فایل ورد کامل مقاله حسابداری اسلامی و آینده آن در ایران؛ بررسی علمی، فقهی و نقش آن در نظام مالی

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 فایل ورد کامل مقاله حسابداری اسلامی و آینده آن در ایران؛ بررسی علمی، فقهی و نقش آن در نظام مالی دارای ۳۲ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد فایل ورد کامل مقاله حسابداری اسلامی و آینده آن در ایران؛ بررسی علمی، فقهی و نقش آن در نظام مالی  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی فایل ورد کامل مقاله حسابداری اسلامی و آینده آن در ایران؛ بررسی علمی، فقهی و نقش آن در نظام مالی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن فایل ورد کامل مقاله حسابداری اسلامی و آینده آن در ایران؛ بررسی علمی، فقهی و نقش آن در نظام مالی :

حسابداری اسلامی و جایگاه آینده آن در ایران

کیده
در این مقاله به بررسی حسابرسی از دیدگاه اسلام پرداخته شده است. به استناد آیات قران، احادیث و روایات پیامبر اسلام و امامان شیعه نه تنها اسلام بطور کلی ضرورت حسابرسی و نقش آن را در سالم سازی محیط اقتصادی و اجتماعی یاد آور شده است، بلکه بطور صریح به مفاهیمی از قبیل استقلال رأی، دانش و تجربه، مراقبت و دقت حرفه یی، شناخت موضوع، مشاوره، برنامه ریزی و تقسیم کار که از عناصر اصلی حسابرسی هستند، اشاره کرده است. به بیان دیگر، نتایج بررسی نشان می دهد که اسلام حسابرسی و عناصر اصلی آن را در شکل پیشرفته¬ی امروزی آن مورد تأیید قرار می دهد.
واژه های کلیدی: حسابرسی، استقلال، دانش و تجربه، مشاوره، تقسیم کار، مراقبت و دقت حرفه¬یی.

مقدمه
در طول تاریخ اسلام، مسلمانان و علمای دینی همواره به استناد قرآن، احادیث و روایات پیامبر اسلام، امامان و بزرگان دینی ادعایی مبنی بر جامعیت دین اسلام داشته و دارند و معتقدند که این منابع و در رأس آنها “قرآن” به عنوان کلام خداوند، فراگیری نسبت به تمامی موضوعات دارند. حال، این سئوال به ذهن می رسد که آیا در ۱۴۰۰ سال قبل که حسابرسی به شکل امروزی توسعه و گسترش نیافته بود قران، پیامبر اسلام و امامان شیعه به ضرورت حسابرسی و تأثیر آن در اصلاح امور اشاره یی کرده اند؟
خداوند در قرآن در سوره¬ی قمر آیه های ۳۲،۲۲،۱۷ و ۴۰ می فرماید “و به تحقیق آسان کردیم قرآن را برای پند گرفتن، پس آیا پند گیرنده¬یی هست؟”
علمای اسلام و مفسرین قرآن به استناد این آیه و آیه های متعدد دیگر معتقدند که قرآن فراگیری به تمامی موضوعات دارد و این انسان است که باید با استفاده از معانی ظاهری و باطنی قرآن موضوعات خاص خود را استنباط نماید. با توجه به اینکه کلمه¬ی “پند گرفتن” در آیه¬ی مزبور محدود و مقید به موضوعی خاص نشده است، می توان چنین استنباط کرد که با کنکانش ماهرانه، هر موضوعی را می توان در قرآن به عنوان یک مرجع مطلق یافت کافی است که انسان جوینده و پند گیرنده باشد.

خداوند در سوره¬ی آل عمران (آیه های شماره¬ی ۱۷ و ۱۹۹)، سوره-ی رعد (آیه¬ی شماره¬ی ۴۱)، سوره¬ی ابراهیم (آیه¬ی شماره¬ی ۵۱)، سوره¬ی نور (آیه¬ی شماره¬ی ۳۹) و سوره¬ی مومن (آیه¬ی شماره¬ی ۱۷) می فرماید: ” به درستی که خداوند سریع ترین حسابداران و حسابرسان است.”

علاوه بر این، خداوند در سوره¬ی انبیاء (آیه¬ی شماره¬ی ۱)، سوره¬ی ص (آیه¬ی شماره¬ی ۵۳)، سوره¬ی انشاق (آیه¬ی شماره¬ی ۸) به ترتیب می فرماید: ” حسابدهی مردم نزدیک است و ایشان در بی خبری باشند”. “این است آنچه برای روز حساب وعده داده می شود”. ” پس به زودی حسابرسی کرده، حسابرسی آسان.”

همچنین، خداوند در سوره¬ی حجر (آیه های شماره¬ی ۹۲و ۹۳)، سوره¬ی نحل (آیه¬ی شماره¬ی ۹۳)، سوره¬ی اعراف (آیه¬ی شماره¬ی ۷)، سوره¬ی توبه (آیه¬ی شماره¬ی ۱۲۷) و سوره¬ی غاشیه (آیه های شماره¬ی ۲۵ و۲۶) به ترتیب می فرماید: ” پس به پروردگار توقسم که هر آینه خواهیم پرسید از همه، هر آنچه بودند و هر آنچه را انجام دادند، به درستی که خدا می داند آنچه می کنید، و سنجش اعمال در آن روز حق است، آیا نمی بینید که آزموده می شوند در هر سال یکبار یا دو بار، به درستی که بازگشت انسانها به سوی ماست. پس به درستی که حساب ایشان با ماست”.

علاوه بر آیات مزبور، بحث حسابدهی و حسابرسی و بازخواست انسانها به صورت مستقیم و غیر مستقیم در سوره های فجر(آیه های شماره¬ی ۱۴و۱۶)، اسراء (آیه های شماره¬ی ۱۴ و ۱۵)، عنکبوت (آیه های شماره¬ی ۲ و۱)، محمد (آیه های شماره¬ی ۲و۱)، الرحمن (آیه های شماره¬ی ۷،۶ و ۸)، لقمان (آیه¬ی شماره¬ی ۱۵)، انبیاء (آیه¬ی شماره¬ی ۴۸)، زلزال (آیه های شماره¬ی ۷،۶ و ۸)، نساء (آیه¬ی شماره¬ی ۶۱ )، مائده (آیه¬ی شماره¬ی ۵۴) و انعام (آیه¬ی شماره¬ی ۱۵۲) اشاره شده است.

از معانی ظاهری آیات مزبور صرف نظر از معنای باطنی که استنباطی تخصصی است، می¬توان چنین نتیجه گیری کرد که بحث حسابدهی و حسابرسی مورد تأکید اسلام وقرآن است و قرآن به صراحت ضرورت حسابرسی در جهان آخرت و بالتبع این جهان را گوشزد کرده است.

پیامبر اسلام و امامان شیعه نیز به دفعات متعدد داشتن حساب و حسابرسی را به مسلمانان یادآوری می کردند. برای نمونه به دو مورد اشاره می شود. امام علی (ع) (نهج البلاغه، خطبه¬¬ی ۸۸ ) می فرماید: ” قبل از این که به حسابتان رسیدگی شود، خود رسیدگی نمائید” و امام صادق (ع) (حر عاملی، ۱۳۷۶) نیز فرموده است: ” از ما نیست کسی که به حساب خود نرسد “.

اینک که تا حدودی ضروت حسابرسی بطور کلی از دیدگاه قرآن، پیامبر و امامان شیعه مشخص گردید. در ادامه¬ی مقاله نظر قرآن، پیامبر و امامان شیعه در مورد اصول حسابرسی ارائه می شود.

۱- استقلال رأی حسابرس
انجمن حسابداران رسمی آمریکا (میگز و دیگران، ۱۹۸۹) در مورد استقلال رأی حسابرس مقرر کرده است ” حسابرس یا حسابرسان باید استقلال رأی خود را در تمام موارد مربوط به حسابرسی حفظ کنند”.
خداوند نیز در قرآن سوره¬ی مائده (آیه¬ی شماره¬ی ۴۹) در مورد استقلال می فرماید ” در بین مردم طبق دستور خدا داوری کن و از هوی و هوس آنها پیروی مکن”.
پیامبر اسلام (ابوالقاسم پاینده، ۱۳۷۴) می فرماید” از مردم بی نیاز باشید و یک چوب مسواک هم از آنها نخواهید. استوار باش و رفتار خویش را در باره¬ی مردم نیک ساز. استوار باشید و چه نیک است که استوار باشید”.
امام علی (فیض الاسلام ، ۱۳۶۴) نیز در مورد استقلال می فرماید ” برای مسند قضاوت و دادگری بهترین اشخاص را انتخاب کن، کسی که کاری بر او سخت و دشوار نیاید و نزاع کننده و مخالف، رأی خویش را بر او تحمیل نکند”.
از آیه¬ی قرآن، سخنان پیامبر اسلام و امام علی چنین استنباط می شود که جوهره و روح قضاوت و حسابرسی
استقلال رأی است. اگر داور و حسابرس استقلال رأی نداشته باشند، مردم در مورد قضاوت و نظر او تردید خواهند داشت. قرآن شرط داوری و قضاوت را دوری از هوی و هوس، پیامبر اسلام بی نیازی و امام علی جلوگیری از تحمیل نظر دیگران می دانند. همان چیزی که امروزه به صراحت در استانداردهای حسابرسی تدوین شده توسط مجامع حرفه¬یی دنیا به ویژه حسابداران رسمی آمریکا بدان تأکید می شود.

۲- دانش و تجربه¬ی حسابرس
انجمن حسابداران رسمی آمریکا (میگز و دیگران، ۱۹۸۹) در مورد دانش و تجربه¬ی حسابرس مقرر می دارد ” رسیدگی و حسابرسی باید توسط فرد یا افرادی اجرا شود که دارای صلاحیت و آموزش فنی کافی به عنوان حسابرس باشند”.
قران نیز در موارد بسیار زیادی تأکید بر علم و دانش کرده است، به طوری که در اولین آیه¬یی که بر پیامبر اسلام نازل شده، به وی دستور داده است”بخوان” سوره علق (آیه¬ی شماره¬ی ا).
خداوند در سوره¬ی قلم (آیه¬ی شماره¬ی ۱) به قلم و آنچه می¬نویسد، سوگند یاد می¬کند و در جای دیگر تبعیض و تفاوت در مورد انسانها را پذیرفته و صراحتاً بیان می دارد “آیا آنهایی که می¬دانند با آنهایی که نمی¬دانند، برابر هستند؟” (سوره¬ی الزمر آیه¬ی شماره¬ی ۹).
امام صادق از پیامبر اسلام (حر عاملی، ۱۳۷۶) نقل می کند” هر کس کاری را بدون داشتن علم و دانش انجام دهد، خرابی در آن کار بیشتر از اصلاح در آن است”.
امام علی (فیض اسلام، ۱۳۶۴) می فرماید” هر کسی تجربه¬اش کم باشد، زود گمراه می¬شود و فریب می خورد. هر معرفت و شناختی نیازمند تجربه است. برترین پس اندازها و توشه¬ها، دانش است که به کار گرفته شود. اگر کسی بدون علم و دانش در بین مردم فتوی داده و حکمی صادر کند، زمین و آسمان بر او لعن و نفرین می فرستند. عدل بر چهار عنصر است: بر فهمی ژرف نگرنده، دانش پی به حقیقت برنده، نیکو داوری کردن و در بردباری استوار بودن”.
از مجموعه¬ی آیات قرآن و سخنان پیامبر اسلام و امامان شعیه چنین استنباط می¬شود که داشتن دانش و تجربه در امر داوری، ضروری و این دو لازم و ملزوم یکدیگرهستند. به همین دلیل، عده¬یی نیز معتقدند که دانش شرط لازم و تجربه شرط کافی در انجام هر امر تخصصی و از جمله حرفه¬ی حسابرسی است.

۳- مراقبت و دقت حرفه¬یی
انجمن حسابداران رسمی آمریکا (میگز و دیگران ۱۹۸۹) در مورد مراقبت و دقت حرفه¬یی حسابرس مقرر می دارد ” در اجرای عملیات حسابرسی و تهیه¬ی گزاش حسابرسی باید مراقبت حرفه¬یی لازم به عمل آید”.
خداوند نیز در قرآن در سوره¬ی نساء (آیه های شماره¬ی ۵۸و۱۳۵ ) می فرماید “خدا به شما امر می¬کند که امانات را به صاحبان آنها باز دهید و چون میان مردم قضاوت می¬کنید به عدالت داوری کنید;. ای اهل ایمان نگهدار عدالت باشید و برای خدا موافق حکم خدا شهادت دهید، هر چند به ضرر خود یا پدر و مادر و خویشان شما باشد. برای هر کسی که شهادت می¬دهید چه غنی باشد یا فقیر، نباید در حکم شهادت از هیچ کدام از آنها طرفداری کرده، از حق عدول نمائید;.”.
امام علی (احمد آرام، ۱۳۶۹) می فرماید ” همانا انسان در حساب کردن هیچ مسامحه و اهمالی را نمی پذیرد. بنابراین، بر خود فرض می¬نماید که کارهای خود را تصحیح و تذهیب نماید;”.
علاوه بر این، امام علی (فیض الا سلام، ۱۳۶۴) می فرماید” کجایند پرهیزگاران در تجارت و پاکان آراسته در کردارشان; من مالک اشتر را بر شما فرمانروا کردم. مالک اشتر شخصی است که از هیچ کس نمی ترسد و هرگز خطایی از او سر نمی زند. در آنچه باید با احتیاط عمل کرد کندی بکار نبندد و نسبت به هر چیزی که باید محتاط باشد و صبر نماید، هیچ وقت شتاب نکند; کسی بر مسند قضاوت بنشیند که اگر به ناحق حکم راند و پس از آن متوجه شد از بازگشت به سوی خداوند خودداری ننماید، آزمند و طمع کار نباشد، بدون رسیدن به کنه کاری، به اندیشه¬ی اندک اکتفا نکند ; البته وفا و صدق قرین یکدیگرند و من سپری نگهدارنده تر از وفای به عهد سراغ ندارم ; آنکس که حساب نفس خود کرده، سود برد و آن کس که از آن غافل ماند، زیان دید و هر که ترسید، ایمن شد و هر کس پند گرفت، بینا شد، فهمید و آن که فهمید دانش ورزید”.
امام صادق (احمد آرام، ۱۳۶۹ ) نیز می فرماید ” اظهار نظر در مورد چیزی از قبل آنکه درباره¬ی آن مطمئن باشی، موجب تباهی می شود”.
از مجموع آیات قرآن و سخنان امام علی و امام صادق چنین استنباط می شود که دقت، مواظبت و مراقبت حرفه¬یی برای انجام امور تخصصی از اهمیت ویژه¬یی برخوردار است. بالطبع حسابرسان نیز باید در انجام وظایف تخصصی مراقبت و دقت حرفه¬یی لازم را داشته باشند.

۴- شناخت موضوع حسابرسی
انجمن حسابداران رسمی آمریکا(میگز و دیگران، ۱۹۸۹) در مورد شناخت موضوع حسابرسی مقرر می¬دارد ” برای برنامه ریزی حسابرسی و تعیین نوع، زمان بندی و میزان آزمونهایی که باید اجرا شود، شناخت کافی از ساختار کنترل داخلی باید کسب شود”.
پیامبر اسلام (ابوالقاسم پاینده، ۱۳۷۴) به صراحت به شناخت قبل از اقدام تأکید می نماید و می فرماید” کار اندک که با بصیرت و دانش انجام گیرد، بسیار است و کار بسیار که با نادانی صورت گیرد، اندک است”.
امام علی (احمد آرام، ۱۳۶۹) نیز می فرماید” آگاه باش که کار اندک و مداوم همراه با آگاهی و شناخت کافی بهتر از کار زیاد اما بدون آگاهی و شناخت نزد خداست”.
از سخنان پیامبر اسلام و امامان شیعه چنین استنباط می شود که حسابرس قبل از شروع عملیات حسابرسی باید نسبت به موضوع شناخت و آگاهی کافی کسب کند. زیرا، شناخت قبل از عمل، انسان را از انجام صحیح کار مطمئن می سازد.

۵- مشاوره
استانداردهای حسابرسی (انجمن حسابداران رسمی آمریکا ۱۹۷۵) لزوم مشورت با کارشناسان را در موارد تخصصی و ضروی برای گردآوری شواهد قابل اطمینان توصیه کرده است.
خداوند نیز در قرآن در سوره¬ی شورا می فرماید”; و کارشان را با مشورت با یکدیگر انجام می دهند ; در امور با یکدیگر مشورت کنید;”.
پیامبر اسلام (ابوالقاسم پاینده، ۱۳۷۴) نیز می¬فرماید ” هر کس فقط وابسته به نظر خودش بود گمراه می شود”.
امام علی (فیض الاسلام، ۱۳۶۴) نیز می فرماید”بر فرد عاقل است که به رأی و نظر خود، رأی و نظر عقلای دیگر را اظافه کند و به علمش علم حکمای دیگر را جمع کند. یا هشام! نشست و برخاست با اهل دین مشرف دنیا و آخرت است و مشورت با عاقل نصحیت گو، میمنت و برکت و رشد و توفیق از خداوند است. پس اگر به تو اشاره کرد، فرد عاقل خیر خواه نصیحت گو، پس بر حذر باش از خلاف که همانا در آن ملامت است; هر کس با دانایان مشورت کرد به راه درست هدایت می شود;
مشورت کن با مردان عاقل که همانا امر نمی کنند به تو به جز خیر و نیکی و بر حذر باش که خلاف آن عمل نمایی که این فساد در دین و دنیاست”.

امام صادق (احمد آرام، ۱۳۶۹) به نقل از پیامبر اسلام می فرماید “مشورت با انسان عاقل، رشد و توفیق از خداوند است;”.
از مجموع آیات قرآن و سخنان پیامبر اسلام و امامان شیعه استنباط می شود که اسنان به طور اعم و حسابرس بطور اخص درموضوعاتی که تخصص ندارد یا ابهام دارد باید با کارشناسان و عقلای آن موضوع خاص مشورت نماید و همه متفق القولند که مشورت با انسانهای صادق وکاردان به دانش انسان اضافه و او را از پشیمانی نجات می¬دهد. حتی معتقدند عدم مشورت موجب فساد در دین و دنیا خواهد شد.

۶- برنامه ریزی و تقسیم کارحسابرسی
انجمن حسابداران رسمی آمریکا (میگز و دیگران، ۱۹۸۹) در مورد برنامه ریزی و تقسیم کار مقرر می دارد ” عملیات حسابرسی باید به میزان کافی برنامه ریزی شود و در صورت وجود کارکنان، بر کار آنان به گونه¬یی مناسب نظارت شود”.
خداوند در قرآن، سوره¬ی نساء (آیه¬ی شماره¬ی ۵۸) می-فرماید “خداوند به شما امر می¬کند که امانت را به اهلش بسپارید;”.

پیامبر اسلام (ابوالقاسم پاینده، ۱۳۷۴) نیز می¬فرمایند: پس از آن در حال نویسندگانت بنگر و بهترین ایشان را از جهت راستی گفتار و درستی کردار بکارهایت بگمار; برای هر کاری از کارهایت رئیس و کارگردانی از نویسندگان قرار ده که بزرگی کارها او را مغلوب وناتوان نکند و بسیاری کارها او را پشیمان نسازد; پس در کارهایشان کاوش و رسیدگی نما و بازرس های راستکار و وفادار بر آنان بگمار زیرا، جلوگیری و بازرسی تو بر کارهای آنها، سبب می¬شود که آنان امانت داری و مدارا و نرمی با رعایا را مبنای عمل خویش قرار دهند”.

به استناد آیات و سخنان مزبور، باید شایستگی و لیاقتهای اشخاص شناسایی و آنگاه تقسیم کار بر اساس این شایستگی¬ها انجام شود. بالطبع برنامه ریزی برای شناسایی توامندیها و لیاقت¬های تیم حسابرسی و آنگاه تقسیم کار بر اساس این توامندیها در حسابرسی نیز بسیار ضروری است.

حسابداری اسلامی
در محافل دانشگاهی و مراجع حرفه‌ای کشورهای مسلمان مدتی است که بحث حسابداری اسلامی مطرح و در این زمینه سمینارهایی نیز برگزار شده است. گروهی از حسابداران مسلمان معتقدند بنابه ملاحظات جهان بینی اسلامی و غربی، حسابداری سنتی که مبتنی‌بر جهان‌بینی غربی است نمی‌تواند پاسخگوی تأمین نیازهای گزارشگری مالی در کشورهای اسلامی باشد. لذا حسابداران مسلمان باید در کشورهای اسلامی تعریفی از حسابداری اسلامی ارائه کنند و با تبیین اهداف و خصوصیات حسابداری اسلامی، الزامات گزارشگری را روشن کنند. در این زمینه تحقیقاتی انجام شده است که نتایج آنها همه در یک جهت نمی‌باشد.
گروه دیگری از حسابداران مسلمان اصرار دارند که حسابداری اسلامی یا غربی ندارد، اگر حسابداری اسلامی مطرح شود قاعدتاً حسابداری مسیحی یا حسابداری یهودی هم می‌تواند مصداق داشته باشد. جان‌کلام مخالفان حسابداری اسلامی این است که حسابداری، حسابداری است. در این مقاله تلاش بر این است که این دیدگاهها در چارچوب شرایط محیطی ایران بررسی شود و نهایتاً تحلیلی از دید نگارنده ارائه گردد.
حسابداری اسلامی در سطح نظری
شاید آنچه که به‌عنوان تفاوت بنیادی محیطی قابل طرح است حضور دین در زندگی فردی و تجزیه آن از مسائل اجتماعی است. در کشورهای اسلامی نقش تعالیم اسلامی در زندگی جمعی پر‌رنگ می‌باشد و در قوانین و مقررات حکومت‌داری، قرآن و سنت درنظر گرفته می‌شود.
بعضی از صاحبنظران مبانـی اقتصـاد اسلامی را بـا اقتصـاد غـربـی کـامـلاً متفاوت می‌داننـد
. در اسـلام انسـان امانـت‌دار است. درصورتی که در غرب انسان مالک نهایی شناخته می‌شود. لذا پاسخگویی نهایی مسلمان از نظر مسائل مالی در برابر خداوند است و چنین پاسخگویی از طریق زکات و خمس در عمل پیاده می‌شود.
در غرب حداکثرسازی سود، فردگرایی، منافع شخصی زیربنای حرکتهای اقتصادی است اما یک‌مسلمان پایبند به ارزشهای اسلامی در پی سود معقول، منافع جمعی و انصاف و عدالت است.
در اسلام بعضی از معاملات رایج در غرب مانند ربا، قمار، تجارت مشروبات الکلی عملی حرام است و ممنوع است. بعضی از رهبران دینی معتقدند، فعالیتهای اقتصادی در اسلام بر دو ستون اخلاقی عدالت و احسان استوار است. بنابراین تجارت اسلامی باید برپایه این ارزشها انجام شود.
این تفاوتها محرک اصلی حسابداران مسلمان برای ارائه یک تعریف و الگو برای حسابداری اسلامی می‌باشد.
زید (Zaid, 1997) حسابداری اسلامی را به‌شرح زیر تعریف کرده است :
حسابداری فرایند منظم ثبت معاملات مشروع در دفاتر و اندازه‌گیری نتایج مالی برمبنای این معاملات به‌منظور استفاده در تصمیم‌گیری است.
در اینجا تنها تفاوت اصلی آن با تعریف حسابداری سنتی اضافه کردن واژه ” مشروع“ است. به نظر نمی‌رسد با اضافه‌کردن این واژه بتوان حسابداری سنتی را به حسابداری اسلامی تغییر داد. این موضوع در کشور ما که تمام قوانین ازجمله قوانین حاکم‌بر تجارت توسط شورای نگهبان از نظر انطباق با شرع بررسی می‌شود بیشتر زیر سؤال می‌رود، زیرا بنابر مشروع بودن معاملات است.
افزون بر این، حسابداری باید تمام معاملات را ثبت و گزارش کند. حتی اگر برخلاف شرع، معامله غیرمشروع انجام شود حسابداری ناگزیر به ثبت واقعیت است و نمی‌توان به‌دلیل غیرمشروع بودن از گزارش آن خودداری کرد.
الخدش عـلاوه‌بر مشروعیت، مسئـله زکـات را در تعریف حسابـداری اسلامی گنجـانـده است
حسابداری اسلامی عبارت است از فرایند شناسایی، اندازه‌گیری و گزارشگری مشروعیت فعالیتهای مالی که برای تصمیم‌گیری، محاسبـه زکات و محاسبه سود واقعی عملیات سرمایه‌گذاری اسلامی براساس دستورات اسلام، مفید باشد.
تعاریف دیگری نیز غیر از این وجود دارد. در اینجا به‌جز بحث مشروعیت، مسئله زکات اضافه شده است. یکی از مسائلی که در کشورهای اسلامی در مذهب سنی مورد توجه جدی است اندازه‌گیری عناصر صورتهای مالی برای محاسبه زکات است. این موضوع در حوزه بانکداری اسلامی بعضاً نیز پیاده شده است. یعنی زکات به‌عنوان آخرین رقم سود و زیان گزارش می‌شود. محاسبه زکات باید مبتنی‌بر ارزشهای جاری داراییها باشد.
در مذهب شیعه زکات به کالاهای معدودی (شتر، گاو، گوسفند، خرما، جو، کشمش، طلا و نقره) تعلق می‌گیرد، اما به منفعت کسب به‌طور عام تعلق نمی‌گیرد. لذا نمی‌توان در ایران مسئله زکات را به‌عنوان یک‌عامل مهم در تعریف حسابداری اسلامی بیان کرد. حوزه گزارشگری مالی اساساً مربوط به شرکتها و دیگر شخصیتهایی است که محاسبه زکات برای آنها مورد ندارد. در مذهب شیعه خمس به منفعت کسب تعلق می‌گیرد اما خمس هم اساساً در حوزه فردی است و انتقال آن یا پرداخت آن توسط شخصیت حقوقی یا شرکت تاکنون مطرح نشده است.
اهداف و خصوصیات حسابداری اسلامی
اسـلا‌م اسـاسـاً مجمـوعـه‌ای از رهنمـودهـای اخلا‌قی است. رهنمودهای اخلا‌قی دیناسلا‌م حاکم‌بر زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان است. بعضی از رهبران دینی عقیدهدارند، فعالیتهای اقتصادی در اسلا‌م بر دو ستون اخلا‌قی عدالت و احسان استوار است.
این ارزشها، ارزشهایی بنیادی است که برای تمام زوایای زندگی انسان، رهنمود دارد.
نابراین تجارت اسلا‌می باید برپایه این ارزشها انجامشود.
عدالت
قرآن، حفظ عدالت را تحت هر شرایطی و در تمام جوانب زندگیانسان لا‌زم می‌داند. پیامبر گرامی (ص) نیز بر حفظ عدالت اصرار داشتند و بابـــیعـــدالـتـــی بـــه ‌شـــدت بـــرخــورد مــی‌کـردنـد. قـرآن بـه مسلمـانـاندستور می‌دهد که برای شهادت دادن و تـصمیمگیـــری در مـوضـوعات مناقشه‌انگیز بینمـسلمـانـان و حتـی در رابطه با دشمنان، از مسیر عدالت خارج نشوند. بنابراینمسلمانان باید برای برقراری عدالت تلا‌ش جمعی کنند. به‌عبارت دیگر مسلمانان نبایدبه دیگران ستم کنند یا زیر بار ستم دیگران روند.
احسان
احسانبه‌معنای رفتار حسنه یا کمک به دیگران بدون چشمداشت یا ایجاد تعهد برای آنان است. بعضی از دینداران احسان را حتی برتر از عدالت می‌دانند. احسان زندگی را زیبامی‌کند. اگر عدالت جامعه را از استثمار و رنجها محافظت می‌کند، احسان زندگی راشیرین و گوارا می‌سازد.
در حوزه تجارت، روشهایی مانند مدارا، انگیزهخدمتگزاری، توجه به خداوند و ضامندی او موجب تقویت احسان می‌شود.
مدارا ازپایه‌های احسان است. مدارا از صفات خداوندی است و مسلمانان تشویق شده‌اند که اینصفت را در درون خود زنده نگه‌دارند. مدارا را می‌توان در قالب احترام به دیگران،گذشت، و بر طــرف کـردن مشکـلا‌ت دیگـران بیـان کـرد. منظـور از انگیـزه خدمتگذاریاین است که سازمانهای تجاری باید نیازها و منافع دیگران را درنظر بگیرند. بنابراین،مسلمان در فعالیتهای تجاری باید در پی ارائه خدماتی باشد که مورد نیاز واقعی جامعهاو و جامعه انسانی است.
اگرچه قرآن تجارت را مشروع می‌داند اما نباید مشغلهتجارت، انسان را از خداوند و دستورهای او غافل کند. مسلمان باید در هر حالت، چهموفقیت ، چه شکست به یاد خدا باشد. رضایت او باید مسیر زندگی انسان را تعیینکند.
فعالیت تجاری باید منطبق با ارزشهای اخلا‌قی قرآن باشد. قرآن انسان رااز نعمات این جهان منع نکرده است، اما نباید لذات دنیوی چشم او را کورکند.
اهداف حسابداری اسلا‌می
برای حسابداری اسلا‌می اهدافمتفاوتی مانند سودمندی برای تصمیمگیـری، وظیفـه مبـاشـرت پــاسخگـویـی اسلا‌می وپاسخگویی از طریق زکات ذکر شده است.
سودمندی برای تصمیمگیری
ایــــنهـــدف تـــوســـط ســـازمـــان حسابداری و حسابرسی موسسات مالی اسلا‌می (AAOIFI) پیشنهاد شده است. در بیانیه شماره یک این سازمان بیان شده است که اهداف حسابداریمالی نوع و ماهیت اطلا‌عاتی را تعیین می‌کند که باید در گزارشهای مالی برای کمک بهاستفاده‌کنندگان این گزارشها در تصمیمگیری ارائه شود. بنابراین گزارشهای مالی بایداطلا‌عات سودمند برای استفاده‌کنندگان ارائه کند. این اطلا‌عات شامل موارد زیراست:
۱- اطلا‌عات مربوط به رعایت شریعت توسط بانکها،
۲- اطلا‌عاتمربوط به منابع اقتصادی و تعهدات و آثار رویدادها،
۳- اطلا‌عات لا‌زم برایتعیین زکات،
۴- اطلا‌عات مربوط به جریانهای نقدی،
۵- اطلا‌عات لا‌زمبرای ارزیابی مسئولیتهای امانی بانکها برای حفاظت منابع و سرمایه‌گذاریهای آن،و
۶- اطلا‌عات مربوط به ایفای مسئولیت اجتماعی توسط بانک.
اگرچه درفهرست سایر اهداف، جوهره اسلا‌می مشاهده می‌شود اما چارچوب نظری سازمان یادشدهبیشتر همجهت با حسـابـداری سنتـی اسـت. مثـلا‌ً در چـارچـوب نظری هیئت استانداردهایحسابداری مالی )FASB( بیان شده است که گـزارش مـالـی بـایـد اطـلا‌عات سودمند بهسرمایه‌گذاران و اعتباردهندگان کنونی و بالقوه و سایر استفاده‌کنندگان برایتصمیمگیریهای سرمایه‌گذاری، اعطای اعتبار و دیگر تصمیمهای مشابه ارائهکند.
سازمان حسابداری و حسابرسی موسسات مالی اسلا‌می در بند ۲۵ بیانیه شمارهیک خود این همگرایی را نشان داده است. طبق این بند نقش گزارشگری مالی در اقتصاد،ارائه اطلا‌عات سودمند برای تصمیمگیریهای اقتصادی است.
به نظر می‌رسد همسازمان یادشده و هم هیئت استانداردهای حسابداری مالی این دیدگاه سنتی راپذیرفته‌اند که اطلا‌عات مربوط برای استفاده‌کنندگان، اطلا‌عات راجع‌به وضعیت مالیو عملکرد مالی است. در واقع، عملکرد مالی مربوط به چگونگی موفقیت یک شرکت دردستیابی به هدف کلی آن یعنی سود است بنابراین عملکرد مالی مستقیماً به سوداوری متصلشده است. هرچه سود بیشتر باشد، شرکت موفقتر عمل کرده است.
هندرسن و پیرسن (Henderson and Peirson,1988) اذعان کرده‌اند که سودمندی برای تصمیمگیری را می‌توانآنقدر بسط داد تا نیازهای اشخاصی را دربرگیرد که در پی اعمال نظارت بر عملکرداجتماعی شرکت می‌باشند. اما بیشتر مطالب ادبیات حسابداری درباره سودمندی برایتصمیمگیری تنها به نیازهای سهامداران و اعتباردهندگان مربوط است .(Kam,1990)
به‌طور طبیعی سرمایه‌گذاران و اعتباردهندگان مایلند کهدریافتهای نقدیشان از پرداختهای نقدی بیشتر باشد؛ بنابراین شرکتها به سمت افزایشتوان کسب وجه نقد هدایت می‌شوند در این حالت، سودمندی برای تصمیمگیری هدف مناسبیبرای پشتیبانی سازمان جهت دستیابی به چنین هدفی است.
مباشرت
حسابداریمباشرت ریشه در دوران باستان دارد و برای اثبات اعتبار مستاجر در برابر مالکان مهمبود , چن بیان کرده است که مفهوم مباشرت از آیین مذهبی به‌ویژه مسیحیت سرچشمه گرفتهاست. یعنی انسان در برابر خداوند امانتدار منابعی است که به او سپرده شده است. انسان به عنوان کارگزار یا نماینده خدا، مسئول به‌کارگیری منابع نهتنها برای خودبلکه برای دیگران به عنوان یک مسئولیت اجتماعی است. این مفهوم در دوران فئودالیمباشرت گسترش یافت. در آن زمان، زمین به سرف‌ها سپرده می‌شد و سرف از طرف فئودال آنرا اداره می‌کرد. سرف مسئول حفاظت از زمین برای فئودال بود و فئودال باید بهمسئولیت اجتماعی خود برای سرف و خانواده او عمل می‌کرد.
از اواسط قرن نوزدهممفهوم مباشرت در حسابداری برای تفکیک مالکیت و مدیریت به‌کار می‌رفت که این نیزناشی از رشد شرکتهای سهامی بود. در این زمان شکل کلا‌سیک مباشرت در مورد مدیرانیمصداق داشت که به عنوان خادم صاحب سرمایه تنها در برابر او این وظیفه را انجاممی‌دادند و به مسئولیت اجتماعی توجهی نمی‌کردند , صورتهای مالی ابزاری برای اثباتبه‌کارگیری درست منابع توسط مدیریت است. تاکید مباشرت بر به‌کارگیری سرمایه‌ها درداراییهای مولد برای دستیابی به اهداف سازمان است. لذا ترازنامه و صورت سود وزیانتهیه می‌شود تا صاحبان سرمایه بتوانند تغییرات مالی طی یک دوره زمـانی خاص رادنـبـال کـنـــنــد .مفهوم فعلی مباشرت بسیار نزدیک به مفهوم سودمندی برایتصمیمگیری است، اما اطلا‌عات لا‌زم برای مباشرت کمتر از اطلا‌عات لا‌زم برایتصمیمگیری اســت. زیــرا بــراســاس مفهـوم مبـاشـرت، سـرمـایـه‌گـذاران واعتباردهندگان بالقوه به‌عنوان استفاده‌کننده تلقی نمی‌شوند. علا‌وه براین،اطلا‌عات لا‌زم برای مدل پیشبینی استفاده‌کنندگان ارائه می‌گردد و اساساً به گذشتهنگاه می‌شود.

سازمان حسابداری و حسابرسی موسسات مالی اسلا‌می
AAOIFI,1996 ، مباشرت را به عنوان یکی از اهداف ارائه اطلا‌عات پذیرفتهاست. این سازمان تصریح کرده است که یکی از اهـداف حسابداری مالی کمک به محافظتداراییها و بهبود تـواناییهای مدیریتی بانکهای اسلا‌می است. میرزا و بیدون

(Mirza and Baydoun,2000 ) ضمن دفاع از این هدف، پیشنهاد کرده‌اند که وظیفهمباشرت باید کانون توجه حسابداران موسسات مالی اسلا‌می برای گزارشگری به اشخاص برونسازمانی باشد.

پاسخگویی
گفته می‌شود که پاسخگویی مفهومی گسترده‌تر ازمباشرت دارد. گری پاسخگویی را به عنوان وظیفه ارائه حساب یا بازخواست در رابطه بااقداماتی تعریف کرده‌است که یک شخص مسئولیت آن را به‌عهده دارد. در این تعریف،پاسخگویی

در قالب رابطه کارفرما و کارگزار بیان شده است. پـاسخخواه (کارفرما) با پاسخگو (کارگزار) وارد یک رابطه قراردادی می‌شود.

کارفرما قدرتاداره منابع را همراه با دستورعمل شیوه انجام عمل و اعطای پاداش، به کارگزار اعطامی‌کند. کارگزار باید برای رسیدن به اهداف خاص و همچنین ارائه اطلا‌عات به کارفرمایخود، اقدامات لا‌زم را انجام دهد.

حمید برخلا‌ف گری دامنه پاسخگویی را فراتراز ارائه حساب مربوط به اقدامات انجام شده به کارفرما می‌داند. حمید جنبه متافیزیکیپاسخگویی به خدا را نیز به این دامنه اضافه می‌کند و می‌گوید این وظیفه از طریقپاسخگویی به جامعه ایفا می‌شود.

پاسخگویی اسلا‌می
حمید ، بحث خوددرباره پاسخگویی اسلا‌می را با توصیف مفهوم خلا‌فت توسط فاروقی شروع می‌کند. براساساین مفهوم قرآنی، انسان خلیفه`‌الله است که امانت الهی به او سپرده شده است. دیگرمخلوقات شامل فرشتگان، حیوانات و اشیای غیرزنده توان پذیرش این امانت را ندارند. همان‌گونه که در قرآن بیان شده است، خداوند این امانت را به آسمانها، زمین و کوههاعرضه کرد اما آنها از پذیرش آن هراسناک شدند ولی انسان آن را پذیرفت (قرآن ۳۳:۷۲) مسئولیت این امانت آنقدر سنگین است که آسمانها، زمین و کوهها تاب پذیرش آن رانداشتهاند. بنابراین انسان باید به دشواری ایفای این مسئولیت آگاه باشد. انساننهتنها در قبال مسائل معنوی بلکه در رابطه با موضوعات اجتماعی، تجاری و قراردادیباید پاسخگو باشد، زیرا خداوند به انسان دستور داده است هر آنچه را به او سپرده شدهاست بازگرداند.

حمید ، پیشنهاد میکند که این نوع پاسخگویی می‌تواند به عنوانهدف اصلی حسابداری تلقی شود که خود، بعداً نام پاسخگویی اسلا‌می را بر آن نهاد. اینپیشنهاد توســط خیر حمایت شده است. او اذعان کرده است که این مفهوم آنچنان در جامعهاسلا‌می ریشه دارد که می‌تواند به عنوان بزرگترین محرک برای توسعه عملی حسابداریاسلا‌می به‌کار گرفته شود.

بـرای ایفـای پاسخگویی اسلا‌می هم سازمانهایاسلا‌می (کارگزار) و هم صاحبان سرمایه (کارفرما) مسئولیت دارند. پاسخگویی اولیه ازمفهوم خلا‌فت نشأت می‌گیرد، زیرا انسان امانتدار منابع الهی است. چگونگی اعمال اینخلا‌فت در قرآن و حدیث به عنوان منابع اصلی آیین اسلا‌می مشخص شده است.

همچنین، پاسخگویی ثانویه از طریق قرارداد بین صاحب سرمایه یا سرمایه‌گذار ومدیر برقرار می‌شود. یک شرکت برای ایفای پاسخگویی اولیه و ثانویه، باید فعالیتهایاقتصادی- اجتماعی مربوط به موضوعات اسلا‌می، اجتماعی، اقتصادی و محیطی را شناسایی،اندازه‌گیری و گزارش کند. افزون بر این، براساس پاسخگویی اسلا‌می، می‌توان اهدافثانویه دیگری مانند رعایت شریعت، ارزیابی و توزیع زکات، توزیع عادلا‌نه ثروت بینذینفعان، و ایجاد محیط همکاری و مساعدت را نیز تعریف کرد که به ارائه اطلا‌عات کمکمی‌کند و شرکتها را تشویق می‌نماید در حل مشکلا‌ت امت اسلا‌می مشارکتکنند.

پاسخگویی از طریق زکات
نتایج تحقیق عدنان و گافیکین نشانمی‌دهد که هدف اصلی اطلا‌عات حسابداری اسلا‌می، ارائه اطلا‌عات برای ایفای تعهدپاسخگویی به صاحب اصلی (خدا) است. بنابراین، پاسخگویی کلی زمانی در عمل محقق می‌شودکه در راستای ایفای تعهد زکات باشد. اگر زکات به عنوان هدف اولیه قرار گیرد هر شخصاز فریبکاری یا ظاهرآرایی ناخواسته پرهیز می‌کند، زیرا همیشه خدا را ناظر اعمال خودمی‌بیند. در نتیجه، اطلا‌عات حـســابــداری بــه‌طــور غـیــرمـستقیـم هـمپـاسخگـوی نیـازهـای استفاده‌کنندگان است و هم پاسخگوی مسئولیتاجتماعی.

تریووانو پیشنهاد کرده است که سازمانهای اسلا‌می باید زکات‌مدارباشند نه سودمدار. یعنی سود خالص نباید به عنوان مبنای ارزیابی عملکرد استفاده شودبلکه هدف باید متوجه پرداخت زکات بیشتر باشد. برای اینکه جهت سازمان در راستای زکاتباشد سیستم حسابداری نیز باید مبتنی بر زکات باشد. این نگرش منجربه تقویت اسلا‌م درسازمانها می‌شود. برای رسیدن به این هدف، ابتدا باید از حداکثرسازی سود به سمتحداکثرسازی زکات حرکت کرد. بنابراین، سود به عنوان یک هدف میانی است در صورتی کهزکات هدف نهایـی است. اگـر زکات هدفی نهایی باشد سیاستهای یک سازمان باید منطبق باشریعت اسلا‌می باشد. نهایتاً این شیوه عمل باعث تعادل بین مسائل فردی و اجتماعیمی‌شود، زیرا مفهوم زکات مسلمانان را تشویق می‌کند که با رعایت شریعت سود کسب کنندو بخشی از آن را به عنوان زکات برای رفاه اجتماعی بپردازند. این نگرش، واحدهایاقتصادی را تشویق می‌کند برای رهایی انسانها از فشارهای ناشی از عوامل اقتصادی،اجتماعی و فکری و پاکسازی محیط از استثمار تلا‌ش کنند. سرانجام چنین روشی، پل میاندنیا و آخرت است زیرا زکات باعث بیداری وجدان انسان می‌شود و او را به یاد توشهآخرت می‌اندازد.

به نظر می‌رسد قراردادن زکات به عنوان هدف نهایی، دیدگاهاســلا‌مـی دربـاره مـوضـوعـات اقـتصـادی را محـدود می‌کند؛ اگرچه شکی نیست که زکاتیکی از ستونهای اصلی اسلا‌م اسـت. ساده‌انگاری است اگر بـگــــویـیـــم زکـــاتمـشـکـــلا‌ت اقتصادی موجود را تماماً حل مــی‌کنـد. در حقیقـت، اهـداف اقتصادی- اجتماعی اسلا‌م شامل دامـنـه وسیعـی از مـوضوعات مختلف است: اعتقاد بر این است کهزکات تنها یکی از ابزارهای اصلی برای دستیابی به این اهداف است.

چپرا در اینزمینه می‌گوید سیستم تجارت اسلا‌می باید بتواند به مقصد شریعت برسد. مقصد شریعتشامل هر چیزی است که برای فلا‌ح (موفقیت در دنیا و آخرت) و حیات طیبه (زندگی پاک) در چارچوب شریعت لا‌زم است.

خصوصیات حسابداری اسلا‌می
مباحثمربوط به خصوصیات حسابداری اسلا‌می بر دو موضوع اندازه‌گیری مالی و ارائه و افشامتمرکز شده است. بنابراین در بخشهای زیر، خصوصیات حسابداری اسلا‌می در قالب این دوموضوع مطرح می‌شود.

اندازه‌گیری مالی

در اغلب مطالب ادبیات حسابداریاسلا‌می، زکات به عنوان سنگ بنای تعیین ابزارهای اندازه‌گیری معرفی شده است. دلا‌یلانتخاب زکات برای تعیین مبانی اندازه‌گیری به شرح زیر است:

-۱ در اسلا‌مزکات مفهومی است که مستقیماً با اندازه‌گیری داراییها سروکار دارد. در قرآن و حدیثرهنمودهایی در مورد زمان و روش محاسبه زکات وجود دارد.

-۲ در بسیاری از آیاتقرآنی بلا‌فاصله پس از دستور نماز، زکـات بر مسلمانان واجب شده است و زکات یکی ازستونهای اصلی اسلا‌م است. بنابراین مسلمانان برای ایفای این تعهد بـایـد ابـزارهایلا‌زم (شامل حسابداری) را به‌کار گیرند.

-۳ تــوسـعــه حسـابـداری دردولتهای اولیه اسلا‌می ارتباط مستقیم با زکات دارد. در آن زمان، دولت اسلا‌میدفترها و گزارشهای حسابداری را برای تعیین زکات و پاسخگویی در مورد آن، تهیهمی‌کرد.

دیدگاه غالب در تعیین زکات، استفاده از قیمت فروش در زمان ایجادتعهد بابت زکات است، لذا سازمانهای تجاری اسلا‌می باید از بهای جاری، نه بهایتـمـــام شـده تـــاریخی، اسـتـفـاده کــننــد

سازمان حسابداری وحسابرسی موسسات مالی اسلا‌می
در بیانیه مفاهیم حسابداری به مفهوم ارزشهایجاری داراییها، بدهیها و سرمایه‌گذاریهای محدود شده اشاره کرده است،‌اما به دلیلفقدان ابزارهای کافی، به‌کارگیری آن توصیه نشده است. در عمل از بهای تمام شدهتاریخی استفاده می‌شود و ارزشهای جاری تنها به صورت اطلا‌عات مکمل ممکن است ارائهشود. بنابراین بانکهای اسلا‌می از بهای تمام شده تاریخی استفاده می‌کنند

میرزا و بیدون نگاه متفاوتی نسبت به این موضوع دارند. به عقیده آنان درحسابداری اسلا‌می، هم می‌توان از بهای تمام شده تاریخی و هم ارزشهای جاری استفادهکرد. بنابراین، سیستم حسابداری اسلا‌می سیستم دوگانه‌ای برای ارزشیابی داراییدارد