی دیدگاه علّامه طباطبایی  
۱-۳ بررسی اصل تفکیک مقام نبوت از امامت  
۲-۳ بررسی تبیین تفاوت میان مقام نبوت از امامت در آیه ابتلا  
۴ دیدگاه برگزیده  
بررسی اشکالات  
نتیجه‌گیری  
منابع  

بخشی از منابع و مراجع پروژه فایل ورد کامل مقاله علمی درباره تأمل در نظریه علامه طباطبایی پیرامون مفهوم امامت در آیه ابتلا

ابن کثیر قرشی دمشقی، اسماعیل‌بن‌ عمرو، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمدحسین شمس‌الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ۱۴۱۹ق

ابن‌ابی حاتم، عبدالرحمن بن‌محمد، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق اسعد محمدالطیب، عربستان سعودی، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۹ق

ابن‌شعبه حرانی، حسن، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق

اردبیلی، احمدبن محمد، زبده البیان فی احکام القرآن، تهران، کتاب فروشی مرتضوی، بی‌تا

اندلسی، ابوحیان محمدبن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق صدقی محمد جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۰ق

انصاری قرطبی، محمد‌بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴

آلوسی، سیدمحمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق

بیضاوی، عبدالله‌بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، تحقیق محمدعبدالرحمن المرعشلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق

تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، تحقیق عبدالرحمن عمیره، قم، شریف الرضی، ۱۴۰۹ق

تمیمی مغربی، نعمان‌بن محمد، دعائم الاسلام، مصر، دار المعارف، ۱۳۸۵ق

جرجانی، میر سیدشریف، شرح المواقف، تصحیح بدرالدین نعسانی، قم، شریف الرضی، ۱۳۲۵ق

جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، قم، اسراء، ۱۳۷۸

ـــــ، ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت، تدوین محمد محرابی، قم، اسراء، ۱۳۷۸

ـــــ، هدایت در قرآن، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، ۱۳۷۲

حاکم حسکانی، عبیدالله بن احمد، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران، وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی، ۱۴۱۱ق

حسینی شیرازی، سیدمحمد، تبیین القرآن، بیروت، دار العلوم، ۱۴۲۳ق

حلی، حسن‌بن یوسف، الرساله السعدیه، بیروت، دار الصفوه،۱۴۱۳ق

ـــــ، مناهج الیقین فی اصول الدین، تهران، دار الاسوه، ۱۴۱۵ق

ـــــ، کشف المراد فى شرح تجرید الاعتقاد، قم، مؤسسه النشر الاسلامى، ۱۴۰۷ق

خرازی، سیدمحسن، بدایه المعارف الالهیه فی شرح کلام الامامیه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق

رازی، ابوالفتوح حسین‌بن علی، روض الجنان و روح الجنان، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۴۰۸ق

زحیلی، وهبه بن مصطفی، تفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج، بیروت، دارالفکر المعاصر، ۱۴۱۸ق

زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دار الکتاب العربی، بیروت، ۱۴۰۷ق

سبحانی، جعفر، منشور جاوید، اصفهان، کتابخانه امیرالمومنین(ع)، ۱۳۶۰

سبزواری، سیدعبدالاعلی، مواهب الرحمان، بیروت، موسسه اهل البیت، ۱۴۰۹ق

سیوری حلی، فاضل مقداد، اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه، تحقیق شهید قاضی طباطبائی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی،۱۴۲۲ق

شبر،‌ سید عبدالله،‌ تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دارالبلاغه للطباعه و النشر،۱۴۱۲ق

شریف لاهیجی، محمدبن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق میرجلال الدین حسینی ارموی، تهران، دفتر نشر داد، ۱۳۷۳

شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق محمد بدران، قم، شریف الرضی، ۱۳۶۴

صدوق، محمدبن علی‌بن حسین، الامالی، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۰ق

ـــــ، التوحید، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۹۸ق

ـــــ، الخصال، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۲

ـــــ، علل الشرایع، قم، داوری، بی‌تا

ـــــ، عیون اخبار الرضا، تهران، جهان، ۱۳۷۸ ق

ـــــ، کمال الدین و تمام النعمه، قم، دارالکتاب الاسلامیه، ۱۳۹۵ق

ـــــ، معانی الاخبار، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۳ق

صفار، محمدبن حسن، بصائر الدرجات، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی،۱۴۰۴ق

طباطبائی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق

طبرسی، فضل‌بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲

طبری، محمدبن جریر، جامع البیان، بیروت، دارالمعرفه،۱۴۱۲ق

طوسی، محمدبن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا

ـــــ، الرسائل العشر، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۴ق

طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، اسلام، ۱۳۷۸

عاملی، علی‌بن حسین، الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، قم، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۳ق

علم الهدی، سید مرتضی علی‌بن حسین، الشافی فی الامامه، تحقیق سیدعبدالزهراء حسینی، تهران، مؤسسه الصادق(ع)، ۱۴۱۰ق

عیاشی، محمدبن مسعود، تفسیر العیاشی، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، چاپخانه علمیه، ۱۳۸۰ق

فخر رازی، محمدبن عمر، عصمه الانبیاء، بی‌جا، المکتبه الاسلامیه، بی‌تا

ـــــ، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق

فضل الله، سیدمحمد حسین، من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک للطباعه و النشر، ۱۴۱۹ق

فیض کاشانی، ملامحمد محسن، تفسیر الصافی، تهران، صدر، ۱۴۱۵ق

قرشی، سیدعلی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۷

قمی مشهدی، محمدبن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق حسین درگاهی، تهران، وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۶۸

قمی، علی‌بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق سیدطیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب، قم، ۱۳۶۷

کاشانی، محمدبن مرتضی، تفسیر المعین، تحقیق حسین درگاهی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۱۰ق

کاشانی، ملافتح الله، زبده التفاسیر، قم، بنیاد معارف اسلامی، ۱۴۲۳ق

ـــــ، منهج الصادقین، تهران، چاپخانه محمدحسن علمی، ۱۳۳۰

کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۶۲

کوفی، فرات‌بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، تحقیق محمدکاظم محمودی، تهران، وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی، ۱۴۱۰ق

مازندرانی، ملاصالح، شرح اصول کافی، تحقیق شعرانی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۸ق

مجلسی، محمدباقر، امام شناسی، قم، سرور، ۱۳۸۴

ـــــ، مرآت العقول، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۴ق

مراغی، احمد مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت، داراحیاء ا لتراث العربی، بی‌تا

مصباح، محمدتقی، آموزش عقاید، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، بی‌تا

مغنیه، ‌محمدجواد،‌ تفسیر الکاشف، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۲۴ق

مفید، محمدبن محمدبن نعمان، الامالی، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴

نعمانی، محمدبن ابراهیم، کتاب الغیبه، تهران، مکتبه الصدوق، ۱۳۹۷ق

چکیده

«امام» در لغت به معنای پیشوا و رئیس است که در قرآن کریم به دفعات به کار رفته و آیه ابتلا از جمله موارد آن است. از دیرباز نظریاتی گوناگون درباره مفهوم امام در این آیه ارائه شده است که نظریه علّامه طباطبائی در نوع خود به لحاظ روش‌شناسی تفسیری بی‌مانند است. آنچه در این نوشتار می‌آید نقد و بررسی دیدگاه ایشان درباره مفهوم امام در آیه ابتلاست. نویسنده، در نقد و بررسی دیدگاه ایشان از روش تفسیری قرآن به قرآن و نیز تکیه بر روایات معتبر و رسیده از امامان معصوم(ع) استفاده می‌کند. بر اساس مهم‌ترین یافته‌های این تحقیق، دیدگاه ایشان اگرچه مورد پذیرش مفسّران دیگری نیز قرار گرفته است، همراه با ابهاماتی است که در نظریه ایشان، پاسخ به آنها دیده نمی‌شود

کلیدواژه‌ها: امامت، آیه ابتلا، حکومت، اطاعت مطلق.

 

مقدّمه

قرآن کریم کتابی به مثابه قانون اساسی برای مسلمانان است که می‌تواند مرجع اختلافات میان ایشان باشد. نخستین و بزرگ‌ترین اختلاف میان مسلمانان، اختلاف در مسئله امامت است که به گفته شهرستانی برای هیچ مسئله‌ای به اندازه مسئله امامت شمشیر کشیده نشده است.۱ به نظر می‌رسد اختلاف میان ایشان در مسائلی همچون تعیین شئون و وظایف یا صفات امام و گستره آن همگی ناشی از عدم تصور درست از تعریف یا چیستی امامت است

در قرآن کریم دوازده بار واژه «امام» به صورت جمع و مفرد به کار رفته است. مهم‌ترین آنها که کانون بحث فراوان بوده است، آیه ۱۲۴ سوره بقره، معروف به آیه ابتلاست. مفسّران نخستین اسلام، همچون برخی از مفسّران متأخر،۲ کوشیده‌اند تا در تفسیر این آیه، مصادیق امتحانات حضرت ابراهیم(ع) را شناسایی کنند.۳ همچنین از گزارش شیخ طوسی در قرن پنجم، استفاده می‌شود که اصحاب امامیه عنایتی ویژه به این آیه برای اثبات عصمت امام داشته‌اند؛۴ چنان‌که بر اساس منابع موجود تا دوران امام صادق(ع)، چنین امری (اثبات عصمت امام به وسیله این آیه) قابل ردیابی است.۵ برخی از دانشمندان اهل سنت نیز، پس از آنکه مصداق امام را همان نبی دانسته‌اند، برای اثبات عصمت پیامبران به این آیه تمسک کرده‌اند.۶ در دوران معاصر نیز برخی مفسّران گزارشی همچون گزارش شیخ طوسی ارائه کرده و مدعی شده‌اند علمای شیعه از طریق این آیه به اثبات عصمت امام پرداخته‌اند

کانون توجه ما در این نوشتار، آن است که مقصود از «امام» در این آیه چیست؟ آیا مقصود همان «پیامبر» است یا مقامی والاتر از نبوت؟ درباره این پرسش دیدگاه‌های گوناگونی مطرح شده است. در این میان علّامه طباطبایی نظریه‌ای را اختیار کرده که مبنایی برای بسیاری از عالمان شیعی پس از خود بوده است. با این‌همه، نقد و بررسی دیدگاه ایشان، کمتر کانون توجه جدی محققان قرار گرفته است. در این نوشتار، پس از بیان دیدگاه‌های گوناگون مفسّران شیعه و سنی، دیدگاه علّامه طباطبائی و ادلّه ایشان را تبیین، و آن‌گاه به بررسی این ادلّه خواهیم پرداخت و سرانجام بر پایه نگرشی کلی به مجموع آیات قرآن کریم و نیز با استناد به روایات امامان معصوم(ع) نظریه‌ای دیگر ارائه خواهیم داد

۱. دیدگاه‌های مطرح درباره مفهوم «امام» در آیه ابتلا

خداوند سبحان می‌فرماید: «وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی‏ قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمینَ.» (بقره: ۱۲۴) مفسّران شیعه و سنی دیدگاه‌هایی گوناگون درباره معنای امامت در این آیه بیان کرده‌اند که برخی از آنها عبارت‌اند از

امام مقتدای مردم در افعال و گفتار است؛ بر اساس این معنا همه پیامبران، امام نیز هستند؛

امام حاکم اجتماعی جامعه و مأمور تأدیب جنایت‌کاران و اقامه حدود و; است؛ بنابراین معنا تنها برخی از پیامبران متصدی منصب امامت نیز هستند

امام کسی است که شأنیت صدور حکم جهاد را داراست که تنها برخی پیامبران آن را در اختیار دارند؛

امام کسی است که ریاست عامه الهیه در دین و دنیا را داراست؛۱۱ به گونه‌ای که هر پرسشی را که از او پرسند پاسخ گوید؛ ضمن آنکه هر پیامبری که به مقام امامت رسیده باشد، از پیامبران اولوالعزم نیز خواهد بود؛

امام کسی است که مقام نبوت دارد؛

امام کسی است که وظیفه او تحقق بخشیدن برنامه ‏هاى دینى اعم از حکومت به معنای گسترده کلمه، و اجراى حدود و احکام خدا و اجراى عدالت اجتماعى و همچنین تربیت و پرورش نفوس در ظاهر و باطن است

۲. دیدگاه علامه طباطبایی

علّامه طباطبائی بر این باور است که بر اساس این آیه، امام کسی است که هدایت تکوینی ـ به نحو ایصال به مطلوب ـ دارد. این نظریه، که برخی شاگردان علامه نیز آن را پذیرفته‌اند۱۵ بر دو رکن اصلی استوار است

۱-۲. اصل تفکیک مقام نبوت از امامت

از نظر علّامه، مقصود از امامت در این آیه غیر از نبوت است؛ زیرا اولاً «اماماً» مفعول دوم برای «جاعلک» ـ اسم فاعل ـ است و اسم فاعل آن‌گاه عمل می‌کند که به معنای حال یا استقبال ـ و نه ماضی ـ باشد؛ از سوی دیگر، خداوند سبحان انتصاب حضرت ابراهیم(ع) به منصب نبوت را با وحی به وی ابلاغ می‌کند، و روشن است که وحی تنها بر کسی نزول می‌یابد که پیامبر باشد؛ پس این انتصاب زمانی صورت گرفته که حضرت ابراهیم(ع) پیامبر بوده و اسم فاعل «جاعلک» نیز بیان‌کننده آن است که این منصب از آن هنگام به بعد به وی واگذار شده است؛ ثانیاً این آیه مربوط به اواخر عمر آن حضرت بوده که ایشان مقام نبوت را در اختیار داشت؛ چراکه اولاً حضرت ابراهیم(ع) تقاضای منصب امامت را برای فرزندان خود نیز می‌کند و بنابر صریح آیات قرآن کریم، آن حضرت در اواخر عمر خود دارای فرزند شد: «و نَبِّئْهُمْ عَن ضَیْفِ إِبْرَاهِیم إِذْ دَخَلُواْ عَلَیْهِ فَقَالُواْ سَلَامًا قَالَ إِنَّا مِنکُمْ وجلُون قَالُواْ لَا تَوْجَلْ إِنَّا نُبَشِّرُکَ بِغُلَامٍ عَلِیم قَالَ أَ بَشَّرْتُمُونىِ عَلىَ أَن مَّسَّنىِ‏َ الْکِبرَُ فَبِم تُبَشِّرُون.»‏ (حجر:۵۱ ـ ۵۴)

از این آیه استفاده می‌شود که خود آن حضرت نیز نمی‌دانسته و گمان نیز نمی‌کرده که قرار است در آینده دارای فرزند شود. پس نمی‌توان گفت آیه ابتلا می‌تواند مربوط به دوره جوانی آن حضرت و اگر منصب امامت را برای فرزندان خود درخواست می‌کند، به اعتبار آینده‌ای است که فرزنددار خواهد شد

همچنین امتحاناتی که خداوند در این آیه از آنها یاد می‌کند، همان امتحاناتی است که قرآن کریم در مواردی به برخی از آنها اشاره کرده است و برخی از آنها مربوط به اواخر عمر حضرت ابراهیم(ع) بوده است. برای نمونه یکی از آنها فرمان ذبح حضرت اسماعیل(ع) است؛ چنان‌که قرآن کریم در این‌باره می‌فرماید: «قالَ یا بُنَیَّ إِنِّی أَرى‏ فِی الْمَنامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ; إِنَّ هذا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبِینُ.» (صافات: ۱۰۲ ـ ۱۰۶)

 

۲-۲ تبیین تفاوت میان مقام نبوت و امامت و تعیین مقصود از امامت در آیه ابتلا

علّامه در این‌باره چند نکته بیان می‌کند

الف) ایشان در تبیین تفاوت میان مقام نبوت و امامت با دقت و ژرف‌اندیشی ویژه خود و با روش تفسیر قرآن به قرآن به آیاتی همچون «وجعلناهم ائمه یهدون بأمرنا» استناد می‌کند و با تأکید بر عبارت «بأمرنا» معتقد می‌شود که مقصود از هدایت در این آیه، هدایت تشریعی که همه پیامبران آن را بر عهده دارند، نیست، بلکه، هدایتی باطنی و تکوینی منظور است؛ چنان‌که از آن به ایصال به مطلوب، در برابر ارائه طریق، تعبیر می‌شود

ایشان مقصود خود را چنین توضیح می‌دهد که مراد از «امر» همان چیزی است که در آیات «إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَراد شَیْئاً أَنْ یَقُول له کُنْ فَیَکُونُ، فَسُبْحانَ الَّذِی بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْ‏ءٍ» (یس: ۸۲ و ۸۳) از آن یاد شده است. در این آیه «امر» الهی چنان است که پس از صدور آن از خداوند و هم‌زمان با آن، فعل مراد واقع می‌شود. این معنا آن‌گاه که بر مسئله هدایت تطبیق می‌شود، مساوق با هدایت باطنی و ایصال به مطلوب است. از این‌رو نمی‌توان این هدایت را منطبق بر هدایت پیامبران به معنای ارائه طریق کرد که لزوماً ملازم با وقوع و تحقق هدایت در افعال نیست. به دیگر بیان، متعلق هدایت تکوینی همانا فعل خود هادی است که همچون هدایت تکوینی خداوند، تخلف‌ناپذیر است؛ اما متعلق هدایت تشریعی فعل مهتدی است که تخلف‌پذیر است

ب) از جمله ویژگی‌های امام، بدان معنایی که تصویر شد، عصمت، مؤید بودن از جانب خداوند، پنهان نبودن اعمال مردم از امام و خالی نبودن زمین از اوست

۳. بررسی دیدگاه علّامه طباطبایی

چنان‌که روشن شد، دیدگاه علّامه بر دو رکن اصلی استوار است که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم

۱-۳. بررسی اصل تفکیک مقام نبوت از امامت

چنان‌که گذشت به طور کلی می‌توان سه دلیل از سخن علّامه برای اثبات تفکیک مقام نبوت از امامت در این آیه، به ‌دست آورد. درباره این ادلّه می‌توان گفت

گفته شد وحی تنها بر پیامبران نازل می‌شود؛ و در نتیجه هنگام گفت‌وگوی خدا با ابراهیم(ع) و نصب او به مقام امامت، او از مقام نبوت برخوردار بوده است. در نگاه نخست، سخن مزبور با این اشکال روبه‌رو می‌شود که وقتی کسی برای نخستین بار قرار است وحی را دریافت کند تا پیامبری‌اش به او اعلام شود، آیا در آن هنگام پیامبر است؟ برای نمونه، آن‌گاه که به حضرت موسی(ع) وحی شد که «إِنىّ‏ِ أَنَا رَبُّکَ فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى وَ أَنَا اخْترَْتُکَ فَاسْتَمِعْ لِمَا یُوحَى» (طه: ۱۲ و ۱۳) آیا ایشان تا پیش از این، پیامبر بود یا پس از این وحی به پیامبری برگزیده شد؟ ممکن است گفته شود، وی نزد خداوند مقام پیامبری را داشته و این وحی، تنها به منزله اعلام پیامبری به او بوده است. اگر چنین پاسخ داده شود، خصم نیز می‌تواند مدعی شود که امامت در آیه ابتلا به معنای نبوت است؛ یعنی ابراهیم(ع) که تا پیش از این نزد خداوند پیامبر بوده است، با این وحی به گونه رسمی به این مقام می‌رسد

اینکه حضرت ابراهیم(ع) در پایان عمر خود از فرزنددار شدن ناامید بوده و به آینده نیز علم نداشته، سخن درستی است؛ اما چه مانعی دارد حکایت اعطای مقام امامت مربوط به دوره جوانی یا میان‌سالی آن حضرت بوده باشد که حضرت در آن دوران امید به فرزنددار شدن داشته و به اعتبار فرزندان آینده‌اش تقاضای دادن مقام امامت به آنها را کرده باشد؛ چنان‌که اغلب مردم پیش از فرزنددار شدن یا حتی پیش از ازدواج برای نسل خود دعای خیر می‌کنند

علّامه با تکیه بر روش تفسیری قرآن به قرآن چنین استدلال کرده‌اند: که امتحاناتی که به سبب آنها مقام امامت به حضرت ابراهیم(ع) داده شد، امتحاناتی‌اند که قرآن از آنها سخن به میان آورده و یکی از آنها ماجرای ذبح حضرت اسماعیل(ع) بوده است. در بررسی این سخن می‌توان گفت اینکه حضرت ابراهیم(ع) مبتلا به امتحاناتی شد که یکی از آنها همان ماجرای ذبح اسماعیل (ع) بود، سخنی تردیدناپذیر است؛ اما در نگاه نخست این اشکال پیش می‌آید که تطبیق آنها بر امتحانات یادشده در آیه ابتلا شاهدی به همراه خود ندارد؛ بلکه ممکن است امتحانات یادشده در آیه ابتلا، امتحانات پیش از نبوت حضرت ابراهیم(ع) باشد که حضرت پس از موفقیت در آنها به مقام نبوت رسیده است.۱۸ چگونه می‌توان قاطعانه نظر داد که مقصود از امتحانات در آیه ابتلا، امتحانات مورد نظر علّامه است؟

به نظر می‌رسد اشکال اول و دوم بدون پاسخ باشند؛ اما اشکال سوم را می‌توان چنین پاسخ داد که از سویی خداوند سبحان مقامی عظیم به نام امامت را به حضرت ابراهیم(ع) داده است و آن را به سبب موفقیت در امتحاناتی (بدون ذکر آنها) معرفی کرده است؛ از سوی دیگر امتحانات فراوانی برای آن حضرت در قرآن کریم بیان کرده که یکی از آنها ذبح حضرت اسماعیل(ع) است. استظهار عرفی از مجموع آیات، هادی این نکته است که خداوند سبحان موفقیت در همین امتحانات را موجب اعطای مقام امامت به حضرت ابراهیم(ع) می‌داند و این امتحانات ـ از جمله فرمان به ذبح اسماعیل(ع)ـ پس از رسیدن او به مقام نبوت گرفته شده‌اند

بنابراین اگرچه همه ادلّه علّامه برای اثبات تفکیک مقام نبوت از امامت در آیه ابتلا، تمام به نظر نمی‌رسند، با استفاده از دلیل سوم ایشان می‌توان به این نتیجه رسید که مقام امامت در این آیه، غیر از مقام نبوت است

۲-۳. بررسی تبیین تفاوت میان مقام نبوت از امامت در آیه ابتلا